Poza skupem akcji własnych, przyjrzymy się też emisji tzw. akcji gratisowych, przedstawiając kluczowe aspekty prawne oraz podatkowe tych procesów.

Skup akcji własnych

Podstawową zaletą skupu akcji własnych jest umożliwienie akcjonariuszom wyjścia albo ograniczenia inwestycji w akcje spółki, przy czym to od akcjonariuszy będzie zależało czy uznają oni oferowane przez spółkę warunki za korzystne i zdecydują się na sprzedaż akcji. Warunkiem umożliwiającym spółce przeprowadzenie skupu akcji własnych jest co do zasady upoważnienie udzielone przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, które w uchwale określa podstawę prawną nabycia akcji oraz jego cel. Dodatkowo należy również wskazać maksymalną liczbę akcji do nabycia, okres udzielanego upoważnienia oraz maksymalną i minimalną wysokość zapłaty za nabywane akcje. Walne zgromadzenie może również zdecydować, że akcje mają być nabywane w celu umorzenia, co będzie wymagało obniżenia kapitału zakładowego spółki.

Jeżeli wyłączną podstawą nabycia akcji własnych ma być upoważnienie walnego zgromadzenia, bez wskazywania jako celu nabycia umorzenia akcji, to łączna kwota ceny nabycia oraz związanych z tym kosztów nie może przekroczyć kwot, które zgodnie z prawem mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Jest to kwota zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, po pomniejszeniu ich o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe. Jeżeli celem nabycia ma być umorzenie akcji, to przeznaczenie na ten cel środków pochodzących z zysku, mogących podlegać wypłacie akcjonariuszom, wyłączy konieczność przeprowadzenia czasochłonnego postępowania konwokacyjnego, czyli wzywania wierzycieli do zgłaszania swoich roszczeń wobec spółki.

Planując nabywanie akcji własnych spółka powinna ustalić czy będzie to realizować w ramach transakcji zawieranych na giełdzie czy poza nią. W pierwszym przypadku, nabycie powinno zostać zorganizowane jako program odkupu akcji własnych, spełniający szereg warunków formalnych określonych w Rozporządzeniu MAR. Umożliwi to ograniczenie ryzyka uznania transakcji nabycia akcji za nadużycie na rynku. Do warunków tych zalicza się m.in. wskazanie celu programu odkupu, ściśle określony harmonogram realizacji programu, przekazanie informacji o programie do wiadomości publicznej oraz przestrzeganie ograniczeń cenowych i ilościowych przy nabywaniu akcji.

Z kolei w przypadku nabywania akcji własnych poza giełdą, spółka powinna zapewnić wszystkim akcjonariuszom możliwość sprzedaży akcji na jednakowych i równych zasadach, co w praktyce realizowane jest poprzez ogłaszanie przez spółki publiczne skupów akcji własnych za pośrednictwem domów maklerskich. Ponadto spółki powinny wziąć pod uwagę ograniczenia wynikające z Rozporządzenia MAR dotyczące nabywania akcji własnych, zwłaszcza wynikające z posiadania informacji poufnych, których spółka nie podała do wiadomości publicznej.

Skup akcji własnych zasadniczo nie budzi większych wątpliwości, jeśli chodzi o zasady opodatkowania takiej transakcji podatkami dochodowymi, zwłaszcza gdy nabycie przeprowadzane jest w celu umorzenia dobrowolnego akcji. Wątpliwości nie ma też w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych, który czy to w przypadku transakcji giełdowych czy publicznego skupu, nie jest pobierany.

Akcje „gratisowe”

Jeżeli spółka dysponuje niepodzielonym zyskiem, może rozważyć wyemitowanie tzw. akcji „gratisowych”. W tym celu walne zgromadzenie powinno zdecydować o przeznaczeniu środków z kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku na podwyższenie kapitału zakładowego spółki. Warunkiem podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki jest po pierwsze to, aby sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy wykazywało zysk, a po drugie, aby sprawozdanie z badania nie zawierało istotnych zastrzeżeń dotyczących sytuacji finansowej spółki.

Nowo emitowane akcje nie wymagają objęcia przez akcjonariuszy i przysługują im w stosunku do udziałów w dotychczasowym kapitale zakładowym. Trzeba pamiętać, że zasady tej nie można zmienić ani w statucie spółki ani w uchwale walnego zgromadzenia.

