14 listopada 2024 roku Parlament Europejski przegłosował odroczenie wejścia w życie rozporządzenia w sprawie wylesiania, znanego jako European Union Deforestation Regulation (EUDR). Większość europosłów opowiedziała się za 12-miesięcznym opóźnieniem, co oznacza, że regulacja zacznie obowiązywać od początku 2026 roku, a nie od 2025 roku, jak pierwotnie zakładano.

EUDR to jedno z kluczowych narzędzi legislacyjnych, które ma na celu ochronę światowych zasobów leśnych oraz walkę z globalnym kryzysem klimatycznym. Czy jednak spełnia swoje zadanie jako narzędzie ochrony środowiska, czy stanowi raczej dodatkowe obciążenie dla przedsiębiorców? Czy rzeczywiście zmusi globalne łańcuchy dostaw do dostosowania się do bardziej ekologicznych standardów, czy może okaże się barierą dla mniejszych firm i rynków rozwijających się?

Czym jest EUDR

EUDR ustanawia zasady, które mają zapewnić, że produkty powstające z określonych surowców, takich jak kawa, kakao, drewno, olej palmowy, soja, kauczuk czy bydło, wprowadzane na rynek lub eksportowane z UE nie przyczyniają się do wylesiania ani degradacji lasów podczas produkcji i są objęte oświadczeniem o dochowaniu należytej staranności. Ograniczeniom będą podlegać także produkty powstałe z wymienionych towarów lub wyprodukowane przy ich użyciu. EUDR ma być odpowiedzią na postępujące wylesianie, degradację i przekształcanie lasów na świecie. Stanowi również element polityki ESG oraz unijnych ram prawnych związanych z ochroną środowiska.

Realizacja celów EUDR opiera się na przestrzeganiu trzech kluczowych kryteriów: (i) brak przyczyniania się do wylesiania, (ii) zgodność produkcji z przepisami prawa kraju pochodzenia, oraz (iii) złożenie oświadczenia o dochowaniu należytej staranności. Dochowanie należytej staranności wymaga zgromadzenia informacji i dokumentacji potwierdzającej spełnienie dwóch pierwszych kryteriów. Na tej podstawie przeprowadza się ocenę ryzyka, uwzględniając m.in. charakterystykę kraju produkcji, obecność lasów i ludności rdzennej, skalę wylesiania, złożoność łańcucha dostaw oraz inne czynniki środowiskowe. W przypadku wykrycia ryzyka wylesiania, przedsiębiorstwa muszą wdrożyć odpowiednie środki redukujące to ryzyko, aby zachować zgodność z zasadami należytej staranności.

Ograniczenie konsumpcji

Komisja Europejska w komunikacie z 23 lipca 2019 roku wskazała, że konsumpcja w UE przyczynia się do wylesiania i degradacji lasów na świecie w ok. 10 proc.. Zgodnie z przewidywaniami UE, EUDR ma ograniczyć wylesianie i degradację lasów o 248 tysięcy hektarów rocznie. Ochrona lasów ma być osiągnięta głównie poprzez ograniczenia dotyczące oleju palmowego i soi. Dodatkowo, EUDR ma na celu zmniejszenie emisji CO2 o co najmniej 32 miliony ton rocznie oraz wstrzymanie utraty różnorodności biologicznej na świecie.

Biorąc pod uwagę powyższe dane i założenia, EUDR może mieć faktyczny wpływ na ograniczenie wylesiania i degradacji lasów, wspierając politykę zrównoważonego rozwoju. Nie można jednak wykluczyć, że wprowadzenie restrykcji w UE niekoniecznie zmusi producentów z krajów trzecich do rezygnacji z praktyk prowadzenia do wylesiania – istnieje ryzyko, że problem zostanie przeniesiony na inne rynki, gdzie kontrole są słabsze. Rozporządzenie EUDR nie uwzględnia globalnych wyzwań związanych z egzekwowaniem jego postanowień w krajach trzecich, a sam proces weryfikacji i monitorowania łańcuchów dostaw jest kosztowny i skomplikowany. Chociaż EUDR może być krokiem w kierunku ochrony lasów, jego rzeczywista skuteczność w walce z globalnym wylesianiem pozostaje wciąż kwestią dyskusyjną.

Obowiązki przedsiębiorców

Rozporządzenie EUDR obejmuje przedsiębiorców, którzy wprowadzają produkty do obrotu lub eksportują je poza rynek unijny, jak również podmioty uczestniczące w łańcuchu dostaw. Obejmuje to zarówno firmy, które po raz pierwszy wprowadzają produkty do UE, jak i te, które udostępniają je na rynku europejskim. Celem rozporządzenia jest zapewnienie, że wszystkie produkty wprowadzane na rynek UE lub eksportowane z niego nie przyczyniają się do wylesiania ani degradacji lasów, niezależnie od ich pochodzenia.

