Kodeks pracy nie definiuje pojęcia „przestój". Artykuł 81 § 2 k.p. odróżnia jedynie przestój niezawiniony przez podwładnego od tego, który został spowodowany jego naruszającym prawo zachowaniem oraz co najmniej rażącym niedbalstwem.

Według orzecznictwa oraz doktryny pod sformułowaniem „przestój" należy rozumieć nieplanowaną, niedającą się przewidzieć, a także nieograniczoną w czasie przerwę w wykonywaniu pracy.

Cztery elementy

Ustalenie, czy przestojowi zawinił zatrudniony, czy nie, ma istotne znaczenie finansowe. Pracownikowi, który przyczynił się do przerwy w funkcjonowaniu firmy, nie przysługuje bowiem wynagrodzenie za ten czas. Natomiast w sytuacji, ?w której pauza była niezawiniona, etatowcowi należy się uposażenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a gdy nie ma takiego składnika – 60 proc. wynagrodzenia. W żadnym wypadku nie może być ono jednak niższe od minimalnego uposażenia za pracę (art. 81 § 1 i 2 k.p.). Warunkiem uzyskania pieniędzy jest jednak gotowość do świadczenia pracy. Według judykatury „...są cztery elementy wyznaczające ten stan: ... zamiar wykonywania pracy, wyraźny przejaw woli świadczenia pracy, psychiczna i fizyczna zdolność do jej świadczenia, pozostawanie w dyspozycji pracodawcy" (Komentarz do Kodeksu pracy z 2011 r. pod red. L. Florka, 6 wydanie, Warszawa 2011, Wolters Kluwer business, s. 468). „Przez wynagrodzenie zaś wynikające ?z osobistego zaszeregowania pracownika należy rozumieć składniki wynagrodzenia ?o charakterze stałym i bezpośrednio związanym z funkcją lub zajmowanym stanowiskiem, a zatem wynagrodzenie zasadnicze z dodatkami stawkowymi..." (Komentarz do Kodeksu pracy z 2011 r. pod red. ?L. Florka, 6 wydanie, Warszawa 2011, Wolters Kluwer business, ?s. 469).

Uwaga! Szef musi wiedzieć ?o gotowości etatowca do podjęcia zadań. Jeżeli przestój jest krótki, pracownik powinien pozostać w zakładzie lub miejscu przeznaczonym do wykonywania obowiązków. Gdy zaś jest dłuższy, musi przebywać w miejscu znanym szefowi, z którego może być wezwany do niezwłocznego rozpoczęcia zadań. Dotyczy to także kontaktu telefonicznego.

Przykład 1

Pan Marek jest zatrudniony ?w spółce budowlanej jako pracownik fizyczny do wykonywania zadań uzależnionych od pogody. Przez czas przestoju nie przebywał ?na terenie zakładu. Za zgodą szefa poszedł do domu i wyłączył telefon komórkowy. Sądził, ?że w tym dniu nie zostanie ?już wezwany do pracy i wypił ?2 kieliszki wódki. Nie był zatem ?w gotowości do pracy, gdyż nie miał psychicznej i fizycznej zdolności do jej świadczenia, ?a ponadto nie pozostawał ?w dyspozycji zatrudniającego. Nawet gdyby przepisy firmowe pozwalały na wypłatę wynagrodzenia za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi, to i tak panu Markowi ono nie przysługiwałoby. Nie był bowiem w gotowości ?do podjęcia zadań. Inaczej byłoby, gdyby nie pił, odebrał telefon i niezwłocznie zjawił się na budowie, aby realizować obowiązki.

Ulewa i huragan

Odmienną kategorię stanowi przestój spowodowany warunkami atmosferycznymi ?(art. 81 § 4 k.p.). Skutki ekonomiczne tej przerwy zależą od rodzaju obowiązków wykonywanych przez podwładnego. Zaangażowany do prac uzależnionych od aury otrzymuje wypłatę za czas przestoju spowodowanego pogodą tylko wtedy, gdy przewidują to przepisy prawa pracy. Co do zasady więc pauza ta jest bezpłatna.

Przykład 2

Pan Marek z przykładu 1 miał wykonać utwardzenie odcinka drogi. Okazało się, że temperatura jest zbyt niska ?(- 5 stopni Celsjusza), aby materiał zgodnie z projektem przeznaczony do tego zadania zachował swoje właściwości. Kierownik zmiany zdecydował ?o odstąpieniu od jego wykonania w tym dniu. Mimo że przepisy wewnątrzzakładowe milczą ?na ten temat, pan Marek zażądał wypłaty za przestój. Argumentował, że nie był on przez niego zawiniony, a ponadto był gotowy do świadczenia pracy, ponieważ przez 8 godzin (tj. przez jego wymiar czasu pracy) przebywał na terenie firmy. ?Pan Marek nie ma jednak racji. Uposażenie to przysługiwałoby tylko wówczas, gdyby tak stanowiły przepisy prawa pracy. Tymczasem w spółce, w której zaangażowany jest pan Marek, takie nie obowiązują.

