Prawo do trzynastki a czas efektywnie przepracowany

Trzynasta pensja przysługuje podwładnemu, który u jednego pracodawcy sektora finansów publicznych faktycznie przepracował w ubiegłym roku kalendarzowym przynajmniej sześć miesięcy. To tzw. pozytywna przesłanka jej uzyskania. Wyjątkowo niektórym pracownikom budżetówki należy się trzynastka bez względu na staż efektywnie przepracowany w poprzednim roku kalendarzowym >patrz - str. 4.

Wyłącznie etaty

Sprawdzając, czy zatrudniony faktycznie przepracował w jednym zakładzie sektora finansów publicznych minimum sześć miesięcy, należy brać pod uwagę tylko przypadające w poprzednim roku kalendarzowym okresy zatrudnienia pracowniczego – czyli na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru oraz mianowania (spółdzielcza umowa o pracę raczej nie występuje w budżetówce). Nie ma przy tym znaczenia wymiar czasu pracy i rodzaj umowy o pracę.

Pomijać natomiast należy okresy angażu na umowach cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło, kontrakt menedżerski) i samozatrudnienia.

W stażu trzynastkowym uwzględnia się również czas efektywnie przepracowany przez   młodocianego zatrudnionego w ramach umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Chodzi tu również o umowę o pracę zawartą przez jednostkę budżetową ze skierowanym do niej przez starostę bezrobotnym w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych (§ 7 ust. 5 rozporządzenia MPiPS z 7 stycznia 2009 r. w sprawie organizowania prac interwencyjnych i robót publicznych oraz jednorazowej refundacji kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne; DzU nr 5, poz. 25).

Praca dla jednego szefa

Minimalny staż, który gwarantuje nabycie dodatkowego wynagrodzenia rocznego, ma charakter zakładowy. Badając, czy zatrudniony faktycznie przepracował w poprzednim roku kalendarzowym przynajmniej sześć miesięcy, przyglądamy się zatem okresom zatrudnienia u jednego pracodawcy ze sfery budżetowej, choćby dzieliły je przerwy.

Wyjątkowo do trzynastkowego stażu przyjmuje się czas zatrudnienia w poprzednim podmiocie, jeśli zmiana pracodawcy nastąpiła w trybie art. 231 kodeksu pracy, a także w innych przypadkach przejścia zakładu, gdy przepisy szczególne przewidują następstwo prawne nowego pracodawcy w stosunkach pracy nawiązanych przez „starego” szefa.

Nie można jednak wliczyć zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy, gdy przejęcie pracowników nastąpiło na mocy porozumienia pracodawców (uchwała Sądu Najwyższego z 20 maja 1977 r., I PZP 18/77; OSNC 1977/11/210).

Takie ukształtowanie stażu uprawniającego do trzynastej pensji powoduje wykluczenie z niego różnych rodzajów stażów u pracodawcy budżetowego, kiedy to nie dochodzi do podpisania umowy o pracę z praktykantem. Chodzi o odbywane u niego:

- staże dla bezrobotnych wysłanych przez starostę na maksymalnie sześć lub 12 miesięcy; są one finalizowane w ramach umowy nawiązanej między starostą a pracodawcą (art. 53 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; tekst jedn. DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.; dalej – ustawa o promocji zatrudnienia),

- przygotowanie zawodowe dorosłych bezrobotnych; jest przeprowadzane na podstawie umowy w sprawie realizacji przygotowania zawodowego dorosłych zawartych między starostą a pracodawcą albo między starostą a pracodawcą i jeszcze z instytucją szkoleniową (art. 53a-53j ustawy o promocji zatrudnienia),

- pracę pracownika tymczasowego; spisuje on umowę o pracę z agencją pracy tymczasowej, a nie z pracodawcą użytkownikiem (art. 7 ustawy z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych; DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.).

