- ZUS odmówił mi umorzenia składek z działalności gospodarczej. Nie uznał argumentów odnośnie choroby nowotworowej, częściowej niezdolności do pracy. ZUS skupił się na tym, że firma nadal funkcjonuje, jest majątek i mam stałe przychody, a więc jestem – zdaniem ZUS – w stanie spłacić składki. Dług wynosi ok. 25 tys. zł. Czy stanowisko ZUS można podważyć? Czy choroba nowotworowa nie jest wystarczającą przesłanką umorzenia? – pyta czytelnik.

Choroba nowotworowa nie może automatycznie przesądzać o istnieniu przesłanki umożliwiającej wydanie przez ZUS decyzji umarzającej zaległości składkowe w całości, a nawet w części. Zachowanie możliwości zarobkowych przez dłużnika, przy posiadanym majątku czy przychodach z działalności, w zasadzie uniemożliwia wydanie takiej decyzji, mimo choroby.

Co oznacza całkowitą nieściągalność składek? 

Należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS na zasadach określonych w art. 28 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 497 ze zm.). Co do zasady umorzenie jest możliwe tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Podany stan faktyczny nie wypełnia jednak tej przesłanki. Całkowita nieściągalność zachodzi bowiem, zgodnie z art. 28 ust. 3 ustawy systemowej, gdy:

- dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,

- sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 794 ze zm.),

- nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej,

- nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,

- wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,

- nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym,

- ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy – Prawo upadłościowe,

- naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję,

- jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Kiedy ZUS umorzy składki za samego płatnika? 

Co jednak istotne, brak całkowitej nieściągalności nie wyklucza w pewnych okolicznościach umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych, którzy są równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia. Te aspekty precyzuje rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (DzU nr 141, poz. 1365). W myśl § 3 ust. 1 tego rozporządzenia ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

- gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,

- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,

- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Czy decyzja ZUS o umorzeniu składek jest uznaniowa? 

Na kanwie podanego stanu faktycznego i prawnego pomocne będzie stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach wyrażone w wyroku z 25 września 2024 r. (III SA/Gl 434/24), gdzie sąd weryfikował odmowę ZUS umorzenia składek. W tej sprawie ZUS nie uznał choroby nowotworowej za wystarczającą przesłankę umorzenia tych należności. Przeważyły względy tego rodzaju, że choroba ta (jakkolwiek poważna dla dłużnika) nie pozbawia zobowiązanego możliwości uzyskania dochodu umożliwiającego spłatę zadłużenia. Sąd przyznał rację ZUS. Warto przywołać niektóre argumentu sądu.

Po pierwsze, wskazano, że decyzje ZUS podejmowane na podstawie ww. przepisów mają charakter uznaniowy. ZUS może, ale nie musi umorzyć należności. Przy czym nawet stwierdzenie istnienia w sprawie przewidzianych przepisami przesłanek nie obliguje ZUS do zastosowania ulgi, jaką jest umorzenie należności, oczywiście gdy inne względy ustawowe przemawiają przeciwko takiemu umorzeniu. Sąd podkreślił, że przesłanka z ww. § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia nie odnosi się do subiektywnego odczucia dłużnika o dolegliwości z powodu konieczności zapłacenia zaległych należności, lecz oznacza obiektywną, wyjątkową sytuację, która zagraża podstawowemu bytowi zobowiązanego lub jego rodziny.

Po drugie, sąd wskazał, że wykazane przez skarżącą trudności nie cechują się trwałym lub wyjątkowym charakterem. Podano: Jakkolwiek dostrzegając chorobę strony (nowotwór złośliwy sutka; zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne oraz depresyjne) zasadnie dostrzeżono, że strona legitymuje się orzeczeniem [...], które dotyczy jedynie częściowej niezdolności do pracy. Sąd zaakceptował również pogląd ZUS, że tego typu okoliczności nie eliminują z rynku pracy.

Po trzecie, sąd przypomniał, że wniosek o umorzenie należności składkowych może być ponawiany w razie zaistnienia zmiany sytuacji zdrowotnej lub bytowej zainteresowanego i każdorazowo podlega ocenie ZUS. W szczególności w przypadku zmiany stanu faktycznego lub utraty źródeł dochodów można ponownie wystąpić do ZUS z wnioskiem o umorzenie należności i wówczas ponownie sprawa umorzenia będzie rozstrzygana przez organ administracji. Wydanie bowiem decyzji w przedmiocie umorzenia należności nie korzysta z tzw. powagi rzeczy osądzonej.

Autor jest radcą prawnym