W razie powierzenia takiemu etatowcowi – na czas tej przerwy – innej odpowiedniej pracy należy mu się pensja za zrealizowane obowiązki. Praca powierzona w okresie przestoju nie musi odpowiadać kwalifikacjom podwładnego, nie musi być także tak samo wynagradzana jak umówiona i nie podlega ograniczeniu do ?3 miesięcy w roku kalendarzowym. Jeżeli szef przez czas przestoju powierza podwładnemu inną odpowiednią pracę, przysługuje mu wynagrodzenie przewidziane za nią (jeżeli została ona wykonana). Nie może być jednak niższe od tego wynikającego z osobistego zaszeregowania etatowca, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a w braku takiego składnika – 60 proc. wynagrodzenia, nie niższe jednak od minimalnego uposażenia za pracę (art. 81 § 3 k.p.).

Przykład 3

Pan Patryk jest monterem instalacji zewnętrznych, zatrudnionym przy pracach uzależnionych od warunków pogodowych i zarabia 2200 zł brutto miesięcznie. W trakcie miesięcznego przestoju spowodowanego mrozem otrzymał na ten czas zadanie pomalowania 4 pomieszczeń firmowych. Za wykonanie tej pracy miał dostać uposażenie ?w minimalnej wysokości. ?Pan Patryk stwierdził jednak, ?że powinien otrzymać pensję ?w takiej kwocie, jaką uzyskuje miesięcznie jako monter. ?Nie ma racji. Ponieważ 60 proc. ?z 2200 zł daje sumę niższą od minimalnego uposażenia brutto, pracodawca słusznie obliczył, ?że za malowanie należy ?mu się właśnie najniższe wynagrodzenie.

Przykład 4

Sytuacja jak w przykładzie 3, ?z tą różnicą, że pan Patryk ?nie pomalował pomieszczeń. ?Nie otrzyma zatem wynagrodzenia ani za tę pracę, ani za czas przestoju (przy założeniu, że nie obowiązują inne przepisy wewnątrzzakładowe dotyczące zasad wypłaty poborów za czas pauzy spowodowanej warunkami pogodowymi).

Śnieżyca nie ma znaczenia

Przestój spowodowany warunkami atmosferycznymi przy pracach, których świadczenie nie zależy od aury, traktowany jest jak każdy inny. Sytuację prawną takich etatowców wyznacza zatem art. 81 § 2 i 3 k.p. Oznacza to, że należy im się wynagrodzenie tylko wtedy, gdy przestój nie był przez nich zawiniony, a na czas tej pauzy można im powierzyć inną odpowiednią pracę, za wykonanie której przysługuje im wynagrodzenie obliczone według zasad z art. 81 § 1 k.p. Jeżeli jednak przestój ten nastąpił z winy podwładnego ?(i w związku z tym powierzono mu inną odpowiednią pracę), przysługują mu pobory jedynie za zrealizowane zadania.

Przykład 5

Przez niedbalstwo pan Michał pozostawił na zewnątrz maszynę do obróbki drewna (mimo nakazu nie odstawił jej do magazynu ?po zakończeniu pewnej partii pracy). Padający deszcz zalał ważne podzespoły i nie była ona zdatna do użytku przez 3 dni robocze. Za czas tego przestoju panu Michałowi nie należy się pensja. Gdyby w trakcie tych 3 dni powierzono mu inną odpowiednią pracę, a on by ją wykonał, przysługiwałyby mu jedynie pobory za tę inną zrealizowaną pracę ?(w takim wypadku nie oblicza się ich według art. 81 § 1 k.p.).

Przykład 6

Sytuacja jak w przykładzie 5 ?z tą różnicą, że to kolega pana Michała (co udowodnił zapis ?z monitoringu) nie wprowadził maszyny do obróbki drewna ?do magazynu. Pan Michał otrzyma więc za przestój uposażenie (w wysokości obliczonej według rachunku ?z art. 81 § 1 k.p.), bo nie nastąpił on z jego winy.

Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego o gotowości do pracy

- ?Podjęcie zatrudnienia u innego pracodawcy nie wyłącza prawa ?do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej realizacji, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy (art. 81 § 1 k.p.) – wyrok z 11 stycznia 2006 r. (II PK 111/05)

- ?Okupowanie pomieszczenia zakładowego przez pracowników żądających dopuszczenia do pracy świadczy o gotowości do jej wykonywania (art. 81 § 1 k.p.). Nie jest to strajk w rozumieniu ?art. 17 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (DzU nr 55, poz. 236 ze zm.) – wyrok z 7 września 2005 r. (II PK 390/04)

- ?Jednorazowe zgłoszenie gotowości do pracy nie może być uznane za wystarczające wtedy, gdy na podstawie art. 81 § 1 k.p. pracownik dochodzi wynagrodzenia za rok – wyrok z 4 października 2007 r. (I PK 126/07)