Do okresów zapewniających dodatkowe wynagrodzenie roczne nie wlicza się też czasu praktyki absolwenckiej na podstawie umowy o praktykę absolwencką, mimo stosowania do niej części przepisów ochronnych kodeksu pracy (ustawa z 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich; DzU nr 127, poz. 1052). Nie kwalifikujemy do niego również tzw. okresów pozapracowniczych uwzględnianych na poczet uprawnień pracowniczych zgodnie z odrębnymi przepisami, np.:

- pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub stypendium przez bezrobotnego wysłanego przez  starostę na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy (art. 79 ustawy o promocji zatrudnienia),

- zawodowej służby wojskowej oraz służby w Policji, Straży Granicznej lub Państwowej Straży Pożarnej (art. 302 k.p., art. 120 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej;  tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 461 ze zm.),

- okresów, za który sąd przyznał zatrudnionemu odszkodowanie z powodu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę (art. 51 § 2 k.p.).

Dopuszczalne przerwy

Do minimalnego stażu, zapewniającego uzyskanie trzynastej pensji, przyjmuje się wszystkie okresy zatrudnienia pracowniczego w jednym zakładzie sektora finansów publicznych przypadające w poprzednim roku kalendarzowym. Nie ma znaczenia, że między nimi wystąpiły przerwy (uchwała siedmiu sędziów SN z 15 stycznia 2003 r., III PZP 20/02; OSNP 2004/ 1/4).

Uwzględnia się zatem wszystkie stosunki pracy, jakie łączyły strony w poprzednim roku kalendarzowym bez względu na dzielące je odstępy, sprawdzając, ile czasu podczas trwających stosunków pracy zatrudniony faktycznie przepracował.

Przykład

Pan Artur z końcem czerwca 2012 r. zakończył zatrudnienie w samorządowym zakładzie budżetowym na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Następnie nawiązał z tą samą jednostką umowę o pracę na okres próbny od 1 września do końca listopada 2012 r., po czym współpraca uległa zerwaniu. Czy przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie roczne za 2012 r.?

Do minimum sześciomiesięcznego stażu uprawniającego do trzynastki w tych okolicznościach wlicza się obydwa zatrudnienia, mimo przerw między nimi, co daje łącznie dziewięć miesięcy okresów zatrudnienia pracowniczego w 2012 r. (umowa w celu przygotowania zawodowego to jedna z kategorii umów o pracę).

Prawdopodobnie więc panu Artur dostanie świadczenie za 2012 r. Jednak trzeba jeszcze sprawdzić, ile czasu efektywnie przepracował podczas badanych dziewięciu miesięcy (czytaj dalej).

Przykład

W 2012 r. pani Jadwiga przebywała na zasiłku dla bezrobotnych od 1 stycznia do końca kwietnia. Od 1 maja do 31 października odbywała w państwowej jednostce budżetowej staż dla bezrobotnych na podstawie art. 53 ustawy o promocji zatrudnienia. Potem zatrudniła się w tej samej placówce na okresową umowę o pracę od 1 listopada 2012 r. do 31 marca 2013 r., która nie ma charakteru sezonowej.

W okresach gwarantujących

dodatkowe wynagrodzenie roczne w tej sytuacji nie uwzględnia się czasu pobierania zasiłku dla bezrobotnych ani stażu dla bezrobotnych (pracodawcy nie łączy ze stażystą umowa o pracę), a wyłącznie część zatrudnienia okresowego od 1 listopada do 31 grudnia 2012 r. W 2012 r. kobieta miała jedynie dwa miesiące zatrudnienia na podstawie stosunku pracy, a to za mało do nabycia trzynastej pensji.

Przykład

W 2012 r. pan Zbigniew pracował jako portier w budynku sądu; najpierw na okres próbny od 15 stycznia do 14 kwietnia. Ze względów oszczędnościowych strony nie nawiązały bezpośrednio potem stosunku pracy. Od 1 lipca 2012 r. pan Zbigniew podjął znowu zatrudnienie w tym sądzie, tym razem na czas określony do 20 listopada 2012 r. i w charakterze kierowcy.

Do minimalnego stażu trzynastkowego należy tu zakwalifikować obydwa zatrudnienia pana Zbigniewa trwające w 2012 r., mimo że dzieliła je przerwa i opiewały na inne stanowiska pracy. Łącznie będzie to siedem miesięcy i 20 dni zatrudnienia pracowniczego w 2012 r.

Aby sprawdzić uprawnienie do trzynastki, należy ustalić, ile dni w tym czasie zatrudniony faktycznie przepracował – jeśli przynajmniej 180, otrzyma trzynastkę za 2012 r.

