Zgodnie z art. 3 ust 1 pkt 24 ustawy o rachunkowości (dalej: uor) do aktywów finansowych zaliczamy :
- aktywa pieniężne (w formie krajowych środków płatniczych, dewiz i walut obcych),
- instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki,
- wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych,
- prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.
Załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości podaje inną klasyfikację aktywów finansowych do celów prezentacji w bilansie, które są zbieżne ze sobą:
- udziały lub akcje (czyli instrumenty kapitałowe według podziału rodzajowego aktywów finansowych),
- inne papiery wartościowe oraz udzielone pożyczki (czyli prawa do otrzymania aktywów pieniężnych),
- inne długoterminowe aktywa finansowe (czyli prawa do wymiany instrumentów finansowych na korzystnych warunkach).
Czytaj więcej:
Długoterminowe aktywa trwałe
W ewidencji klasyfikacja i zakres długoterminowych aktywów finansowych wyglądają następująco:
a) w jednostkach powiązanych:
- udziały lub akcje posiadane przez przedsiębiorstwo w jednostkach podporządkowanych, odzwierciedlające kontrolę, współkontrolę lub znaczący wpływ oraz dopłaty do kapitału związane z tymi udziałami lub akcjami,
- inne papiery wartościowe wyemitowane przez jednostkę powiązaną bez względu na wartość aktywów i sposób powiązania jednostek; są to głównie obligacje, weksle, listy zastawne,
- udzielone pożyczki, czyli aktywa pieniężne, ich ekwiwalenty lub inne składniki majątku przekazane jednostce powiązanej na czas określony w celu pobierania odsetek,
- inne długoterminowe aktywa finansowe, czyli zobowiązania jednostek powiązanych nabyte od innych podmiotów, należności z tytułu leasingu finansowego oraz instrumenty pochodne wyemitowane przez jednostki powiązane, np. kontrakty forward, futures, warranty, swap, opcje, prawa do akcji i prawa poboru,
b) w jednostkach pozostałych:
- udziały lub akcje posiadane w obcych przedsiębiorstwach,
- inne papiery wartościowe, czyli obce obligacje przedsiębiorstw, instytucji i Skarbu Państwa, bony skarbowe, papiery dłużne w formie weksla lub pożyczki, listy zastawne, umowy odkupu, certyfikaty inwestycyjne, jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych itp.,
- pożyczki udzielone przedsiębiorstwom obcym,
- inne długoterminowe aktywa finansowe czyli wierzytelności nabyte od innych jednostek, należności z tytułu leasingu finansowego oraz instrumenty pochodne.
Zgodne z art. 3 ust. 1 pkt 18 uor są to aktywa finansowe płatne i wymagalne lub przeznaczone do sprzedaży w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, względnie od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia albo stanowiące aktywa pieniężne.
Krótkoterminowe aktywa trwałe
W ewidencji klasyfikacja i zakres krótkoterminowych aktywów trwałych wyglądają następująco:
- środki pieniężne i inne aktywa pieniężne to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz wraz z odsetkami które dzielą się na środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych, inne środki pieniężne (ekwiwalenty gotówki w formie czeków i weksli rozliczeniowych płatnych do trzech miesięcy, środki pieniężne w drodze i lokaty terminowe do trzech miesięcy) i inne aktywa pieniężne (czeki i weksle rozliczeniowe płatne od trzech do 12 miesięcy, sztabki złota);
- pozostałe pozycje krótkoterminowych aktywów finansowych są analogiczne do pozycji z długoterminowych pozycji aktywów finansowych, z uwzględnieniem krótszego okresu wymagalności lub przekwalifikowania aktywów długookresowych na wymagalne w okresie do 12 miesięcy.
Wycena aktywów finansowych
1. Zamortyzowany koszt (skorygowana cena nabycia)
Jest to wartość początkowa (cena nabycia) naszego aktywa finansowego pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy pomiędzy wartością początkową składnika aktywów finansowych i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy aktualizujące.
2. Wartość godziwa
Wartość godziwa to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą aktywów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wartość była znacząca.
3. Wartość rynkowa
Ustalona jest ona na aktywnym rynku możliwa wartość sprzedaży lub cena nabycia
instrumentu tj. aktywa finansowego.
4. Efektywna roczna stopa procentowa
To stopa, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym (aktywem finansowym) przeszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności, w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej – do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia.
Koszty transakcji
Kosztami transakcji będą koszty poniesione bezpośrednio w związku z przeniesieniem, nabyciem lub zbyciem aktywów finansowych oraz zobowiązań finansowych. Do kosztów transakcji w szczególności zalicza się prowizje maklerskie, w tym za pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu instrumentów finansowych, opłaty giełdowe i inne nałożone przez uprawnione instytucje w związku z zawarciem transakcji, prowizje za doradztwo, podatki i opłaty wynikające z obowiązujących przepisów.
