Na mocy art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (DzU poz. 875), tzw. tarczy antykryzysowej 3.0, pracownicy zyskali dodatkową ochronę przed potrąceniami dokonywanymi z ich wynagrodzenia za pracę. Pojawiły się wątpliwości, czy przewidziana w tym przepisie wyższa kwota wolna od potrąceń znajduje zastosowanie także w stosunku do osób świadczących pracę w oparciu o stosunek cywilnoprawny.

Czytaj także:

Koronawirus: mniejsze potrącenia z pensji nie tylko przy obniżce z tarczy

Kwota wolna od potrąceń...

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy kwota wolna od potrąceń to kwota w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz ewentualnych wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego.

W naszej ocenie regulacje dotyczące kwoty wolnej od potrąceń zawarte w kodeksie pracy stosuje się także do osób świadczących pracę na podstawie stosunku cywilnoprawnego. Wynika to wprost z przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Tym samym osoby na umowach cywilnoprawnych na podstawie przepisów kodeksowych mają zagwarantowaną ochronę wynagrodzenia przed dokonywaniem zbyt dużych potrąceń, które mogłyby doprowadzić je do utraty środków potrzebnych do życia.

... wyższa w kryzysie

W tarczy 3.0 ustawodawca podniósł wysokość kwoty wolnej od potrąceń o 25 proc. dla pracowników, których wynagrodzenie uległo obniżeniu z powodu podjętych na terenie Polski działań służących zapobieganiu zarażeń koronawirusem. Ta regulacja ma zastosowanie także w sytuacji, gdy członkowie rodziny pracownika utracili dotychczasowe źródło dochodu w związku z koronawirusem. Przez członka rodziny należy rozumieć:

- małżonka pracownika,

- rodzica wspólnego dziecka pracownika,

- dziecko pracownika w wieku do 25. roku życia,

- dziecko pracownika, które ukończyło 25 lat, jeśli ma orzeczenie o niepełnosprawności i przysługuje mu świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna.

Ustawodawca nie wskazał w przepisie, że wspomniane zwiększenie kwoty wolnej od potrąceń powinno odnosić się także do osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu tarczy 3.0 komentowany przepis został wprowadzony z uwagi na potrzebę zapewnienia pracownikom środków do życia w sytuacji, gdy przez epidemię koronawirusa najbliższa rodzina pracownika utraciła zatrudnienie lub gdy wynagrodzenie pracownika zostało pomniejszone. Czy to oznacza, że osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych nie mają zagwarantowanej kwoty wolnej od potrąceń na takim samym poziomie jak pracownicy?

Takie różnicowanie sytuacji pracowników i osób na umowach cywilnoprawnych kłóciłoby się z celem wprowadzonych przepisów antykryzysowych i mogłoby stanowić kolejny przykład niedoskonałości legislacyjnej wynikającej z tempa procedowania zmian. Szczególnie, że najważniejsze z perspektywy pracodawców regulacje tarczy antykryzysowych – pozwalające obniżyć pracownikom wymiar czasu pracy i wprowadzić przestój ekonomiczny – wolno stosować nie tylko do pracowników. To rozwiązania, które po wdrożeniu przez pracodawcę mogą modyfikować również stosunki cywilnoprawne i wpływać na sytuację ekonomiczną osób świadczących pracę w oparciu np. o umowę zlecenie.

Zdaniem resortu

Stanowisko w tej kwestii przedstawiło Ministerstwo Sprawiedliwości. Zdaniem resortu przepis dotyczący wyższej kwoty wolnej od potrąceń nie ma zastosowania do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Należy jednak pamiętać, że stanowiska wydawane przez ministerstwa nie mają mocy wiążącej. Można je co najwyżej traktować jako wskazówki interpretacyjne, szczególnie, gdy dane ministerstwo pracowało nad treścią wprowadzonych przepisów.

Stosowana z automatu

Wszystko wskazuje na to, że omawianą regulację antykryzysową pracodawcy powinni stosować automatycznie, gdy wynagrodzenie pracownika ulegnie obniżeniu. Osoba, która została dotknięta okolicznościami uprawniającymi do skorzystania z wyższej kwoty wolnej od potrąceń nie musi składać w tym zakresie żadnego formalnego wniosku.

Inaczej będzie, gdy sytuacja finansowa pracownika ulegnie pogorszeniu na skutek utraty dochodów przez członka jego rodziny. Pracownik musi poinformować o tym pracodawcę, a także przedstawić mu dokumenty na potwierdzenie, że ma prawo do wyższej kwoty wolnej od potrąceń. Dokonywanie przez pracodawcę zaniżonych potrąceń generuje bowiem po stronie pracodawcy ryzyko naruszenia przepisów dotyczących egzekucji i naraża go m.in. na grzywnę.

Michał Bodziony jest młodszym prawnik w PCS Paruch Chruściel Schiffter | Littler Global

Zdaniem autora

Sławomir Paruch, partner założyciel PCS Paruch Chruściel Schiffter | Littler Global

Przyznanie swego rodzaju „ulgi" pracownikom i pozbawienie jej osób wykonujących pracę na innej podstawie byłoby w praktyce nieuzasadnione oraz niespójne, biorąc pod uwagę całokształt przepisów przyjętych w tarczy antykryzysowej. W naszej ocenie osoby wykonujące zadania na podstawie umów cywilnoprawnych powinny mieć zapewnioną ochronę wynagrodzenia na takim samym poziomie, jak pracownicy.