Pod uwagę należy wziąć regulacje ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1119 ze zm.). Warto przypomnieć art. 18 [2] ww. ustawy, gdzie postanowiono:

Art. 182

(Przeznaczenie dopłat). Dochody z opłat za zezwolenia wydane na podstawie art. 18 i art. 181 oraz dochody z opłat określonych w art. 111 będą wykorzystywane na realizację:

1) gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o których mowa w art. 41 ust. 2 ,

2) realizowanych przez placówkę wsparcia dziennego, w której mowa w art. 9 pkt 2 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o którym mowa w art. 41 ust. 2

Wskazane wyżej regulacje nawiązują m.in. do tzw. gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, o których mowa w art. 41 ust. 2 wspomnianej ustawy. Tamże postanowiono, że – realizacja zadań, o których mowa w ust. 1 (prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gminy) jest prowadzona w postaci uchwalonego przez radę gminy gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, który stanowi część strategii rozwiązywania problemów społecznych i który uwzględnia cele operacyjne dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, określone w Narodowym Programie Zdrowia. Elementem gminnego programu mogą być również zadania związane z przeciwdziałaniem uzależnieniom behawioralnym. Gminny program jest realizowany przez ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub inną jednostkę wskazaną w tym programie. W celu realizacji programu wójt (burmistrz, prezydent miasta) może powołać pełnomocnika.

Istotą ww. przepisów jest to, że środki ze wspomnianych opłat są „znaczone”. W konsekwencji nie mogą zostać wykorzystane na dowolne cele przez gminę, lecz tylko na przytoczone cele w art. 182 ww. ustawy. Przepisy przewidują więc tzw. szczególne zasady wykonywania budżetu, co stanowi wyjątek od ogólnej podstawowej zasady niefunduszowania.

W konsekwencji, wszelkie odstępstwa od wydatkowania środków, należy rozpatrywać w kategorii naruszeń ww. ustawy.

Incydentalnie pojawiały się przepisy umożliwiające gminom wydatkowanie ww. środków na inne cele, np. na cele związane z przeciwdziałaniem Covid-19 w 2020 r. albo na cele związane z pomocą dla obywateli Ukrainy. Te ostatnie przepisy wynikają z ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r., poz. 583 ze zm.). Tamże, np. w art. 31b postanowiono, że – na realizację zadań, wskazanych w art. 31a w związku z pobytem na jej terenie osób, o których mowa w art. 1 ust. 1 j.s.t. może przeznaczyć dochody z opłat za zezwolenia wydane na podstawie art. 9 ust. 1 oraz 2 w związku z art. 92 ust. 11 oraz art. 93 ust. 3 pkt 1 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Przywołane wyżej specjalne rozwiązania legislacyjne, są wyjątkami od ogólnej zasady wydatkowania środków pochodzących z opłat za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. W sytuacji więc, w której, nie powstaje związek danego wydatku z pomocą na rzecz obywateli Ukrainy, nie ma podstaw dla uznania legalności takiego wydatku budżetowego. Wówczas można mówić o naruszeniu podstawowej zasady dokonywania wydatków, o której mowa w art. 44 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 305 ze zm.). Z tej regulacji wynika, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków.

W kontekście pytania warto podać, że podobne nieprawidłowości zostały stwierdzone w wystąpieniu pokontrolnym RIO w Kielcach z 27 kwietnia 2022 r. (znak WK.60.36.2021); źródło: https://bip.kielce.rio.gov.pl. W dokumencie tym stwierdzono finansowanie z opłat wydatków ochotniczej straży pożarnej, czy urzędu gminy. W zaleceniu pokontrolnym wskazano, aby dochody z opłat wykorzystywać na realizację gminnych programów.

Dokonywanie wydatków niezgodnie z  zasadami może skutkować odpowiedzialnością w trybie dyscypliny finansów publicznych.

Jaki wniosek

Nie ma możliwości przeznaczania środków z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych na inne cele aniżeli określone w gminnych programach profilaktyki. Skoro wydatki nie miały związku z pomocą dla obywateli Ukrainy, to nie ma przesłanek, aby je zalegalizować. Argumenty związane z przejściowym brakiem środków finansowych nie mogą legalizować wydatków.