Wprowadzenie EUDR wiąże się z wyzwaniami, zwłaszcza dla przedsiębiorców, którzy zostają obciążeni nowymi obowiązkami. Aby sprostać wymaganiom, konieczne będzie zwiększenie kosztów, zmiana sposobu prowadzenia działalności oraz intensyfikacja monitorowania łańcucha dostaw. Przedsiębiorcy będą zobowiązani do prowadzenia dokumentacji dotyczącej pochodzenia towarów, zapewniania zgodności z prawem kraju pochodzenia oraz wymiany informacji z podmiotami w łańcuchu dostaw. Wymaga to wprowadzenia odpowiednich systemów i polityki działania w organizacji.

Przedsiębiorstwa będą musiały udowodnić, że ich produkty zostały wyprodukowane zgodnie z prawem kraju pochodzenia i nie przyczyniają się do wylesiania, składając odpowiednie oświadczenia. W przypadku wykrycia ryzyka związanego z wylesianiem, firmy są zobowiązane do wdrożenia działań minimalizujących to ryzyko. Rozporządzenie wymaga również dokumentowania całego procesu w celu zapewnienia transparentności i umożliwienia odpowiednich kontroli.

Dla wielu firm sprostanie tym obowiązkom oznacza konieczność zainwestowania w nowe technologie, szkolenia pracowników czy współpracę z ekspertami w zakresie weryfikacji i audytu. Mniejsze przedsiębiorstwa, które mają ograniczone zasoby, mogą szczególnie odczuć finansowe obciążenia związane z realizacją tych obowiązków. Koszty te mogą również przełożyć się na wyższe ceny produktów, co wpłynie na całą branżę oraz konsumentów.

Możliwe kary

Jeśli przedsiębiorstwo nie spełni wymogów dotyczących należytej staranności, takich jak brak odpowiedniej weryfikacji łańcucha dostaw czy niewłaściwe udokumentowanie pochodzenia produktów, może zostać ukarane grzywną, karą finansową lub zakazem wprowadzenia produktów na rynek unijny. W przypadku poważniejszych naruszeń, takich jak świadome wprowadzanie do obrotu produktów związanych z wylesianiem, możliwe są bardziej surowe środki, w tym wycofanie produktów z rynku czy ograniczenie działalności. Chociaż przepisy EUDR mają bezpośrednie zastosowanie, to kwestie związane z sankcjami za naruszenie pozostawiono w gestii państw członkowskich. Oprócz ewentualnych kar administracyjnych, przedsiębiorstwa muszą się liczyć z utratą zaufania ze strony inwestorów oraz partnerów handlowych.

EUDR A ESG

EUDR odgrywa istotną rolę w kontekście raportowania ESG (Environmental, Social, Governance) oraz zarządzania łańcuchami dostaw, wpisując się w globalny trend na rzecz zrównoważonego rozwoju i przejrzystości działalności przedsiębiorstw. Rozporządzenie to wymusza na firmach nie tylko szczegółowe monitorowanie wpływu ich działalności na środowisko naturalne, ale także uwzględnienie tych kwestii w strategiach biznesowych i raportach ESG.

EUDR promuje większą transparentność, wymagając od przedsiębiorstw szczegółowego wglądu w pochodzenie surowców oraz ich zgodność z lokalnym prawem i zasadami zrównoważonego rozwoju. Z perspektywy ESG, EUDR wspiera realizację celów środowiskowych poprzez konieczność uwzględnienia wpływu działalności przedsiębiorstwa na wylesianie. O ile uwzględnienie tego wpływu w strategii biznesowej i raportach ESG może zachęcać inwestorów i kontrahentów do współpracy, o tyle nie brakuje głosów krytyki, które wskazują na obciążenie przedsiębiorstw dodatkowymi obowiązkami wynikającymi z tej regulacji.

Paulina Magierska – senior associate, adwokat wpisana na listę adwokatów w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Ukończyła również studia na kierunku Kulturoznawstwo Europy Środkowo-Wschodniej na Wydziale Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego oraz studia podyplomowe „Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe (Restrukturyzacja i likwidacja przedsiębiorstwa)” na Uczelni Łazarskiego w Warszawie. Obecnie uczestniczka studiów podyplomowych „Prawo i ekonomia rynku kapitałowego” w Szkole Głównej Handlowej. W swojej praktyce skupia się na kompleksowej obsłudze prawnej przedsiębiorców, w szczególności w obszarach prawa cywilnego, prawa handlowego oraz compliance.

Mateusza Gemzy – associate, prawnik. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Doświadczenie zawodowe zdobywał w kancelariach prawnych zajmujących się bieżącą obsługą przedsiębiorców i osób fizycznych, a także w międzynarodowej firmie konsultingowej należącej do tzw. Wielkiej Czwórki, świadczącej usługi doradztwa podatkowego, wspierając zespół podatku akcyzowego i ESG. Zainteresowania zawodowe koncentruje wokół kompleksowej obsługi prawnej podmiotów gospodarczych”.

Artykuł powstał we współpracy z siecią Kancelarie RP