Inflacja, definiowana jako stały wzrost ogólnego poziomu cen towarów i usług, jest zjawiskiem, które wpływa na wszystkie aspekty gospodarki. W ostatnich latach wysoka inflacja stała się znaczącym problemem dla wielu gospodarek, w tym również w Polsce. Wzrost cen surowców, energii oraz wynagrodzeń bezpośrednio wpływa na kondycję finansową przedsiębiorstw, prowadząc do zmniejszenia marż zysków, a w wielu przypadkach – do notowania strat.
Przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe i średnie firmy (MŚP), są szczególnie narażone na negatywne skutki inflacji. Wzrost kosztów produkcji, transportu oraz wynagrodzeń pracowników powoduje, że wiele firm ma trudności z utrzymaniem dotychczasowego poziomu rentowności. Ponadto, rosnące ceny surowców i materiałów wpływają na wyższe koszty produkcji, co z kolei może prowadzić do konieczności podnoszenia cen oferowanych produktów i usług. W warunkach ograniczonej siły nabywczej konsumentów podnoszenie cen może jednak prowadzić do spadku popytu, co w efekcie generuje dalsze problemy finansowe dla przedsiębiorstw.
W takich okolicznościach kluczowym narzędziem wspierającym przedsiębiorców staje się umiejętne zarządzanie stratami. Rozliczanie strat podatkowych jest istotnym mechanizmem, który może pomóc firmom w minimalizacji negatywnych skutków finansowych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podatkowego przedsiębiorstwa mają możliwość kompensowania strat z lat ubiegłych z zyskami osiągniętymi w kolejnych latach.
Strata podatkowa w rozumieniu art. 7 ust. 2 ustawy o CIT oraz art. 9 ust. 2 ustawy o PIT to różnica między sumą przychodów a kosztami ich uzyskania, jeśli koszty te przewyższają sumę przychodów. Strata ta może być odliczana od dochodu uzyskanego w kolejnych latach podatkowych, co pozwala przedsiębiorcom na optymalizację obciążeń podatkowych.
Istnieją różne sposoby rozliczania strat, które są regulowane przez przepisy ustawy o CIT oraz ustawy o PIT.
Jakie są podstawowe zasady rozliczania strat w działalności gospodarczej?
Prawo podatkowe przewiduje dwa tryby odliczania strat podatkowych. Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy o CIT oraz art. 9 ust. 3 ustawy o PIT stratę podatkową poniesioną w danym roku podatkowym można odliczyć na dwa sposoby.
Odliczenie w ciągu pięciu lat
Jeśli osoba fizyczna lub spółka poniesie stratę, to ma możliwość odliczenia jej w najbliższych pięciu latach podatkowych, ale w każdym roku odliczenie nie może przekroczyć 50 proc. poniesionej straty.
Przykład
Jeśli firma poniosła stratę w wysokości 2 mln zł, to może odliczyć maksymalnie 1 mln zł w każdym z dwóch najbliższych lat podatkowych.
Przykład:
Firma X w roku 2022 poniosła stratę w wysokości 200 000 zł. W roku 2023 firma osiągnęła dochód w wysokości 150 000 ł. Zgodnie z przepisami firma może odliczyć maksymalnie 50 proc. straty z roku 2022, czyli 100 000 zł. Dochód do opodatkowania za rok 2023 wyniesie więc 50 000 zł (150 000 zł – 100 000 zł). Pozostała część straty, tj. 100 000 zł, może być odliczona w kolejnych latach podatkowych zgodnie z limitami określonymi w przepisach.
Przykład
Przedsiębiorca prowadzący działalność jednoosobową poniósł stratę w wysokości 50 000 zł w roku 2022. W kolejnych latach (2023-2027) osiągał dochody, jednak w każdym roku mógł odliczyć tylko 50 proc. straty, tj. 25 000 zł. W roku 2023 odliczył 25 000 zł, a pozostałą część straty, tj. 25 000 zł, odliczył w roku 2024. Dzięki temu przedsiębiorca mógł zminimalizować obciążenia podatkowe w kolejnych latach, co pozwoliło na poprawę jego sytuacji finansowej.
Jednorazowe odliczenie do 5 mln zł
Osoba fizyczna lub spółka może również zdecydować się na jednorazowe odliczenie straty w jednym z pięciu lat, pod warunkiem że odliczenie nie przekroczy 5 mln zł. Jeśli strata przekroczy 5 mln zł, to nadwyżka może być rozliczana w kolejnych latach, ale nie może przekroczyć 50 proc. kwoty poniesionej straty w danym roku.
