Wiele osób tkwi w błędnym przekonaniu, że zasiłek chorobowy przysługuje tylko z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę. Tymczasem także zatrudniony na podstawie umowy-zlecenia ma prawo do świadczeń pieniężnych mimo przebywania na zwolnieniu lekarskim. To prawo przysługuje jednak zleceniobiorcy, który podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Tylko wtedy może on bowiem przystąpić dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego i tym samym uzyskać prawo do zasiłków z tego ubezpieczenia.

Jedyny tytuł

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Ubezpieczenie chorobowe jest natomiast dobrowolne. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy-zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie nim, pod warunkiem że płatnik zgłosi zleceniobiorcę do tego ubezpieczenia wraz ze zgłoszeniem do ubezpieczeń emerytalno-rentowych w ciągu siedmiu dni od powstania obowiązku tych ubezpieczeń. W pozostałych sytuacjach zleceniobiorca może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego tylko na bieżąco, tj. od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej niż od dnia, w którym został on złożony.

Ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy-zlecenia, czyli od dnia ustania tytułu do podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wcześniej może ono natomiast ustać, jeśli zleceniobiorca złoży w tej sprawie wniosek. Następuje to od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od daty jego złożenia.

Kilka kontraktów

Wykonywanie umowy-zlecenia nie zawsze jest jedynym tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorca może bowiem jednocześnie pozostawać w stosunku pracy czy też wykonywać drugie zlecenie. Występuje wówczas zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych.

W zakresie rozstrzygania obowiązku ubezpieczeń osób pracujących na zlecenie od 1 stycznia 2016 r. obowiązują zmiany przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wprowadziła je ustawa z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2014 r., poz. 1831).

Od 1 stycznia 2016 r. zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia go obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innej umowy-zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno z pierwszej, jak i z drugiej zawartej umowy.

Natomiast jeżeli suma podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy (jedna, dwie lub kilka umów) lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia, ta zasada nie ma zastosowania (art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

Okres wyczekiwania

Zleceniobiorcom przysługuje prawo do zasiłku:

- chorobowego, a następnie w razie długotrwałej choroby świadczenia rehabilitacyjnego,

- opiekuńczego,

- macierzyńskiego.

Zasiłek opiekuńczy i macierzyński przysługują przy tym bez względu na wcześniejszy okres ubezpieczenia chorobowego. Natomiast zasiłek chorobowy należy się pod warunkiem posiadania tzw. okresu wyczekiwania. W przypadku zleceniobiorców jest to konieczność wcześniejszego podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez co najmniej 90 dni (art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej). Do tych 90 dni wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego – zarówno obowiązkowego, jak i dobrowolnego, jeżeli przerwa między nimi:

- nie przekroczyła 30 dni lub

- była spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Co do zasady zasiłek chorobowy przysługuje osobie, która stała się niezdolna do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Wyjątkowo jednak należy się też temu, kto zachorował po ustaniu tytułu ubezpieczeń, jeżeli niezdolność ta trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:

- nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,

- nie później niż w ciągu trzech miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Limit dni

Osoba pracująca na podstawie umowy-zlecenia nie ma prawa do wynagrodzenia chorobowego za 14/33 dni w roku kalendarzowym na podstawie art. 92 kodeksu pracy. Od pierwszego dnia niezdolności ma prawo do zasiłku chorobowego.

Z kolei okres wypłaty zasiłku chorobowego jest taki sam jak w przypadku pracowników. Wynosi on 182 dni, a jeśli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – może trwać 270 dni. Po wykorzystaniu tego okresu, jeśli niezdolność do pracy trwa nadal, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy, wykonawca może się starać o świadczenie rehabilitacyjne. Maksymalny okres jego wypłaty to 12 miesięcy.

Czasem bez wypłaty

Zleceniobiorca nie otrzyma zasiłku chorobowego, jeśli w okresie choroby występują okoliczności wymienione w art. 14–17 ustawy zasiłkowej. Chodzi o sytuacje, w których – mimo orzeczonej niezdolności do pracy z powodu choroby – wykonywał on pracę zarobkową albo wykorzystywał zwolnienie lekarskie w sposób niezgodny z jego celem. Zasiłek nie należy się też w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez ubezpieczonego.

Wysokość świadczenia

Zasiłek chorobowy przysługuje zatrudnionym w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku miesięcznie, a za okres pobytu w szpitalu – 70 proc. Miesięczne świadczenie w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru przysługuje zaś wtedy, gdy niezdolność do pracy:

- trwa w okresie ciąży,

- powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów,

- powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego zleceniobiorcy ustala się na podstawie przychodu uzyskanego przez niego za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym zachorował. Jeśli stanie się niezdolny do pracy przed upływem tego okresu, podstawę rachunków stanowi przeciętny miesięczny przychód z faktycznego okresu ubezpieczenia, ale tylko za jego pełne kalendarzowe miesiące.

W zderzeniu z macierzyńskim

Osoby pobierające zasiłek macierzyński (zatrudnione na podstawie umowy o pracę), które jednocześnie wykonują umowę-zlecenie, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z tytułu umowy-zlecenia.

Przykład

Pani Zofia od 12 października 2015 r. pobiera zasiłek macierzyński ze stosunku pracy i podlega z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jednocześnie poinformowała swojego pracodawcę, że od 3 do 30 listopada 2015 r. podjęła wykonywanie pracy na podstawie umowy-zlecenia zawartej z innym podmiotem. Osoba pobierająca zasiłek macierzyński i wykonująca jednocześnie w listopadzie 2015 r. umowę-zlecenie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z tytułu umowy-zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niej dobrowolne.

—Anna Jabłońska

Zdaniem autorki

Anna Jabłońska, ekspert ds. zarządzania zasobami ludzkimi i administracji kadrowo-płacowej w dziale usług księgowych BDO

Ubezpieczenie chorobowe nie jest konieczne, jeśli niezdolność do pracy zleceniobiorcy została spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. W takiej sytuacji przysługuje mu zasiłek chorobowy (ewentualnie świadczenie rehabilitacyjne) z ubezpieczenia wypadkowego. Prawo do tego świadczenia przysługuje więc zleceniobiorcy podlegającemu ubezpieczeniu wypadkowemu, które występuje jako obowiązkowe tylko przy obowiązkowych ubezpieczeniach emerytalno-rentowych. W tym przypadku zleceniobiorcy nie obowiązuje okres wyczekiwania. Świadczenie może więc pobierać od pierwszego dnia ubezpieczenia wypadkowego.