To, co pracownik dostaje od pracodawcy, jest jego przychodem. Ten natomiast stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Czy zawsze? Czy to, co wypłacamy pracownikowi zwalnianemu z firmy jako odprawę w związku z redukcją jego etatu na podstawie przepisów o zwolnieniach grupowych, podlega oskładkowaniu? Nie. Istnieją bowiem przychody wyłączone spod tego obowiązku. Dotyczy to odpraw. Czy wszystkich? Gdzie szukać odpowiedzi? Zobaczmy, co mówią przepisy.

[srodtytul]W nagrodę i na pożegnanie[/srodtytul]

Zasada jest taka, że podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Dotyczy to także odpraw, odszkodowań i rekompensat wypłacanych pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy. Obejmuje to także przypadki rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (czyli zwolnienia na podstawie [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=422AF2B7EE59CC036F62F41FA2C81F86?id=169524]ustawy o zwolnieniach grupowych[/link]), nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Na tym nie koniec. [b]Oskładkowaniu nie podlegają także odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji[/b], o której mowa w art. 101[sup]2[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=933046D877D5E6F73D44CC4A65DD7685?id=76037]kodeksu pracy[/link], oraz odprawy wypłacone pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej na podstawie art. 125 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Tak samo jest w przypadku odszkodowania za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy – należne od pracodawcy na podstawie art. 237[sup]1[/sup] § 2 kodeksu pracy.

Jaka jest podstawa prawna tego wyłączenia? Jest to § 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=058C388DB8C63AB0A2395F069F8B62F8?id=77617]rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.; rozporządzenie)[/link].

Wspomniany przepis wymienia jeszcze inne przychody, które nie stanowią podstawy wymiaru składek. Są to m.in. nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat. To również należności obliczane od wielkości efektów uzyskanych przez zastosowanie pracowniczego projektu wynalazczego i za dokumentację dostarczoną bezumownie przez twórcę projektu, przydatną do stosowania projektu, oraz nagrody za wynalazczość, a także nagrody za prace badawcze i wdrożeniowe. Wyłączenie obejmuje także nagrody ministra gospodarki za szczególne osiągnięcia w eksporcie.

[srodtytul]Nawet gdy świadczenie jest dobrowolne[/srodtytul]

Zatem od odprawy wypłacanej zwalnianemu pracownikowi nie naliczamy składek ZUS. Jak należy jednak potraktować takie świadczenie, które wypłacamy nie na podstawie obowiązujących przepisów, ale z własnej woli?

Przykładowo rozstajemy się z podwładnym. Z powodu kryzysu redukujemy jego stanowisko pracy, ale nie obejmuje nas ustawa o zwolnieniach grupowych, bo jesteśmy małą firmą (zatrudniamy tylko trzy osoby). Zwalniana osoba to dobry pracownik, ale choć bardzo tego nie chcemy, to nie stać nas na zatrzymanie go w przedsiębiorstwie. Dlatego, chcąc zrekompensować mu utratę posady, wypłacamy mu odprawę. Nie mamy przepisów zakładowych, które nakazywałyby zapłatę takiego świadczenia. Czy w takim przypadku też nie mamy obowiązku płacić składek ZUS?

Odpowiedź jest twierdząca. Zgodnie z rozporządzeniem podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. Oskładkowane nie są także wymienione już przez nas przychody wymienione w § 2 rozporządzenia.

Wyłączenie to obejmuje zarówno obowiązkowe odprawy należne zwalnianemu pracownikowi na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy, jak i odprawy przysługujące na podstawie porozumienia zawartego w danym zakładzie pracy. Nie ma również znaczenia to, czy umowa o pracę zostanie rozwiązana za wypowiedzeniem czy też na podstawie porozumienia stron.

Oznacza to, [b]że składek nie należy również opłacać od odprawy wypłacanej pracownikowi na podstawie indywidualnej decyzji pracodawcy[/b], nawet gdy obowiązujące w danym zakładzie przepisy płacowe nie przewidują takiego świadczenia. Jeżeli w takiej sytuacji pracodawca wypłaci pracownikowi odprawę i będzie to świadczenie związane z rozwiązaniem stosunku pracy, to od tego przychodu nie powinny być opłacane składki na ubezpieczenia społeczne.

[ramka][b]Ekwiwalent za narzędzia i ubrania[/b]

[b]Wartość ubioru służbowego (umundurowania), którego używanie należy do obowiązków pracownika, lub ekwiwalent pieniężny za ten ubiór także nie podlega oskładkowaniu.[/b] Tak samo jest w przypadku ekwiwalentów pieniężnych za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika. [/ramka]