- Przedsiębiorca zamierza poszerzyć prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą. Zamierza nabywać wierzytelności trudne, po niższej niż ich wartość nominalna, ustalonej przez strony umowy cenie. Będą to wierzytelności dotyczące roszczeń odszkodowawczych, przede wszystkim majątkowych, transportowych i zdrowotnych. Transakcje będą zawierane głównie z osobami fizycznymi. Przedsiębiorca nie wyklucza sporadycznych transakcji zakupu wierzytelności od innej firmy. Często zdarza się, iż poszkodowani otrzymują od ubezpieczycieli odszkodowanie w znacznie zaniżonej kwocie i nie dochodzą większych roszczeń. Najczęściej podyktowana jest przyjętym przez nich zapatrywaniem, zgodnie z którym uzyskanie odszkodowania w zadowalającej wysokości jest mało prawdopodobne lub będzie związane z kosztownym i długotrwałym postępowaniem sądowym. Od takich osób przedsiębiorca będzie nabywać wierzytelności w drodze umowy cesji. Cena wierzytelności będzie ustalona poniżej jej wartości nominalnej i uzależniona będzie od ryzyka oraz ewentualnych kosztów odzyskania odszkodowań od ubezpieczycieli. Cesja podpisana przez przedsiębiorcę z cedentem będzie miała charakter definitywny. Cedent pozbędzie się prawa do dysponowania wierzytelnością, nie będzie już mógł dochodzić odszkodowania we własnym imieniu i na własną rzecz. Przedsiębiorca natomiast zakupi wierzytelność na własne ryzyko i we własnym imieniu. Najpierw polubownie będzie próbować odzyskać wyższą kwotę odszkodowania od ubezpieczyciela. Jeśli to nie przyniesie skutku, będzie się domagać wyższej kwoty odszkodowania drogą sądową. Rezultat może być różny, tzn. może odzyskać pieniądze, lub może ich w ogóle nie otrzymać. Na etapie nabycia wierzytelności jej nominalna wartość nie będzie odzwierciedlać rzeczywistej ekonomicznej wartości, gdyż ekonomiczna wartość odszkodowania zostanie ustalona w toku polubownej umowy z ubezpieczycielem lub w toku postępowania sądowego. Czy nabycie wierzytelności, w przedstawionym stanie faktycznym, jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT? – pyta czytelnik.

Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (zob. art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT).

Natomiast przez dostawę towarów (…) rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…) (zob. art. 7 ust. 1 in principio ustawy o VAT). Towarami są rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (zob. art. 2 pkt 6 ustawy o VAT).

Świadczenie usług

Świadczenie usług to stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o VAT każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Zatem przez świadczenie usług należy przede wszystkim rozumieć określone zachowanie podatnika na rzecz odrębnego podmiotu, które zasadniczo wynika z dwustronnego stosunku zobowiązaniowego, zakładającego istnienie podmiotu będącego odbiorcą (nabywcą usługi), jak również podmiotu świadczącego usługę.

Przez świadczenie usług należy zatem rozumieć każde zachowanie niebędące dostawą towarów i świadczone na rzecz innego podmiotu.

Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres, gdyż nie obejmuje wyłącznie działań podatnika, lecz również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji.

Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Należy jednak zaznaczyć, że nie każde powstrzymanie się od działania, czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę w rozumieniu przepisów ustawy.

Odpłatność

Należy jednak mieć na uwadze, że aby dostawa towarów i świadczenie usług, co do zasady, podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie (z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w art. 7 ust. 2 oraz w art. 8 ust. 2 ustawy o VAT).

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Przy czym przepisy ustawy nie określają postaci wynagrodzenia. Skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę, należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej).

Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto, aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę, wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Zatem dostawa towarów lub świadczenie usług podlegają opodatkowaniu VAT wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Trudne wierzytelności

Należy tutaj wyjaśnić, iż jak orzekł TSWE w wyroku z 27 października 2011 r. w sprawie C 93/10 (Finanzamt Essen-NordOst przeciwko GFKL Financial Services AG): (…) Artykuł 2 pkt 1 i art. 4 szóstej dyrektywy (…) należy interpretować w ten sposób, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania wspomnianej dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży (…).

Do analogicznych wniosków doszedł NSA w wyroku w składzie 7 sędziów z 19 marca 2012 r. (I FPS 5/11) skazując, że (…) podstawowym i koniecznym warunkiem do uznania transakcji za odpłatną usługę, a więc czynność opodatkowaną, jest wystąpienie wynagrodzenia bezpośrednio związanego z tą czynnością, rzeczywiście otrzymanego (bądź należnego), jako świadczenia wzajemnego za wykonaną usługę. Zatem badając konkretną transakcję należy poszukiwać takiego ewentualnego bezpośredniego wynagrodzenia, które otrzymuje kupujący – cesjonariusz, jako świadczenie wzajemne za ewentualnie wykonaną na rzecz zbywcy – cedenta usługę. Plastyczniej rzecz ujmując poszukiwać należy strumienia pieniędzy płynącego od zbywcy-cedenta do nabywcy cesjonariusza za wykonaną usługę, czyli odwrotnie płynącego, niż w przypadku umowy kupna sprzedaży, kiedy zapłatę za wierzytelność otrzymuje zbywca od nabywcy. Podkreślenia wymaga bowiem, że dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z odpłatną usługą, konieczne jest ustalenie, czy – obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności – wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę. W omawianej sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi. Wobec tego należy dojść do wniosku, że żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. (…) Uzasadnione zatem okazały się zarzuty skargi kasacyjnej błędnej wykładni przez WSA przepisu art. 8 ust. 1 u.p.t.u. ze względu na fakt, iż w sprawie nie występuje sytuacja, w której usługodawca zobowiązuje się do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, a więc nie mamy do czynienia ze świadczeniem usług. (…).

W kontekście analizowanego problemu warto wskazać, że NSA w wyroku z 21 czerwca 2023 r. (I FSK 1168/19) stwierdził, że (…) Odnosząc się do stanowiska pełnomocnika organu, że w niniejszej sprawie Strona nie będzie nabywała wierzytelności zagrożonych nieściągalnością (tzw. „trudnych”), należy zgodzić się z Dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej, że zarówno w wyroku TSUE, jak i w wyroku NSA posłużono się pojęciem „wierzytelności trudnych”, jednocześnie jednak w obu tych wyrokach sądy stwierdziły, że chodzi o nabycie wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej. Dlatego też powołanych wyroków nie można ograniczyć wyłącznie do transakcji dotyczących wierzytelności trudnych, lecz należy stosować je do sytuacji nabywania we własnym imieniu i na własne ryzyko wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej – tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie.

Podobnie stanowisko zajął NSA w wyrokach z 13 czerwca 2019 r., I FSK 677/17 oraz z 8 lipca 2021, I FSK 1916/18. (…)

W analizowanej sprawie należy zatem uznać, że nabywane przez przedsiębiorcę wierzytelności na własne ryzyko i we własnym imieniu, w drodze umowy cesji, po cenie niższej od jej wartości nominalnej będą wierzytelnościami „trudnymi”, o których mowa w wyroku TSWE w sprawie C-93/10, a w związku z tym ich nabycie nie będzie stanowiło odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, a tym samym nie będzie podlegało opodatkowaniu VAT na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy o VAT (por. interpretacja indywidualna dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 11 grudnia 2023 r., 0111-KDIB3-1.4012.495.2018.13.ICZ).

Autor jest doradcą podatkowym

Podstawa prawna:

- ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1570 ze zm.)