Zaistnienie wypadku w drodze do lub z pracy ma istotne znaczenie dla uprawnień ubezpieczonych. Osoba, która uległa takiemu wypadkowi, może uzyskać różnego rodzaju świadczenia z ZUS na korzystniejszych warunkach. Dotyczy to zwłaszcza zasiłku chorobowego, renty z tytułu niezdolności do pracy, a także renty rodzinnej.

Definicja wypadku w drodze do pracy i w drodze z pracy

Definicję wypadku w drodze o pracy lub z pracy zawiera art. 57 b ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W myśl tego przepisu – za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Ponadto za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

- innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,

- zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,

- zwykłego spożywania posiłków,

- odbywania nauki lub studiów.

Kiedy pracownik jest w drodze

Dla ustalenia, czy nieszczęśliwe zdarzenie było wypadkiem w drodze z lub do pracy istotne znaczenie ma określenie pojęcia drogi. Kwestia ta bywa często sporna w praktyce i wyjaśniana w orzecznictwie sądowym. Warto zauważyć, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 12 maja 2015 r. (sygn. akt III AUa 695/14) droga do pracy rozpoczyna się z chwilą opuszczenia przez pracownika mieszkania (zamknięcia drzwi domu) i kończy się na granicy terenu władztwa zakładu pracy. Natomiast droga z pracy do domu rozpoczyna się po przekroczeniu bramy zakładu pracy i wiedzie do progu domu (mieszkania) pracownika. Zatem należy uznać, że wypadek, któremu wracający z pracy pracownik uległ na klatce schodowej budynku wielomieszkaniowego, przed wejściem do własnego mieszkania, jest wypadkiem w drodze z pracy do domu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 1997 r. II UKN 57/96). Zatem jeśli pracownik mieszka w bloku lub kamienicy, to jego droga z pracy zakończy się dopiero, gdy wejdzie do swego mieszkania.

Zewnętrzna przyczyna wypadku

Wypadek w drodze do lub pracy musi nastąpić wskutek przyczyny zewnętrznej. Brak jest wprawdzie ustawowej definicji przyczyny zewnętrznej wypadku, jednak powszechnie przyjmuje się, że zewnętrzną przyczyną wypadku może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego pracownika, zdolny w istniejących warunkach wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym. Mogą to być np. urazy powstałe wskutek działania maszyn, pojazdów, innych osób np. współpracowników czy przechodniów. Czynnikiem zewnętrznym, mogącym spowodować wypadek, jest także oddziaływanie takich elementów jak energia elektryczna, wysoka lub niska temperatura, hałas lub wstrząsy. To również działanie sił przyrody (np. powódź, gołoledź).

Przyczyna zewnętrzna wypadku nie musi być wyłączną (jedyną) przyczyną wypadku. Zatem do czynników zewnętrznych, skutkujących powstaniem wypadku, mogą się przyłączać także i czynniki tkwiące w organizmie pracownika (np. choroby serca czy płuc).

Spożycie alkoholu a wypadek

Zauważyć należy, iż na gruncie regulacji art. 57b ustawy o emeryturach i rentach z FUS szeroko pojęta wina ubezpieczonego w zaistnieniu wypadku nie stanowi kwestii podlegającej ocenie ZUS i nie ma w zasadzie znaczenia dla stwierdzenia, że wypadek był wypadkiem w drodze do lub z pracy. W ustawie emerytalnej brak jest bowiem sankcji analogicznej do tej, którą przewiduje art. 21 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2025r., poz. 257.), gdzie przewidziano, że świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, jak również gdy ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Wskazywał na to Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 18 lipca 2006 r. (sygn. akt III AUa 1553/05) podnosząc wyraźnie, że nie ma podstaw do odmowy zastosowania art. 57b w przypadku udowodnionego związku między zajściem wypadku a spożyciem przez poszkodowanego alkoholu lub innych środków odurzających. Nie można przyjąć, że pracownik będzie pozbawiony ochrony ubezpieczeniowej, jeśli wprawi się w stan nietrzeźwości i następnie ulegnie wypadkowi w drodze do lub z pracy.

