Od 2025 r. zaczął w Polsce obowiązywać globalny podatek minimalny, zwany też podatkiem wyrównawczym. To nowa danina wdrażana w wielu krajach na podstawie tzw. Zasad GloBE (ang. the Global Anti-Base Erosion Rules), wypracowanych w ramach projektu OECD BEPS 2.0, czyli Pillar 2. Podatek ten dotyczy podatników należących do grup kapitałowych o przychodach co najmniej 750 mln euro. Jeśli efektywna stawka podatkowa (ang. effective tax rate – ETR) w danej jurysdykcji będzie niższa niż 15 proc., to trzeba będzie dopłacić różnicę. ETR będzie jednak ustalana z uwzględnieniem wszystkich polskich jednostek grupy kapitałowej, co stwarza nowe wyzwania dla zespołów transakcyjnych, zwłaszcza odnośnie do wyceny, due diligence, strukturyzacji i dokumentacji transakcyjnej.

Wpływ Pillar 2 na wycenę

Podatek wyrównawczy to dodatkowy koszt, który może obniżyć stopę zwrotu z inwestycji. Jeśli jego kwota będzie znacząca, to może wpłynąć na cenę, jaką kupujący są skłonni zapłacić za dany biznes czy udziały w spółce („target”). W modelach wyceny można pokusić się o pewne uproszczenia, ale przyjęcie ETR na poziomie 15 proc. i odniesienie jej do dochodu może dać zniekształcony wynik. Sposób obliczania tego podatku jest bowiem skomplikowany i wymaga wielu korekt w stosunku do dostępnych danych finansowych.

Warto pamiętać, że nabycie targetu należy analizować w kontekście wpływu Pillar 2 na całą grupę kupującego. Transakcja M&A może zmienić profil polskiego biznesu pod kątem nowych przepisów. Na przykład grupa nabywająca może korzystać w Polsce z tzw. bezpiecznych przystani (ang. "safe harbours"), co pozwala odroczyć negatywny wpływ nowych regulacji. Nabycie nowego podmiotu może jednak pogorszyć wskaźniki brane pod uwagę dla bezpiecznych przystani i spowodować, że po transakcji nie będą one już dostępne. Może się też okazać, że po transakcji ETR polskiej części grupy znacząco spadnie, zwiększając obciążenie podatkiem wyrównawczym.

Sama transakcja może też spowodować objęcie kupującego zasadami Pillar 2. Jeśli kupujący lub jego grupa nie osiągali progu przychodów 750 mln euro, ale po uwzględnieniu targetu próg ten zostanie przekroczony, to już od roku transakcji podatek wyrównawczy obejmie powiększoną grupę.

Przykład

W czterech poprzedzających latach podatkowych jednostka A i jednostka B (zlokalizowane w różnych jurysdykcjach) były jednostkami nienależącymi do żadnej grupy w rozumieniu przepisów GloBE. W każdym z tych lat jednostka A wykazała w sprawozdaniu finansowym przychody w wysokości 600 mln EUR, a jednostka B w wysokości 400 mln EUR. W piątym roku podatkowym jednostka A nabyła jednostkę B, tworząc grupę, która w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym za rok transakcji wykazała przychody w wysokości 1 miliard euro. Ponieważ łączne przychody tych jednostek osiągnęły próg 750 mln EUR w co najmniej dwóch z poprzednich czterech lat podatkowych, przepisy ustawy mają zastosowanie do takiej niedawno utworzonej grupy AB i podlega ona regulacjom w zakresie globalnego podatku minimalnego za rok transakcji.

Przykład

Grupa A wykazała skonsolidowane przychody w wysokości 500 mln EUR w każdym z czterech poprzedzających lat podatkowych. W piątym roku podatkowym grupa A nabyła jednostkę, która w każdym z czterech poprzedzających lat podatkowych wykazała przychody w wysokości 800 mln EUR. W piątym roku (czyli w roku „połączenia” grup) grupa A będzie podlegała przepisom ustawy, ponieważ zagregowane kwoty przychodu grupy oraz nabywanej jednostki przekraczają próg 750 mln EURO w co najmniej dwóch z czterech poprzedzających latach podatkowych.

Skutki dla kupującego mogą być więc znacznie bardziej dalekosiężne niż się wydaje. Firmy planujące przejęcia muszą być świadome, że takie transakcje mogą wpłynąć na ich sytuację podatkową. Przekroczenie progu 750 mln EUR może oznaczać konieczność płacenia nowego podatku i dodatkowe obowiązki sprawozdawcze.

Z drugiej strony, mogą wystąpić sytuacje, w których wpływ nowego systemu będzie korzystny. Na przykład, jeśli target ma wysoki ETR, a nabywany jest przez grupę z ETR w Polsce poniżej 15 proc., to wówczas ETR całej grupy mógłby, dzięki mechanizmowi tzw. jurysdykcyjnego scalenia (ang. "jurisdictional blending"), zostać podwyższony, co w niektórych sytuacjach obniżyłoby podatek wyrównawczy należny od grupy kupującego w kolejnych latach. Czy takie korzyści powinny zostać odzwierciedlone w wycenie?

