Kodeks karny skarbowy (k.k.s.) zawiera specyficzną regulację określającą sankcje za czyny zabronione popełnione przeciwko interesom fiskalnym Skarbu Państwa. Charakterystyczne jest ujęcie w ramach jednego kodeksu przepisów dotyczących zarówno przestępstw skarbowych, jak i wykroczeń skarbowych. Dla odróżnienia należy wskazać, że przepisy dotyczące odpowiedzialności za „powszechne" przestępstwa i wykroczenia zostały uregulowane w dwóch odrębnych kodeksach.

Tym, co rozdziela przestępstwo skarbowe od wykroczenia skarbowego, jest wartość przedmiotu czynu. Z wykroczeniem skarbowym jako czynem zabronionym mamy do czynienia w sytuacji, gdy kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia ?w czasie jego popełnienia. Powyżej tej granicy mamy do czynienia z przestępstwem skarbowym. Przez minimalne wynagrodzenie, o którym mowa ?w omawianych przepisach k.k.s., należy rozumieć minimalne wynagrodzenie za pracę.

Ustawodawca wskazuje ponadto w poszczególnych przepisach części szczególnej kodeksu na inne przypadki wykroczeń skarbowych, niezwiązane z wysokością kwoty uszczuplenia (np. niezłożenie deklaracji podatkowej z art. 56 § 4 k.k.s.).

Przykład

Jan Kowalski kupił od Marcina Nowaka samochód za kwotę ?20 000 zł. Marcin Nowak ?nie wykorzystywał pojazdu ?w działalności gospodarczej. Jan Kowalski zobowiązany był zatem do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości 400 zł. Niezwłocznie wpłacił całą kwotę na rachunek bankowy właściwego urzędu skarbowego. Nie złożył jednak deklaracji podatkowej. Organ podatkowy może ukarać Jana Kowalskiego za popełnienie wykroczenia skarbowego, mimo że zapłacił on należny podatek.

Od 8400 złotych

Od kilku lat systematycznie podwyższana jest kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę. W związku z tym przesuwa się również granica rozdzielająca wykroczenie skarbowe od przestępstwa skarbowego. Podczas gdy jeszcze ?w 2008 r. minimalne wynagrodzenie wynosiło 1126 zł, ?a granica wykroczenia skarbowego kończyła się na poziomie 5630 zł, to w tym roku minimalne wynagrodzenie wynosi 1680 zł, a tym samym poprzeczka została przesunięta do kwoty 8400 zł. Coraz trudniej popełnić jest zatem przestępstwo skarbowe.

Według stawki dziennej...

Mimo płynnej granicy pomiędzy przestępstwem skarbowym a wykroczeniem skarbowym, konsekwencje dla sprawcy mogą być diametralnie różne.

Podstawowa różnica związana jest ze środkami represji, na które mogą być narażone osoby dopuszczające się czynów zabronionych. Przede wszystkim za przestępstwo skarbowe sprawca może zostać skazany na karę pozbawienia wolności bądź grzywnę wymierzaną ?w stawkach dziennych. Stawka dzienna również zależna jest od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dolna granica stawki dziennej nie może być niższa niż jedna trzydziesta minimalnego wynagrodzenia. Maksymalna wysokość stawki dziennej nie może być jednak wyższa niż czterystukrotność kwoty minimalnego wynagrodzenia. Biorąc pod uwagę, że grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 720 stawek dziennych, obecnie maksymalna jej wartość może wynieść ponad 400 mln zł. Z uwagi na to, że przy ustalaniu wysokości poszczególnej stawki dziennej sąd obowiązany jest wziąć pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe, to wymierzenie grzywny w maksymalnej wysokości jest raczej możliwością czysto teoretyczną.

...albo wymiar kwotowy

W odróżnieniu od przestępstw skarbowych wykroczenia skarbowe zagrożone są wyłącznie grzywną wymierzaną kwotowo w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Mimo teoretycznie wysokiej granicy ustawowego zagrożenia, w praktyce najczęściej sprawcy wykroczeń skarbowych karani są przez pracowników organów skarbowych mandatem karnym. W tym trybie postępowania można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Zdecydowana większość wystawianych mandatów opiewa jednak na kwotę nieprzekraczającą 500 zł.

