przyznaje zwalnianym prawo do odprawy pieniężnej. Regulacja ta ma zastosowanie, jeżeli:
- firma zatrudnia przynajmniej 20 osób na podstawie umowy o pracę,
- zwolnienia są przeprowadzane w okresie nieprzekraczającym 30 dni,
- przyczyna redukcji etatów leży po stronie pracodawcy.
Przewidziane są wówczas dwa tryby ustania stosunku pracy: zwolnienie grupowe i indywidualne.
Grupa czy jednostka
Pierwszy przypadek, czyli zwolnienia grupowe, to sytuacja, w której pożegnać się z pracą musi:
- 10 pracowników – jeżeli zakład zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10 proc. pracowników – gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednak mniej niż 300 osób,
- 30 pracowników – gdy stan zatrudnienia w firmie przekracza 299 osób.
Gdy powyższe limity nie są spełnione, to zwolnienie ma charakter indywidualny.
Odprawa przysługuje, jeżeli pracodawca zatrudnia co najmniej 20 osób. Do stanu zatrudnienia wlicza się tu wyłącznie osoby świadczące obowiązki w ramach stosunku pracy. Bez znaczenia jest rodzaj umowy czy wymiar czasu pracy.
Wypłata środków nie przysługuje jednak pracownikom mianowanym, tymczasowym oraz wykonującym pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Powód ma znaczenie
W obu trybach szef musi wypłacić podwładnym odprawę. Wyłączna przyczyna zwolnienia indywidualnego musi jednak leżeć po stronie pracodawcy. Natomiast przy redukcji grupowej powody rozwiązania stosunku pracy mogą również dotyczyć pracownika.
Przykład
Pani Joanna została zwolniona z pracy w trybie indywidualnym. Przyczyną wypowiedzenia była zarówno zła kondycja finansowa firmy, jak i nieprzestrzeganie przez pracownicę czasu pracy i zasad bhp.
Mimo spełnienia warunków (liczba zatrudnionych, odpowiedni przedział czasowy) pracodawca nie ma obowiązku wypłacić jej odprawy. Gdyby zwolnienie miało charakter grupowy, taki obowiązek by powstał.
Równowartość pensji
Wysokość odprawy zależy od zakładowego stażu pracy oraz wysokości wynagrodzenia zwalnianego pracownika. Wynosi ona:
- jednomiesięczne wynagrodzenie – jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż dwa lata,
- dwumiesięczne pobory – gdy to zatrudnienie trwało dłużej niż dwa, ale mniej niż osiem lat,
- trzymiesięczne zarobki – jeśli pracownik był zatrudniony w danej firmie co najmniej osiem lat.
Kwotę świadczenia ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Przy czym nie może być ona wyższa od 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Dla emeryta i rencisty
Inny charakter ma odprawa emerytalna lub rentowa. Jest to gwarantowane świadczenie socjalne przysługujące pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.
Aby je otrzymać, konieczne jest rozwiązanie stosunku pracy. Nie jest istotne, czy podwładny pójdzie na emeryturę ustawową czy wcześniejszą. Ważny jest sposób zakończenia angażu. Pieniądze nie przysługują bowiem, jeżeli miało miejsce zwolnienie dyscyplinarne lub umowa została rozwiązana w drodze porozumienia stron, który w momencie rozwiązywania stosunku pracy nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego (zob. uchwała SN z 3 marca 1989 r. III PZP 7/89).
Wysokość odprawy to z zasady jednomiesięczne wynagrodzenie pracownika. Może być wyższa, gdy wynika to z przepisów szczególnych lub z uregulowań wewnętrznych w firmie (układ zbiorowy pracy, regulamin).
Jeżeli pracownik był zatrudniony w kilku firmach, odprawa przysługuje mu od każdej z nich. Przy czym wysokość świadczenia może się różnić.
Inaczej wygląda sytuacja podwładnego, który raz otrzymał odprawę, a następnie ponownie się zatrudnił. W momencie przejścia na emeryturę lub rentę u drugiego pracodawcy kolejna odprawa nie będzie mu przysługiwała. Co więcej, otrzymanie odprawy rentowej wyklucza możliwość uzyskania prawa do odprawy emerytalnej.