Podczas wyceny aktywów finansowych możemy wyróżnić dwa podstawowe etapy: wycena wstępna oraz wycena na koniec okresu sprawozdawczego i dzień bilansowy.
Wycena aktywów finansowych krótkoterminowych
Wycena środków pieniężnych
- Zagraniczne środki pieniężne w kasie wycenia się na koniec roku obrotowego według średniego kursu danej waluty, który jest ustalany przez Prezesa NBP.
- Zagraniczne środki pieniężne na rachunkach bankowych wycenia się na bieżąco w wartości nominalnej, która należy przeliczyć na walutę polską według kursu ustalonego przez bank dewizowy, z którego usług korzysta jednostka gospodarcza, na koniec roku obrotowego wg średniego kursu danej waluty ustalonego przez prezesa NBP.
Wycena udziałów i akcji własnych do zbycia
- Udziały i akcje własne do zbycia są ewidencjonowane na bieżąco po cenach nabycia nie wyższej niż ich cena nominalna. Cena nabycia udziałów lub aukcji jest to rzeczywista cena zakupu, która przysługuje sprzedającemu powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem np. prowizje biur maklerskich.
- Udziały lub aukcje można nabyć również w drodze darowizny. W takiej sytuacji ich bieżącej wyceny dokonuje się po cenie sprzedaży. Gdy aukcje lub udziały zostały nabyte w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki cena nabycia jest równa wartości roszczenia.
Wycena udziałów i akcji obcych przedsiębiorstw
Obce aktywa finansowe na dzień bilansowy są wyceniane po cenie nabycia lub zakupu – cena ta nie może być większa niż możliwa do otrzymania cena sprzedaży netto] zmniejszoną o koszty związane z ich sprzedażą.
Wycena innych papierów wartościowych
Inne papiery wartościowe są to: udziały i akcje innych jednostek gospodarczych zakupione w celu ich sprzedaży, dłużne papiery wartościowe zakupione z przeznaczeniem do sprzedaży wycenia się na bieżąco w cenie ich nabycia. Na dzień bilansowy wycenia się je w cenie nabycia, która jednak nie może być większa niż cena sprzedaży netto
Wycena aktywów finansowych długoterminowych
Wycena udziałów i akcji
- Gdy udziały i aukcje zostały zakupione przez dana jednostkę gospodarcza wycenia się je po cenie nabycia. Cena nabycia jest kwota środków pieniężnych została, która rzeczywiście wydana na ten cel zwiększona o ewentualne opłaty związane z udziałem w spółce np. notarialne, skarbowe, sądowe. Kwota środków pieniężnych, które zostały przeznaczone na zakup akcji, udziałów może być: równa ich wartości nominalnej, większa od ich wartości nominalnej oraz mniejsza od ich wartości nominalnej. Jeżeli na koniec roku obrotowego ceny nabycia udziałów i akcji są wyższe od możliwych do uzyskania cen sprzedaży to wartość ich ustala się według ceny sprzedaży.
- Wycena udziałów i akcji wyrażonych w walucie obcej i notowanych na giełdzie. Aktywa te wycenia się po cenie nabycia, którą stanowi iloczyn nominalnej wartości tych aktywów, kursu giełdowego oraz kursu waluty, który obowiązywał w dniu nabycia tych aktywów.
- Wycena obligacji – są one wyceniane podobnie jak akcje i udziały czyli po cenie nabycia.
Wycena udzielonych pożyczek
Udzielone pożyczki długoterminowe wycenia się na bieżąco w wartości nominalnej w dniu, w którym powstały. Jeżeli pożyczki zostały udzielone innej jednostce gospodarczej w walucie obcej powinny być one wyceniane po ich przeliczeniu zgodnie z kursem sprzedaży banku, w którym jednostka zakupiła walutę obca w celu udzielenia pożyczki, wykorzystywanego przez jednostkę do wyceny rozchodu – zgodnie z metoda służąca do wyceny walut znajdujących się na własnym rachunku dewizowym.
Na koniec okresu sprawozdawczego udzielone pożyczki długoterminowe wycenia się w kwocie rat długoterminowych, które nie zostały spłacone. Pożyczki te są wyceniane i ujawniane w wartości nominalnej. Należy pamiętać, że podstawą prawidłowej wyceny pożyczki na koniec roku są postanowienia umowy o pożyczkę.
Pożyczki długoterminowe w walucie obcej podlegają wycenie na koniec roku obrotowego według średniego kursu danej waluty, który został ustalony przez NBP. Powstałe z tej wyceny różnice kursowe, gdy są dodatnie odnoszą się do przychodów przyszłych okresów, a gdy są ujemne – w koszty finansowe.