Sprawca trafi ?do rejestru

Osoby popełniające przestępstwa skarbowe figurują również w kartotekach Krajowego Rejestru Karnego, co może pozbawić taką osobę możliwości wykonywania zawodów, do których wymagane jest legitymowanie się przymiotem niekaralności. Wykreślenie sprawcy z KRK następuje dopiero z chwilą zatarcia skazania. Skutek ten jest zależny od rodzaju wymierzonej przez sąd sankcji oraz zastosowania wobec sprawcy środków związanych z poddaniem go próbie (np. warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary).

Przedawnienie

Kolejną różnicą, mającą spore znaczenie praktyczne dla sprawców czynów zabronionych, są odmienne okresy przedawnienia przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych >patrz ramka.

Po upływie terminu przedawnienia ustaje karalność czynu. Nie można zatem sprawcy pociągnąć do odpowiedzialności. Jeżeli przedawnienie nastąpi ?w trakcie prowadzonego przez organ postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, to ulega ono umorzeniu.

Jak długo trzeba się bać

Przestępstwa skarbowe

Zgodnie z art. 44 § 1 i 2 k.k.s. karalność przestępstwa skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1)  5 – gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat;

2)  10 – gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.

Karalność przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej ustaje także wówczas, gdy nastąpiło przedawnienie tej należności.

Artykuł 44 § 5 k.k.s. wskazuje, że jeżeli w okresie przewidzianym ?w § 1 lub § 2 wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, to karalność popełnionego przez niego przestępstwa skarbowego określonego w § 1 pkt 1 ustaje z upływem 5 lat, a przestępstwa skarbowego określonego w § 1 pkt 2 – z upływem 10 lat od zakończenia tego okresu.

Wykroczenia skarbowe

Zgodnie z art. 51 § 1 i 2 k.k.s. karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok. Jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność popełnionego przez niego wykroczenia skarbowego ustaje ?z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu.

Zdaniem autora:

Sławomir ?Śliwowski, prawnik, ?kieruje Działem Prawnym ?w kancelarii Perfect z siedzibą ?w Sosnowcu

Czynny żal pomoże uniknąć kary

Podniesienie kwoty minimalnego wynagrodzenia ma zasadnicze znaczenie dla sprawców drobnych wykroczeń skarbowych. Są one popełniane zazwyczaj z powodu niedostatecznej wiedzy dotyczącej obowiązujących przepisów podatkowych. Szczególnie często ?dotyczą one obowiązków w podatku od czynności cywilnoprawnych (np. zapłacenia podatku od umów sprzedaży) bądź też złożenia deklaracji podatkowych. Paradoksalnie często w lepszej sytuacji znajdują się sprawcy, którzy omyłkowo zapomną zarówno złożyć deklaracji, jak i uiścić podatku, gdyż w takim przypadku organ nie posiada wiedzy na temat popełnionego przez nich czynu zabronionego. Jeżeli do tego uszczuplona kwota nie przekracza granicy wykroczenia, to po upływie roku za spóźnione złożenie deklaracji i wpłatę podatku sprawcy nie spotka już sankcja karna. Natomiast jeśli sprawca przykładowo zapłaci podatek, ?ale zapomni złożyć deklarację, to może zostać ukarany, ?gdyż organ na podstawie wpływu na rachunek będzie mógł zidentyfikować podstawę opodatkowania i popełniony czyn zabroniony. W takim przypadku sprawca powinien szybko spróbować złożyć tzw. czynny żal, czyli pisemne doniesienie o swoim uchybieniu i jednocześnie dokonać wymaganej czynności (np. złożyć zaległą deklarację). Jeżeli uda mu się to zrobić przed wszczęciem postępowania przez organ skarbowy, to może uniknąć odpowiedzialności karnej za swój czyn.