Aby ustalić ostatecznie, czy pracownik ma prawo do trzynastej pensji za poprzedni rok kalendarzowy, trzeba sprawdzić, ile czasu faktycznie przepracował podczas stosunków pracy łączących go w tym okresie z jednym podmiotem sektora finansów publicznych.

Tylko faktyczne dni w pracy

Jeśli efektywna praca trwała w roku kalendarzowym minimum sześć miesięcy, należy się dodatkowe wynagrodzenie roczne. Gdy trwała krócej, podwładny nie dostaje świadczenia. Takie ukształtowanie stażu trzynastkowego, choć nie wynika bezpośrednio z ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, znajduje potwierdzenie w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (uchwały: z 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03; OSNP 2004/2/26, z 13 grudnia 2005 r., II PZP 9/05; OSNP 2006/7-8/109 oraz z 7 lipca 2011 r., III PZP3/11; OSNP 2012/1-2/3).

Za czas efektywnie (faktycznie) przepracowany SN uznaje dni, kiedy pracownik rzeczywiście realizował swoje obowiązki służbowe, a więc codziennie przychodził do pracy, podpisywał listę obecności, wykonywał bieżące polecenia przełożonego. SN tłumaczy to tym, że dodatkowe wynagrodzenie roczne mylnie bywa określane mianem nagrody rocznej, ponieważ tak naprawdę ma właściwości premii za okres rzeczywiście przepracowany.

W konsekwencji z minimalnego stażu uprawniającego do trzynastki wyklucza się okresy nieprzepracowane podczas trwa- jącego zatrudnienia pracowniczego. Nie ma przy tym znaczenia przyczyna absencji (usprawiedliwiona lub nieusprawiedliwiona) ani fakt, czy jest ona odpłatna, czy też nie. Do wskazanego stażu nie wchodzą zatem występujące podczas stosunków pracy:

- zwolnienia lekarskie (z tytułu których zatrudniony pobiera wynagrodzenie chorobowe, zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub darmowe – pokrywające się z okresem wyczekiwania),

- czas pobierania zasiłku opiekuńczego na dziecko lub innego członka rodziny i dwa dni opieki nad dzieckiem sprawowane zgodnie z art. 188 kodeksu pracy,

- urlopy bezpłatne, szkoleniowe, naukowe i okolicznościowe; tu wyjątek stanowią urlopy na cele naukowe, artystyczne lub kształcenia zawodowego, które uprawniają nauczyciela i nauczyciela akademickiego do trzynastki bez względu na staż.

- pozostałe zwolnienia od pracy, w tym szkoleniowe,

- dni nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy.

Uwaga! Reasumując, do okresów faktycznie przepracowanych zaliczanych na poczet trzynastej pensji przyjmuje się dni:

- efektywnie przepracowane przez podwładnego,

- urlopu wypoczynkowego - choć nie są one faktycznie przepracowane, specjaliści twierdzą, że trzeba je zaliczać do czasu rzeczywiście przepracowanego, gdyż:

– nikogo nie wolno dyskryminować ze względu na to, że korzystał z urlopu wypoczynkowego,

– świadczenia ze stosunku pracy przysługującego za okresy dłuższe niż miesiąc nie można zmniejszać z powodu pobytu zatrudnionego na urlopie wypoczynkowym; urlop wypoczynkowy trzeba w tym zakresie traktować na równi z okresem wykonywania pracy (§ 12 ust. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop; DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

– za urlop wypoczynkowy należy się płaca, jaką podwładny dostałby, gdyby w tym okresie pracował;

- zwolnienia od pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (art. 31 ust. 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych; tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm., rozporządzenie RM z 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy; DzU nr 71, poz. 336 ze zm.) na mocy uchwały SN z 13 grudnia 2005 r.  (II PZP 9/05, OSNP 2006/ 7-8/109),

- wolne udzielone w zamian za przepracowane godziny nadliczbowe – eksperci zalecają uwzględnianie takich dni, ponieważ zatrudniony niejako odpracował je w dniach, kiedy „wyrabiał” nadgodziny,

- przypadające między wymienionymi dniami dni święta, niedziele i dni wolne z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Przykład

Przez cały 2012 r. pani Ewa, pracownica ministerstwa, pozostawała w zatrudnieniu. Jednak w tym okresie w sumie chorowała przez siedem miesięcy i 14 dni. Nie przysługuje jej dodatkowe wynagrodzenie roczne za 2012 r., mimo że stosunek pracy trwał przez cały rok kalendarzowy. Kobieta uzbierała tylko cztery miesiące i 16 dni stażu efektywnie przepracowanego. Czasu choroby nie wlicza się bowiem do okresów, od których zależy nabycie trzynastej pensji.