Ciekawym zagadnieniem jest to, czy przeprowadzenie emisji akcji „gratisowych” stanowi ofertę publiczną i czy będzie wymagało sporządzenia prospektu. Wydaje się, że po stronie akcjonariuszy brak jest elementu decyzji o nabyciu akcji „gratisowych”, gdyż nie mogą oni zrezygnować z przyjęcia akcji i nie podejmują decyzji inwestycyjnej o ich objęciu. Na ten aspekt wskazuje też ESMA (Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych) w dokumencie Q&A dotyczącym Rozporządzenia w sprawie prospektu, stwierdzając, że w przypadku gdy otrzymujący papiery wartościowe nie podejmuje żadnej decyzji co do ich nabycia, nie dochodzi do oferty w rozumieniu Rozporządzenia w sprawie prospektu. Natomiast, jeśli chodzi o  dopuszczenie akcji „gratisowych” do obrotu na giełdzie, to spółki najprawdopodobniej nie będą musiały przygotować prospektu, korzystając ze znacznie rozszerzonych wyjątków prospektowych w tym zakresie.

W odróżnieniu od nabycia akcji własnych, wyemitowanie tzw. akcji gratisowych z niepodzielonych zysków z lat poprzednich budzi kontrowersje na gruncie podatkowym, zwłaszcza w zakresie opodatkowania akcjonariuszy. Jeśli chodzi o sytuację spółki, to przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych określają, że do przychodów podlegających opodatkowaniu nie zalicza się przychodów otrzymanych na utworzenie lub powiększenie kapitału zakładowego.

Tymczasem po stronie akcjonariusza otrzymującego akcje „gratisowe”, zarówno osoby fizycznej jak i prawnej, wydaje się że w takim przypadku należy rozpoznać podlegający opodatkowaniu przychód z zysków kapitałowych. Za przychody z zysków kapitałowych należy bowiem uznać równowartość zysku (dochodu) przeznaczonego na podwyższenie kapitału zakładowego spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków pochodzących z wypracowanego zysku odpowiada więc sytuacji, kiedy akcjonariusz otrzymujący dywidendę przeznacza ją na objęcie nowych akcji w spółce. Zarówno w podatku dochodowym od osób prawnych jak i w podatku dochodowym od osób fizycznych stawka podatku wynosi 19 proc. Jednak po spełnieniu szeregu ustawowych warunków, akcjonariusze będący osobami prawnymi mogą skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania takiego przychodu, na takich samych zasadach jakie obowiązują dla zwolnienia z opodatkowania dywidend. Niestety, takie zwolnienie nie jest przewidziane w przypadku akcjonariuszy będących osobami fizycznymi. W przypadku tych ostatnich powstaje wątpliwość czy spółka, skoro w istocie nie wypłaca żadnych środków do osoby fizycznej, powinna wystąpić w roli płatnika podatku PIT, czy też osoba fizyczna powinna samodzielnie obliczyć i odprowadzić ten podatek na podstawie deklaracji wystawionej przez dom maklerski.

Co istotne, opodatkowaniu podatkiem PIT (czy CIT) będzie podlegał zysk/dochód przeznaczony na podwyższenie kapitału zakładowego, a nie faktyczna wartość rynkowa otrzymanych akcji. Wartość ta zapewne od razu będzie inna niż wartość przeznaczonego na podwyższenie kapitału zakładowego zysku/dochodu, co nie zmienia jednak faktu, że z perspektywy akcjonariusza będzie on musiał zapłacić podatek z własnych środków, gdyż nie otrzyma on ze spółki żadnych środków pieniężnych.

Podwyższenie kapitału zakładowego, dokonywane przez emisję „akcji gratisowych”, będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. O ile skup akcji własnych jest instrumentem coraz częściej stosowanym na rynku i oferuje dość dobrze rozpoznany mechanizm dystrybucji zysku do wybranych akcjonariuszy, to – jak można sądzić – akcje „gratisowe” są instrumentem, który nadal czeka na swe odkrycie. Pozostaje jednak pytanie, czy wobec wskazanych wątpliwości podatkowych, może to nastąpić bez szerszej zmiany przepisów w tym względzie.

Marcin Pietkiewicz, radca prawny, Partner, Corporate M&A Wolf Theiss Polska

Karolina Stawowska, doradca podatkowy, Partner, Tax Wolf Theiss Polska

W cyklu „Nowe prawo” opublikowaliśmy:

28 lutego – „Zmiana ustawy o ofercie – czy konieczna korekta w ustawie o CIT?”

21 marca – „CSRD – nowe obowiązki regulacyjne i ich wpływ na funkcjonowanie spółek”

11 kwietnia – „PKD a przedmiot działalności spółki – co się zmieniło w 2025 roku?”.