Czy członek zarządu spółki z o.o. odpowiada za jej zobowiązania cywilnoprawne? Intuicyjnie wydawać by się mogło, że nie, jednak w rzeczywistości członek zarządu spółki z o.o. może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą za zobowiązania cywilnoprawne spółki.
Z uwagi na przesłanki zastosowania pierwszorzędną podstawę odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. stanowi art. 299 § 1 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.
Fakt istnienia zobowiązania i bezskuteczności jego egzekucji
Obciążenie członka zarządu spółki z o.o. koniecznością zapłaty za jej zobowiązania cywilnoprawne uzależnione jest od istnienia po stronie spółki zobowiązania, którego egzekucja okazała się bezskuteczna.
Istnienie po stronie spółki zobowiązania powinno zostać zasadniczo stwierdzone tytułem egzekucyjnym, a więc m.in. prawomocnym wyrokiem sądu. Pociągnięcie członka zarządu spółki z o.o. do odpowiedzialności odszkodowawczej za zobowiązania spółki wymaga zatem co do zasady wystąpienia przez wierzyciela z uprzednim powództwem o zapłatę przeciwko samej spółce. Natomiast, że bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce wierzyciel może wykazać każdym dowodem, z którego wynika, że spółka nie posiada majątku pozwalającego na jego zaspokojenie. Bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce może zostać zatem wykazana za pośrednictwem różnych środków dowodowych, gdyż nie musi być ona stwierdzona wyłącznie w postępowaniu egzekucyjnym przez komornika. Członek zarządu spółki z o.o. odpowiada na podstawie art. 299 § 1 k.s.h jedynie za zobowiązania spółki, które istniały w okresie wykonywania przez niego mandatu, jeżeli w tym czasie spółka stała się niewypłacalna i w związku z czym zaktualizował się obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości. Członek zarządu nie będzie zatem ponosił odpowiedzialności odszkodowawczej, jeżeli zobowiązanie spółki bądź to nie istniało w okresie, w którym wykonywał on mandat, bądź też w okresie wykonywania mandatu nie zaktualizowała się konieczność złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Z punktu widzenia interesu członka zarządu istotne zatem pozostaje, aby w sposób prawidłowy doszło do jego odwołania, względnie aby w sposób skuteczny złożył on rezygnację z pełnienia funkcji w zarządzie. Bez znaczenia dla powstania bądź ustania odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu pozostaje przy tym odpowiednio ewentualny brak ujawnienia go w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego jako członka zarządu, względnie brak jego wykreślenia jako członka zarządu z rejestru przedsiębiorców po wygaśnięciu mandatu. Z punktu widzenia interesu członka zarządu rekomendowane jest jednak, aby do takiego wykreślenia go z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego jako członka zarządu jednak doszło.
Odpowiedzialność na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. mogą również ponieść członkowie zarządu spółki z o.o., których powołano do zarządu po wystąpieniu podstawy do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. W takiej sytuacji członek zarządu powinien po objęciu funkcji i zapoznaniu się z sytuacją spółki zgłosić we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości.
Na zakres omawianej odpowiedzialności członka zarządu nie ma znaczenia fakt, czy jest on jednocześnie także wspólnikiem spółki, w której sprawuje mandat. Istotne pozostaje również, że analizowana odpowiedzialność za zobowiązania spółki przejść w drodze dziedziczenia na spadkobierców członka zarządu spółki z o.o.
Przesłanki uwolnienia się od odpowiedzialności
Członek zarządu może przede wszystkim uwolnić się od odpowiedzialności za długi spółki, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie został zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Wątpliwości może wywoływać kwestia tego, co należy rozumieć pod pojęciem właściwego czasu. W swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy podkreśla bowiem, że ocena, czy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie, powinna uwzględniać zarówno termin, w jakim powinno do tego dojść zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, a więc w chwili obecnej termin 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości spółki, jak i cel art. 299 § 1 k.s.h. oraz postępowania upadłościowego, a więc ochronę wierzycieli spółki przed konsekwencjami pozbawienia ich możliwości zaspokojenia swoich roszczeń. W rezultacie złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we wspomnianym 30-dniowym terminie może nie zawsze skutkować zwolnieniem członka zarządu od odpowiedzialności odszkodowawczej, jaką ponosi on na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. W ostatecznym rozrachunku ocena, jaki czas będzie czasem właściwym na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, powinna zostać dokonana w oparciu o okoliczności faktyczne danej sprawy (wyrok SN z 15 października 2021 r., sygn. akt: I CSKP 159/21). W przypadku pojawienia się problemów finansowych członek zarządu powinien zatem monitorować sytuację celem złożenia ewentualnego wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w czasie właściwym.
Ponadto odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania cywilnoprawne spółki będzie wyłączona, gdy wykaże on, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy. Odwołanie się do okoliczności braku winy może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, w przypadku np. długotrwałej choroby członka zarządu.
O braku winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nie świadczy sam w sobie podział obowiązków pomiędzy członków zarządu. Z odpowiedzialności za zobowiązania spółki nie będzie w rezultacie automatycznie zwolniony członek zarządu, którego zakres obowiązków obejmuje np. jedynie sprawy kadrowe.
Podstawę wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki może również stanowić brak poniesienia przez wierzyciela szkody w związku z brakiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości bądź niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Istotne bowiem pozostaje, czy w przypadku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, względnie wydania w tym czasie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, wierzyciel zostałby zaspokojony w szerszym zakresie, niż miało to miejsce w rzeczywistości. W przypadku odpowiedzi negatywnej członek zarządu nie poniesie odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Co wydaje się rozwiązaniem logicznym, biorąc pod uwagę, że brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, względnie wydania w tym czasie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, nie miał wpływu na zakres zaspokojenia wierzycieli spółki.
Pozostałe podstawy odpowiedzialności
Odrębną podstawę odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania cywilnoprawne może stanowić art. 21 ust. 3 prawa upadłościowego. Tym niemniej pociągnięcie członka zarządu na tej podstawie do odpowiedzialności jest zasadniczo zadaniem trudniejszym niż w przypadku odwołania się do art. 299 § 1 k.s.h. Zakres ewentualnej odpowiedzialności członka zarządu byłby jednocześnie w każdej sytuacji taki sam. Członek zarządu odpowiada bowiem zarówno na podstawie art. 299 § 1 k.s.h, jak i art. 21 ust. 3 prawa upadłościowego, jedynie za równicę pomiędzy tym, co wierzyciele spółki otrzymaliby w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, a tym, co uzyskali faktycznie. Znaczenie art. 21 ust. 3 prawa upadłościowego przejawia się natomiast w fakcie, że może on stanowić także podstawę odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania cywilnoprawne prostej spółki akcyjnej bądź spółki akcyjnej.
Zasygnalizować należy, że członek zarządu może również odpowiadać za zaległości spółki z tytułu zobowiązań podatkowych oraz składek na ubezpieczenia społeczne. Podstawę odpowiedzialności członka zarządu będzie w takiej sytuacji stanowił art. 116 ordynacji podatkowej, stosowany na podstawie art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odpowiednio w przypadku zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.
Sprawowanie funkcji członka zarządu wymaga zachowania przez każdego z członków zarządu należytej staranności przy ocenie stanu finansów spółki i w szczególności zgłoszenia w razie konieczności wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Zaniechania w tym zakresie mogą okazać się dotkliwe dla członka zarządu spółki z o.o., gdyż może on ponieść odpowiedzialność za zobowiązania, jakie spółka miała względem swoich kontrahentów.
Tekst powstał w ramach współpracy z siecią Kancelarie RP
