- Z uwagi na zmianę w strategii marketingowej grupy kapitałowej, dwie spółki należące do tej grupy zdecydowały o rozwiązaniu umowy o wzajemnej współpracy handlowej za porozumieniem stron. Jednocześnie z mowy wynika, że w związku z rozwiązaniem umowy, jedna ze spółek musi zapłacić na rzecz drugiej odszkodowanie za utracone korzyści. Czy takie odszkodowanie może stanowić koszt uzyskania przychodów? – pyta czytelnik.
Czytaj także: Rezygnacja z giełdy nie wyklucza odliczenia kosztów w CIT
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 tej ustawy. Świadczenie pieniężne tytułem odszkodowania, które ma w analizowanej sytuacji wypłacić jedna ze storn, nie jest rekompensatą wynikającą z wadliwego wykonania umowy. Nie znajdzie więc tutaj zastosowania art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT. Zgodnie z tym przepisem nie uznaje się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Nie oznacza to jednak, że każdy wydatek poniesiony przez podatnika, który nie jest wymieniony w at. 16 ust. 1 ustawy o CIT, może stanowić koszt uzyskania przychodów. Aby możliwe było uznanie wydatku za taki koszt, konieczne jest wykazanie związku wydatku z możliwością uzyskania bądź zabezpieczenia przychodów.
Temat ujęcia wydatków na odszkodowania i kary umowne w kosztach uzyskania przychodów jest przedmiotem wielu sporów pomiędzy podatnikami a organami podatkowymi. Co do zasady zarówno organy podatkowe, jak i sądy administracyjne stoją na stanowisku, że w przypadku właściwej realizacji umowy obowiązek zapłaty odszkodowania nie byłby nigdy nałożony. Trudno zatem wykazać racjonalność tak poniesionego wydatku, a co za tym idzie, także związek z możliwością uzyskania przychodów. Potencjalnie występuje możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów zapłaconych odszkodowań innych niż związane z wadliwością dostarczanego towaru lub świadczonej usługi. Wymaga to jednak bardzo dobrego udokumentowania racjonalności wydatku i jego powiązania z możliwością uzyskania przychodu. Nawet wtedy nie można jednak w pełni wykluczyć sporu z organem podatkowym.
Ważna jest racjonalność działania
Przy kwalifikacji odszkodowania do kosztów uzyskania przychodów należy zatem zwrócić szczególną uwagę na przyczynę nałożenia obowiązku jego zapłaty i racjonalność poniesienia tego wydatku (np. rezygnacja z jednego kontraktu po to, by móc zaangażować aktywa w relację innego, bardziej rentownego kontraktu). Ponadto ważne jest określenie, czy ponoszone w danej sprawie wydatki należą do standardowych kosztów będących elementem normalnego ryzyka gospodarczego, czy są efektem nieracjonalnego lub pozbawionego należytej staranności działania podatnika. Takie stanowisko zajmują organy podatkowe, np. dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji indywidualnej z 18 sierpnia 2015 r. (IPTPB3/4510-163/15-4/PM). Brak racjonalnych przyczyn niewywiązania się ze swoich zobowiązań i zapłata odszkodowania z tego tytułu będzie zatem dla podatnika trudnym do odparcia argumentem za wyłączeniem wydatku z kosztów uzyskania przychodów.
Jeżeli zatem zmiana partnera handlowego przełoży się na zwiększenie sprzedaży, marżowości czy zmniejszenie kosztów produkcji i fakt ten będzie właściwie udokumentowany właściwymi, „twardymi" wyliczeniami, to potencjalnie istnieje możliwość obrony stanowiska, że wydatek na opisywane odszkodowanie może stanowić koszt uzyskania przychodów, choć ryzyko sporu nadal będzie występować. Ryzyko to z pewnością będzie spotęgowane, jeśli nałożenie obowiązek zapłaty odszkodowania będzie miał miejsce pomiędzy podmiotami powiązanymi. Może się wtedy pojawić zarzut, że nie wynika to z normalnych rynkowych uwarunkowań, lecz wiąże się z wewnętrzną restrukturyzacją grupy kapitałowej lub innych wewnętrznych ustaleń.
Niezbędna jest dokumentacja
Z uwagi na to, że wszelkie odszkodowania czy kary umowne są przedmiotem szczególnego zainteresowania organów podatkowych, jedyną możliwością obrony ujęcia takiego wydatku w kosztach uzyskania przychodów jest posiadanie „twardej" dokumentacji potwierdzającej rzeczywiste korzyści z rozwiązania umowy w postaci znaczącego zwiększenia wolumenu sprzedaży, rentowności itp. Nawet jednak w przypadku posiadania takiej dokumentacji ryzyka podatkowego nie można wykluczyć. Szczególnie w przypadku, gdy odszkodowanie jest nakładane pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Autor jest doradcą podatkowym, kierownik zespołu ds. Fintech w TAXEO Komorniczak i Wspólnicy sp. k.
podstawa prawna:art. 15 ust. 1 oraz art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1406 ze zm.)