Oddzielnie trzeba bowiem ująć kwoty z wynagrodzenia za pracę i ze świadczenia chorobowego. Przy egzekwowaniu określonych należności wymusza to ustalenie dwóch kwot wolnych od potrąceń.

Ważna kolejność

Pracodawca otrzymujący od organu egzekucyjnego tytuł wykonawczy nakazujący zajęcie podwładnemu określonej części należności wypłacanych ze stosunku pracy musi zachować szczególną ostrożność. Z jednej strony nie wolno mu ująć zatrudnionemu zbyt dużo pieniędzy, aby nie narazić się na karę np. PIP za wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym. Z drugiej – zajęcie za niskiej sumy z tego, co wypłaca podwładnemu, naraża zakład na sankcje organu egzekucyjnego.

Jak stanowi art. 87 § 1 k.p., z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek do ZUS oraz zaliczki na podatek dochodowy – potrąca się następujące należności:

>> sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

>> sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

>> zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi (nie chodzi tu o wypłaconą zaliczkowo,   przed terminem płatności,  część wynagrodzenia za pracę, co potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 24 lipca 2001 r., I PKN 552/00, ale np. o zaliczki na podróż służbową czy w celu zakupu materiałów na potrzeby zakładu),

>> kary pieniężne z odpowiedzialności porządkowej, przewidziane w art. 108 k.p.

Regulacja ta wskazuje:

>> rodzaje należności, które wolno egzekwować bez potrzeby uzyskiwania na to zgody zatrudnionego (wszelkie inne niż wymienione zobowiązania można realizować z pensji pracownika wyłącznie za jego akceptacją wyrażoną na piśmie), oraz

>> kolejność, w jakiej należy dokonywać potrąceń.

Z bezwzględnego pierwszeństwa korzystają sumy egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych oraz te zajmowane z tytułów wykonawczych na pokrycie innych należności (np. zajęcia komornicze). Potrącenie w danym miesiącu innych kwot dopuszczalne będzie tylko z tej części pensji, która pozostała do wypłaty po tych zajęciach (oczywiście po uwzględnieniu ograniczeń wynikających z prawa pracy).

Dopuszczalne kwoty

Potrąceń z wynagrodzenia za pracę można dokonać:

>> w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia,

w przypadku egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.

Przy zbiegu potrąceń z różnych tytułów potrącenia kwot egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz zaliczek pieniężnych nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami należności alimentacyjnych – 3/5 wynagrodzenia (art. 87 § 4 k.p.).

Z kolei zasiłki wypłacane z ubezpieczenia społecznego podlegają egzekucji na zaspokojenie należności:

>> alimentacyjnych – do wysokości 3/5 kwoty należnego świadczenia brutto,

>> innych niż świadczenia alimentacyjne – do kwoty stanowiącej 1/4 wartości należnego świadczenia brutto,

>> egzekwowanych związanych z odpłatnością: za pobyt w domach pomocy społecznej, w zakładach opiekuńczo-leczniczych oraz pielęgnacyjno-opiekuńczych – do połowy kwoty należnego świadczenia brutto.

W razie zbiegu zajęć z należności alimentacyjnych i tych o innym charakterze potrąceń dokonuje się według podanej kolejności, przy czym egzekucja nie może przekraczać 3/5 przysługującego świadczenia brutto.

Wysokość części zasiłku bądź świadczenia rehabilitacyjnego podlegającego egzekucji ustala się od kwoty brutto, czyli przed odliczeniem miesięcznej zaliczki podatkowej (art. 140 ust. 7 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Ile zostanie z poborów...

Tzw. kwota wolna to ważne ograniczenie dopuszczalności potrąceń. Pracownikowi trzeba bowiem zachować pewne minimum bytowe. Tabela wskazuje kwoty wolne obowiązujące przy pensji za pracę.

W ujęciu kwotowym wolne od potrąceń przy zajmowaniu z pensji sum egzekwowanych z tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz należności na rzecz pracodawcy jest 1111,86 zł (przy zastosowaniu podstawowych kosztów uzyskania przychodu i kwoty zmniejszającej podatek).

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwotę wolną zmniejsza się proporcjonalnie do wymiaru etatu (art. 871 § 2 k.p.). Tego pomniejszenia nie dokonuje się jednak, gdy wynagrodzenie należy się tylko za część miesiąca (np. z powodu urlopu bezpłatnego, ustania zatrudnienia w trakcie miesiąca lub choroby skutkującej otrzymaniem przez podwładnego pensji jedynie za przepracowaną część miesiąca).

Pamiętajmy, że do wynagrodzenia chorobowego czy urlopowego przy potrąceniach stosujemy te same zasady jak do płacy za efektywną pracę. Gdy w miesiącu zatrudniony otrzymuje np. zarówno wynagrodzenie za pracę, jak i chorobę oraz urlop wypoczynkowy, to należy zsumować wszystkie te świadczenia i ustalić kwotę potrącenia od ich łącznej wartości.

...i z ubezpieczenia społecznego

W stosunku do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie macierzyństwa lub choroby, tak samo jak przy wynagrodzeniu za pracę, wyznaczono kwoty wolne od potrąceń. Ich wysokość odniesiono do poziomu najniższej emerytury >patrz tabela.

W jednym miesiącu podwójnie

Od 1 marca 2012 r. najniższa emerytura wynosi 799,18 zł, a zatem połowa z tej kwoty to 399,59 zł, a 60 proc. to 479,51 zł. Jeżeli zasiłek z ubezpieczenia społecznego nie należy się za pełny miesiąc, kwotę wolną od potrąceń ustala się proporcjonalnie do liczby dni, za które zasiłek przysługuje. W tym celu, zgodnie z praktyką stosowaną w takich wypadkach przez ZUS, powinniśmy:

>> 50 lub 60 proc. najniższej emerytury (w zależności od tego, jaki rodzaj świadczenia jest egzekwowany) podzielić przez liczbę dni kalendarzowych miesiąca,

>> otrzymany wynik pomnożyć przez liczbę dni pobierania świadczenia.

Przy potrąceniach w miesiącu, w którym wypłacono wynagrodzenie za pracę oraz zasiłek chorobowy, kwotę potrącenia ustalamy odrębnie. Odpowiednio należy tu stosować zasady obowiązujące przy potrąceniach z pensji oraz z zasiłku.