Praca zdalna cieszy się niesłabnącą popularnością także w przypadku dorabiających emerytów. Jeżeli jednak ma być ona wykonywana z zagranicy, pojawia się szereg pytań. Czy jest to dopuszczalne? Jakie są w takim wypadku prawa i obowiązki samych zainteresowanych, jak i podmiotów, które ich zatrudniają?

Na co zwrócić uwagę

Polskie przepisy nie przewidują ograniczeń, jeśli chodzi o formę (stacjonarną / zdalną) lub lokalizację wykonywania pracy zarobkowej przez emeryta. Z tej perspektywy nie ma zatem przeszkód, aby taka osoba wykonywała pracę zdalnie z zagranicy. Oczywiście w takim wypadku muszą być spełnione wszelkie standardowe obowiązki pracodawcy związane z pracą zdalną z zagranicy.

W szczególności należy odpowiednio uregulować kwestie dotyczące warunków BHP oraz ergonomii stanowiska pracy, ochrony danych osobowych i imigracyjne. Taką pracę zdalną trzeba również zweryfikować z  perspektywy lokalnych przepisów (w miejscu wykonywania pracy). Może się to bowiem wiązać z dodatkowymi obowiązkami nie tylko dla samego emeryta, ale także dla pracodawcy – na przykład obowiązkiem zarejestrowania się jako pracodawca czy utworzenia zagranicznego oddziału przedsiębiorstwa w danym kraju.

Formalności w ZUS

Tymczasowy lub stały charakter pracy zdalnej z zagranicy może mieć istotne znaczenie również z perspektywy przepisów o ubezpieczeniach społecznych.

W przypadku tymczasowej pracy zdalnej z zagranicy mogą wystąpić podstawy do uzyskania zaświadczenia A1 potwierdzającego, że dana osoba nadal będzie podlegać przez ten czas ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Jeżeli jednak inny kraj ma być docelowym miejscem, z którego będzie wykonywana praca, jest to z perspektywy ubezpieczeń społecznych równoznaczne z zatrudnieniem w danym kraju. To zaś wiąże się z dodatkowymi obowiązkami dla ubezpieczonego emeryta.

Po pierwsze, w przypadku pobierania wcześniejszej emerytury, ubezpieczony każdorazowo ma obowiązek powiadomienia ZUS o podjęciu pracy zarobkowej za granicą. Obowiązek ten nie ma jednak zastosowania do osób, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny. Równocześnie, jeśli wyjazd za granicę jest równoznaczny ze zmianą miejsca zamieszkania, to i tak pojawi się konieczność zaktualizowania tej informacji przed organem rentowym.

Po drugie, ZUS może w takiej sytuacji zażądać od ubezpieczonego pobierającego świadczenie emerytalne w okresie zamieszkiwania za granicą, złożenia odpowiedniego oświadczenia (na formularzu EMRG lub EMRG-1). Dotyczy to jednak tylko świadczeniobiorców zamieszkujących w krajach UE lub EFTA. W razie otrzymania zobowiązania w tym zakresie warto terminowo wypełnić i złożyć oświadczenie, bowiem w przeciwnym wypadku ZUS może wstrzymać wypłatę emerytury.

Kraj oskładkowania zarobków

Wreszcie, przychód uzyskiwany przez emeryta z tytułu zatrudnienia na stałe w innym kraju będzie co do zasady podlegał oskładkowaniu właśnie w tym kraju. Zarówno pracodawca, jak i sam ubezpieczony powinni zatem zorientować się, co to dla nich oznacza. Zasady oskładkowania wynagrodzenia emeryta mogą bowiem zostać w danym kraju uregulowane zupełnie inaczej niż ma to miejsce w Polsce. Przykładowo zagraniczne zasady zawieszania i zmniejszania świadczenia emerytalnego w związku z dochodami z pracy zarobkowej podejmowanej podczas emerytury mogą spowodować zmniejszenie, a nawet utratę emerytury.

Rezydencja podatkowa

Z kolei jeśli chodzi o kwestie podatkowe, to wszystko będzie zależało od ustalenia rezydencji podatkowej. Tak jak każda inna osoba, która uzyskuje przychód w innym kraju, pozostanie polskim rezydentem podatkowym, jeśli w danym roku kalendarzowym spędzi tu co najmniej 183 dni bądź tutaj jest jej centrum interesów życiowych (personalnych i ekonomicznych).

Jeżeli zaś podjęcie pracy z trybie zdalnym z zagranicy wiąże się dla emeryta ze stałą lub przynajmniej długoterminową zmianą miejsca zamieszkania, dojdzie do zmiany rezydencji podatkowej. To z kolei może wiązać się z dodatkowymi obowiązkami dla pracodawcy – potencjalnie przede wszystkim w zakresie rejestracji jako płatnika zaliczki na podatek dochodowy oraz wykonywaniu obowiązków płatnika zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym kraju. Precyzyjnie zakres tych obowiązków trzeba jednak każdorazowo zweryfikować dla konkretnego przypadku i wedle lokalnych przepisów.

Przykład

Emerytka dorabiająca na umowie zlecenia wykonuje pracę w całości zdalnie. Chce przeprowadzić się do rodziny w Niemczech i pracować stamtąd. Czy wymaga to zgłoszenia do ZUS lub US bądź jakiegokolwiek niemieckiego organu? Skoro w tym przypadku emerytka zmienia miejsce zamieszkania i docelowo przeprowadza się do Niemiec, gdzie będzie jej centrum interesów życiowych, dojdzie także do zmiany właściwości, jeśli chodzi o system ubezpieczeń społecznych oraz podatki. Należy sprawdzić, czy zgodnie z niemieckimi przepisami podmiot ją zatrudniający ma obowiązek zarejestrować się jako pracodawca, płatnik składek lub podatków, względnie czy może przenieść obowiązki płatnika na emerytkę. Dodatkowo, w kontekście pobieranej emerytury, kobieta powinna powiadomić ZUS o zmianie miejsca zamieszkania. Może także zawnioskować o wypłatę polskiej emerytury przez niemiecki organ rentowy na niemiecki rachunek bankowy. Potencjalnie powinna liczyć się z tym, że ZUS zobowiąże ją do złożenia oświadczenia EMRG lub EMRG-1.

Zdaniem autorów

Łukasz Chruściel - radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień Kanclerz | Littler

Kinga Polewka-Włoch - radczyni prawna, starsza prawniczka w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień Kanclerz | Littler

W kontekście podatkowym nie ma po stronie emeryta obowiązku informowania o zmianie miejsca zamieszkania nawet w przypadku przeprowadzki za granicę. Pojawia się natomiast dodatkowa istotna kwestia z perspektywy pracodawcy – to jest ryzyko związane z możliwością ustalenia istnienia tzw. stałego zakładu. Dobrze zadbać o to, aby zakres obowiązków i czynności podejmowanych przez pracownika pracującego zdalnie z zagranicy nie zwiększał tego ryzyka.

Podsumowując, warto, aby przed wyrażeniem zgody na pracę zdalną z zagranicy (zawsze – także w przypadku dorabiającego emeryta) pracodawca zweryfikował, z jakimi dodatkowymi obowiązkami będzie to się dla niego wiązać w danym przypadku i ocenił, czy jest to dla niego akceptowalne.