Przykład
Jeśli firma poniosła stratę w wysokości 8 mln zł, to może odliczyć jednorazowo do 5 mln zł w wybranym roku. Pozostałe 3 mln zł mogą być rozliczane w ciągu następnych czterech lat, z zastrzeżeniem że w każdym z tych lat odliczenie nie przekroczy 50 proc. poniesionej straty.
Przykład:
Firma Y w roku 2023 poniosła stratę w wysokości 8 mln zł. Zgodnie z przepisami firma może jednorazowo odliczyć stratę do 5 mln zł w jednym z pięciu kolejnych lat. Nadwyżka straty może być rozliczana w kolejnych latach, ale odliczenie nie może przekroczyć 50 proc. kwoty poniesionej straty w danym roku. W 2024 roku firma Y osiągnęła dochód w kwocie 7 mln zł – w takim przypadku firma Y może odliczyć stratę w kwocie limitu wynoszącej 5 mln zł. Pozostała strata do rozliczenia w następnych latach wynosi 3 mln zł, tj. w kolejnych latach firma Y może odliczyć 50 proc. pozostałej straty, czyli 1,5 mln zł.
Czy istnieją różnice w rozliczaniu strat pomiędzy osobami fizycznymi a osobami prawnymi?
Dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą obowiązują przepisy ustawy o PIT, natomiast dla osób prawnych – przepisy ustawy o CIT. Zasadniczo jednak mechanizm kompensacji strat w obu przypadkach działa podobnie, umożliwiając odliczenie strat od dochodu w ciągu pięciu kolejnych lat podatkowych. Niezależnie od formy prawnej prowadzonej działalności przedsiębiorcy muszą jednak pamiętać o konieczności dokładnej dokumentacji oraz zgodności z obowiązującymi przepisami prawa podatkowego.
Jakie są dokumentacyjne wymogi przy rozliczaniu strat?
Przedsiębiorca musi prowadzić odpowiednią dokumentację księgową, która potwierdza wysokość poniesionych strat oraz umożliwia ich prawidłowe rozliczenie. Dokumentacja powinna być przechowywana przez okres wymagany przez przepisy podatkowe, tj. zazwyczaj przez pięć lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło rozliczenie straty. Jest to zgodne z ogólnymi zasadami prowadzenia ksiąg rachunkowych i archiwizacji dokumentów podatkowych. Dokumentacja powinna zawierać m.in. bilans, rachunek zysków i strat oraz inne dokumenty finansowe, które potwierdzają poniesione straty i ich wysokość.
Niewłaściwe rozliczenie strat podatkowych może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych. Organy podatkowe mogą zakwestionować nieprawidłowości w rozliczeniu, co może skutkować nałożeniem kar finansowych, odsetek za zwłokę, a nawet wszczęciem postępowania karnopodatkowego. Aby uniknąć takich konsekwencji, przedsiębiorcy powinni zapewnić prawidłowe prowadzenie dokumentacji księgowej oraz stosować się do obowiązujących przepisów prawa podatkowego.
Czy istnieją jakieś szczególne sytuacje, w których przedsiębiorca nie może rozliczyć straty?
Tak. Istnieją pewne ograniczenia w rozliczaniu strat.
Przykład
Przedsiębiorca nie może odliczyć straty, jeżeli została ona poniesiona w wyniku działalności wyłączonej z opodatkowania. Ponadto, jeżeli przedsiębiorca przekształca formę prawną działalności, to może to wpłynąć na możliwość rozliczenia strat.
Dodatkowe regulacje mogą wynikać z przepisów szczególnych dotyczących danego rodzaju działalności.
Przykład
W przypadku przekształceń, fuzji czy przejęć istnieją szczegółowe przepisy regulujące możliwość przenoszenia strat na nowy podmiot.
Czy straty mogą być rozliczane przez podmioty korzystające z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych?
Nie. Podmioty korzystające z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych nie mają możliwości odliczania strat podatkowych od swoich przychodów. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych polega na opodatkowaniu przychodów według stawek ryczałtowych bez możliwości pomniejszenia ich o koszty uzyskania przychodów, w tym również straty. Przedsiębiorcy korzystający z tej formy opodatkowania powinni rozważyć, czy nie bardziej korzystne będzie dla nich przejście na inną formę opodatkowania, która umożliwia rozliczanie strat.