Przykład
W 2010 r. pan Tomasz, zatrudniony w firmie przewozowej (po osiągnięciu odpowiedniego wieku) postanowił odejść na emeryturę. Otrzymał wówczas stosowną odprawę od swojego pracodawcy.
Będąc na emeryturze do 2011 r., dorabiał na etacie jako kierowca. Po odejściu z tego miejsca pracy odprawa mu nie przysługuje.
Istnieją grupy zawodowe, co do których zastosowanie mają szczególne przepisy dotyczące odpraw. Są to m.in.: pracownicy samorządowi, nauczyciele, górnicy, żołnierze zawodowi czy policjanci.
Po śmierci zatrudnionego
Odprawa może przysługiwać również rodzinie zmarłego pracownika. Warunkiem przyznania tego jednorazowego świadczenia pieniężnego jest śmierć podwładnego w trakcie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu zatrudnienia.
Prawo do takiej odprawy jest niezależne od stażu pracy zmarłego, czy przyczyny jego śmierci oraz od tego, czy zgon miał związek z wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Bez znaczenia jest również wymiar czasu pracy oraz podstawa nawiązania stosunku pracy.
Jeżeli pracownik zmarł w trakcie zatrudnienia u kilku pracodawców, członkowie rodziny otrzymają odprawę od każdej z nich.
Komu przekazać
Z dniem śmierci podwładnego prawa do odprawy nabywa jego małżonek oraz inni członkowie rodziny spełniający warunki do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów emerytalnych. W przypadku małżonka istotne jest, aby nie pozostawał on z pracownikiem w sądowej separacji.
To wyklucza prawo do świadczenia. Jeżeli zaś chodzi o pozostałych członków rodziny, to są to przede wszystkim dzieci, wnuki, rodzeństwo i rodzice, przy czym muszą oni spełnić wymagania określone w ustawie (art. 67–71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Odprawa jest dzielona między wszystkich uprawnionych członków rodziny, chyba że przysługuje ona jednej osobie – wówczas wypłaca się jej połowę wysokości odprawy. Tę ustala się natomiast w zależności od stażu pracy u danego pracodawcy. Wynosi ona:
- jednomiesięczne wynagrodzenie – jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż dziesięć lat,
- trzymiesięczne pobory – gdy zatrudnienie trwało co najmniej dziesięć lat,
- tyle co sześciomiesięczna pensja – jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Wysokość świadczenia ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
Pracodawca może uwolnić się od wypłaty odprawy pośmiertnej, jeśli ubezpieczy pracowników na życie. Rodzinie przysługuje wówczas odszkodowanie, przy czym jego wysokość nie może być niższa niż wysokość odprawy. W przeciwnym razie szef musi wypłacić różnicę między tymi świadczeniami.
Istotne jest, że kwota otrzymana tytułem odprawy pośmiertnej jest wolna od podatku dochodowego.
Przedawnienie
Roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się z upływem trzech lat od dnia ich wymagalności. Odprawa powinna zostać wypłacona w dniu ustania stosunku pracy (zwolnienie, śmierć, przejście na emeryturę lub rentę). Od tego momentu zaczyna biec okres przedawnienia.
Nie ma szczególnych okoliczności
Na prawo do odprawy w związku z rozwiązaniem umowy w ramach zwolnień grupowych/indywidualnych nie wpływa ani wymiar etatu, ani sposób rozwiązania angażu.
Może to być zarówno porozumienie stron, jak i wypowiedzenie ze strony pracodawcy. Uprawnienie to przysługuje również pracownikowi, któremu zmieniono warunki pracy lub płacy, a ten ich nie zaakceptował, co skutkowało rozwiązaniem umowy.
Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopada 2000 r. (I PKN 79/00). Po spełnieniu odpowiednich warunków świadczenie przysługuje niezależnie od tego, czy pracodawca jest instytucją prywatną czy publiczną.
Autorka jest radcą prawnym w Kancelarii Radcy Prawnego A. Ciastek-Zyska