Ustalenia pracodawcy nie wiążą ZUS

Uznanie zdarzenia za wypadek w drodze do lub z pracy i sporządzenie prawidłowej (pod względem formalnym) dokumentacji przez pracodawcę nie jest wiążące dla ZUS. Uznanie za taki wypadek może stanowić w konkretnych sytuacjach okoliczność przesądzającą o różnego rodzaju świadczeniach (np. o prawie do renty z tytułu niezdolności do pracy), a do rozstrzygania o uprawnieniach rentowych właściwe są organy rentowe. Mogą one odmiennie ocenić dane zdarzenie niż pracodawca. ZUS ma więc w tej mierze prawo do samodzielnych ocen, natomiast dokumentacja powypadkowa stanowi jedynie materiał dowodowy w sprawie. Ostatecznie jednak stanowisko ZUS co do uznania zdarzenia za wypadek w drodze do lub z pracy może podlegać weryfikacji w postępowaniu sądowym, wszczętym wskutek złożenia odwołania od decyzji ZUS do sądu.

Zasiłek chorobowy

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonym po upływie określonego w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 501) okresu wyczekiwania (tzw. karencji). Okresy te wynoszą:

- 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczony podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu,

- 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie. Okresy te nie mają jednak zastosowania, gdy niezdolność do pracy jest wynikiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Jeśli więc, ubezpieczony doznał takiego wypadku, to ma prawo do zasiłku chorobowego już od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego.

W razie wypadku w drodze do lub z pracy pracownik otrzyma wynagrodzenie chorobowe w wysokości 100 proc. wynagrodzenia (art. 92 § 1 pkt 2 k.p.). Podobnie jest, gdy chodzi o wysokość zasiłku chorobowego.

Zasadniczo wysokość tego zasiłku wynosi 80 proc. podstawy wymiaru. Jednak w razie niezdolności do pracy, spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, zasiłek ten jest wyższy. Dlatego też dla osób poszkodowanych istotne znaczenie ma ustalenie faktu, że dane nieszczęśliwe zdarzenie było wypadkiem w drodze od pracy lub z pracy.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy określa art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W myśl tego przepisu renta przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach podlegania ubezpieczeniom społecznym albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów;

4) nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania.

W stosunku do tych ogólnych zasad, ułatwienie dla osoby, która uległa wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy i z tego powodu stała się niezdolna do pracy polega na tym, że nie musi ona wykazywać odpowiednio długiego okresu składkowego i nieskładkowego. Wynika to jednoznacznie z art. 57a ww. ustawy, według którego warunek określony w art. 57 ust. 1 pkt 2 nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Zatem nawet w razie krótkiego stażu pracy, ubezpieczony, który stał się (co najmniej częściowo) niezdolny do pracy w wyniku wypadku w drodze do lub z pracy ma możliwość uzyskania renty.

Komu przysługuje renta rodzinna

Według art. 65 ust. 1 ustawy – renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy czym do renty rodzinnej uprawnieni są tacy członkowie rodziny, jak: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione; przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej; małżonek (wdowa i wdowiec); rodzice (także ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające), którzy spełniają dalsze warunki określone w art. 68 -71 ww. ustawy. ZUS ustalając prawo do renty rodzinnej bada więc, czy zmarły spełniał w dacie śmierci warunki do przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy lub do emerytury. Następnie zaś sprawdza, czy osoba ubiegająca się o to świadczenie spełnia przesłanki określone w art. 68-71 ww. ustawy. Niekiedy ocenie podlega tu okoliczność, czy dorosłe dzieci jeszcze się uczyły w szkole lub na studiach, albo czy wdowa lub wdowiec faktycznie pozostawali we wspólności małżeńskiej.

W razie, gdy śmierć nastąpiła w wyniku wypadku w drodze do pracy lub z pracy członkowie rodziny zmarłego mogą uzyskać prawo do renty rodzinnej bez potrzeby wykazywania odpowiedniego stażu pracy zmarłego. Może im to w praktyce znacznie ułatwić uzyskanie renty rodzinnej.