Przykład

Pan Adam, pracownik gminy, pozostawał z nią w zatrudnieniu przez cały 2012 r. Od 1 lipca do 31 grudnia 2012 r. korzystał ze zwolnienia od pracy na okres kadencji w zakładowej organizacji związkowej.

Od 1 stycznia do 30 czerwca 2012 r. przebywał przez osiem dni na urlopie bezpłatnym i przez sześć dni na zwolnieniu lekarskim. W tych okolicznościach do minimalnego stażu, zapewniającego nabycie prawa do trzynastej pensji, zalicza się dni faktycznie przepracowane od 1 stycznia do 30 czerwca 2012 r. oraz czas zwolnienia od pracy na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych.

Daje to więcej niż wymagane sześć miesięcy efektywnie przepracowanych w 2012 r., a w konsekwencji gwarantuje trzynastą pensję za ten rok.

Każdy miesiąc osobno

Ustalając, czy w 2012 r. zatrudniony efektywnie przepracował sześć miesięcy, należy stosować zasadę z art. 114 kodeksu cywilnego, zgodnie z którą miesiąc to 30 dni. Minimalny staż uprawniający do trzynastej pensji wynosi zatem 180 dni rzeczywiście przepracowanych (6 miesięcy x 30 dni).

Sprawdzając, czy dni efektywnie przepracowanych w 2012 r. było przynajmniej 180, dodajemy do siebie przypadające w 2012 r. dni:

- faktycznie przepracowane,

- urlopu wypoczynkowego,

- zwolnienia od pracy związkowca na czas pełnienia z wyboru funkcji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej,

- wolne odbierane za nadgodziny oraz występujące między nimi dni wolne od pracy z racji pięciodniowego tygodnia pracy,

- niedziele i święta.

Każdy miesiąc zatrudnienia w 2012 r. weryfikujemy oddzielnie, od liczby dni kalendarzowych danego miesiąca odejmując dni nieprzepracowane.

Przykład

W 2012 r. pani Zofia była zatrudniona w urzędzie na podstawie umowy o pracę na okres próbny od 11 stycznia do 10 kwietnia.

W tym czasie w lutym przebywała przez siedem dni na zwolnieniu lekarskim i przez cztery dni na urlopie bezpłatnym, a w kwietniu przez cztery dni na szkoleniowym zwolnieniu od pracy. Potem pracowała w tym samym urzędzie na umowie o pracę na zastępstwo od 1 października do 31 grudnia. W jej czasie korzystała w październiku z dwóch dni opieki nad dzieckiem (art. 188 k.p.).

Minimalny staż trzynastkowy (180 dni efektywnie przepracowanych) szacujemy następująco:  z tytułu umowy o pracę na okres próbny:

- styczeń 2012 r.: 21 dni efektywnej pracy,

- luty 2012 r.: 29 dni kalendarzowych – (7 dni zwolnienia lekarskiego + 4 dni urlopu bezpłatnego) = 18 dni efektywnej pracy,

- marzec 2012 r.: 31 dni efektywnej pracy,

- kwiecień 2012 r.: 10 dni kalendarzowych – 4 dni szkoleniowego zwolnienia od pracy = 6 dni efektywnej pracy;

z tytułu umowy o pracę na zastępstwo:

- październik 2012 r.: 31 dni kalendarzowych – 2 dni opieki nad dzieckiem = 29 dni efektywnej pracy,

- listopad 2012 r.: 30 dni efektywnej pracy,

- grudzień 2012 r.: 31 dni efektywnej pracy;

łącznie dni efektywnej pracy w 2012 r.: 21 + 18 + 31 + 6 + 29 + 30 + 31 = 166 dni.

Pani Zofii nie przysługuje trzynastka za 2012 r.