Czy straty mogą być odliczane od dochodów osiągniętych z różnych źródeł?
Nie. Straty podatkowe mogą być odliczane od dochodów osiągniętych z tego samego źródła przychodów.
Przykład
Straty z działalności gospodarczej mogą być odliczane tylko od dochodów z działalności gospodarczej.
Straty z innych źródeł, takich jak np. działalność rolnicza, nie mogą być kompensowane z dochodami z działalności gospodarczej.
Przedsiębiorcy powinni dokładnie analizować źródła swoich przychodów i strat, aby prawidłowo dokonywać odliczeń zgodnie z przepisami prawa podatkowego.
Jakie są limity czasowe na rozliczenie strat?
Zgodnie z przepisami ustawy o CIT oraz ustawy o PIT straty podatkowe mogą być rozliczane w ciągu pięciu kolejnych lat podatkowych. Po upływie tego okresu niewykorzystana część straty przepada i nie może być odliczona od przyszłych dochodów. Przedsiębiorcy powinni monitorować okresy rozliczeniowe swoich strat, aby maksymalnie wykorzystać dostępne możliwości odliczeń.
Czy można rozliczać straty z działalności gospodarczej po zakończeniu działalności?
Tak. Możliwe jest rozliczanie strat z działalności gospodarczej nawet po zakończeniu działalności. Przedsiębiorca, który zakończył działalność, może odliczyć straty poniesione w trakcie prowadzenia działalności od dochodów uzyskanych w kolejnych latach podatkowych, jeżeli kontynuuje działalność gospodarczą np. w innej formie prawnej .
Czy można przenieść stratę podatkową na współmałżonka w przypadku wspólnego rozliczenia podatkowego?
Nie. W przypadku wspólnego rozliczenia podatkowego małżonków przeniesienie straty podatkowej jednego małżonka na drugiego nie jest możliwe. Każdy z małżonków musi rozliczać swoje straty i dochody osobno, nawet jeśli składają wspólną deklarację roczną.
Czy straty mogą być rozliczane w przypadku podmiotów zwolnionych z VAT?
Tak. Straty mogą być rozliczane w przypadku podmiotów zwolnionych z VAT, jeżeli te podmioty prowadzą działalność gospodarczą, której dochody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Zwolnienie z VAT nie wpływa na możliwość rozliczania strat podatkowych, które są regulowane przepisami ustawy o CIT lub ustawy o PIT. Przedsiębiorcy zwolnieni z VAT muszą jednak prowadzić odpowiednią dokumentację księgową, aby prawidłowo rozliczać straty.
Jakie są zasady rozliczania strat przez podmioty korzystające z estońskiego CIT?
Podmioty korzystające z estońskiego CIT, czyli ryczałtu od dochodów spółek, mają inne zasady rozliczania strat niż podmioty opodatkowane tradycyjnym CIT. W estońskim CIT straty nie są rozliczane na bieżąco, ale dopiero w momencie wypłaty zysku. Oznacza to, że podmiot może skorzystać z ulg podatkowych iobniżyć podatek w momencie dystrybucji zysków.
Podstawa prawna:
art. 7 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 2805 ze zm.)
art. 9 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 226 ze zm.)
Zdaniem autora
Karol Stasiewicz - starszy konsultant w Zespole Doradztwa Podatkowego Mariański Group
Inflacja oraz związany z nią wzrost kosztów działalności gospodarczej stanowią poważne wyzwania dla przedsiębiorstw. W takich warunkach umiejętne zarządzanie stratami oraz ich prawidłowe rozliczanie stają się kluczowymi elementami strategii przetrwania i rozwoju firm. Znajomość przepisów prawa podatkowego oraz skorzystanie z dostępnych mechanizmów kompensacyjnych może znacząco wpłynąć na poprawę kondycji finansowej przedsiębiorstw w trudnych czasach gospodarczych. Właściwe rozliczenie strat, zgodnie z obowiązującymi przepisami, pozwala firmom na efektywne zarządzanie finansami oraz minimalizowanie negatywnych skutków inflacji. Przedsiębiorcy powinni więc z dużą uwagą podchodzić do kwestii rozliczania strat, aby móc w pełni wykorzystać dostępne możliwości poprawy swojej sytuacji finansowej.