Co więcej, sytuacja inwestorów może być zróżnicowana. Zasadniczo fundusze typu private equity nie konsolidują swoich inwestycji na poziomie funduszu, a to konsolidacja sprawozdań finansowych decyduje o objęciu globalnym podatkiem minimalnym i testowaniu progu 750 mln EUR. Dla nich przeprowadzenie transakcji M&A będzie łatwiejsze niż dla inwestorów korporacyjnych. Nie oznacza to jednak, że fundusze mogą zapomnieć o podatku wyrównawczym – target może być podatnikiem tego podatku za okresy przed lub po nabyciu, co rozszerza obszar analiz podatkowych. Fundusze powinny też mieć na uwadze, że w przyszłości, sprzedając taką spółkę inwestorowi korporacyjnemu, będą musiały zmierzyć się z tym zagadnieniem.

A co z due diligence podatkowym

Przeprowadzenie due diligence podatkowego przed transakcją to standard. Zazwyczaj jednak z zakresu prac wyłączony zostaje podatek wyrównawczy, gdyż wymaga on specjalistycznej wiedzy i jest czasochłonny.

Due diligence w obszarze Pillar 2 to nowość. W pierwszej kolejności obejmuje ono analizę, czy target jest podatnikiem podatku lub czy korzysta z wyłączeń, np. bezpiecznych przystani. Jeśli okaże się, że target funkcjonuje w grupie z obowiązkami w podatku wyrównawczym, to konieczne będzie zweryfikowanie, czy podatek ten został prawidłowo obliczony i zapłacony. W procesie due diligence trzeba też przyjrzeć się wyborom dokonanym w odniesieniu do targetu i jego kalkulacji GloBE – podatnicy mogą podejmować pewne decyzje co do preferowanego podejścia. Warto też ocenić wpływ wyborów dokonanych przez grupę kupującą na nabywaną jednostkę. Wybory są zazwyczaj ważne przez określony okres (przykładowo wybór wyłączający wpływ wyceny do wartości godziwej na dochód kwalifikowany jest ważny przez pięć lat) i nie mogą być łatwo odwołane.

Nie należy zapominać o atrybutach podatkowych, w szczególności aktywach od kwalifikowanej straty (jeśli dokonano odpowiedniego wyboru w tym zakresie). Mechanizm ten pozwala na rozliczenie strat w kontekście globalnego podatku wyrównawczego, z uwzględnieniem określonych zasad i ograniczeń. W przypadku sprzedaży spółek takie aktywa związane ze zbytymi jednostkami podlegają rozliczeniu przez grupę sprzedającą. Jeśli jednak grupa po transakcji nie posiada jednostek w danej jurysdykcji, to uznaje się, że nieodliczone aktywo od kwalifikowanej straty wynosi zero.

Przykład

Grupa Alfa posiada w kraju A wyłącznie jednostkę A1, z którą związane jest kwalifikowane aktywo z tytułu straty. Grupa Alfa sprzedaje jednostkę A1 do grupy Beta. Aktywo związane z A1 podlega rozliczeniu przez sprzedającego, czyli grupę Alfa. Jeżeli grupa Alfa po sprzedaży A1 nie posiada już żadnych jednostek w kraju A, to uznaje się, że nieodliczone aktywo wynosi zero dla tej grupy.

Przykład

Grupa Alfa posiada dwie jednostki w kraju A: A1 i A2. Kwalifikowane aktywo z tytułu straty zostało wygenerowane przez A1. Grupa Alfa sprzedaje jednostkę A1 do grupy Beta. Aktywo jest przypisane do jurysdykcji A, a nie do konkretnej jednostki. Grupa Alfa jako grupa działająca w jurysdykcji A zachowuje prawo do rozliczenia aktywa.

Największym wyzwaniem będzie dostępność odpowiednich danych. Po pierwsze, kalkulacja podatku wyrównawczego dla targetu będzie współdzielona z innymi polskimi jednostkami grupy sprzedającego. Aby przeanalizować historyczne kalkulacje, należałoby przyjrzeć się danym obejmującym także podmioty niebędące przedmiotem transakcji. Po drugie, na moment transakcji dane te mogą nie być jeszcze dostępne. Terminy raportowania są bowiem odległe (za 2025 rok podatek będzie płacony dopiero w 2027 roku).

Rozliczenie podatku za rok transakcji

Współpraca stron będzie niezbędna do prawidłowego rozliczenia podatku za rok transakcji. Target będzie miał obowiązki w zakresie rozliczenia się z podatku wyrównawczego za okres, w którym był częścią grupy sprzedającego. Jednocześnie od dnia transakcji trzeba go będzie uwzględnić dla celów GloBE już w grupie kupującego. Nabywca i sprzedawca będą musieli uwzględnić kluczowe kategorie do wyliczenia podatku wyrównawczego, takie jak księgowy dochód netto, skorygowane podatki, kwalifikowane koszty wynagrodzeń i substrat majątkowo-osobowy, proporcjonalnie do okresu, w jakim jednostka była konsolidowana w poszczególnych grupach w roku transakcji. Jest to kluczowe, aby uniknąć podwójnego opodatkowania lub nieopodatkowania części dochodu. Dlatego właściwa współpraca między stronami powinna zostać uzgodniona w dokumentacji transakcyjnej.

Dokumentacja transakcyjna

Podatek wyrównawczy będzie dodatkową komplikacją przy sporządzaniu dokumentacji transakcyjnej. Umowa nabycia udziałów standardowo zawiera zapewnienia i gwarancje podatkowe, a niekiedy także klauzule indemnifikacyjne zabezpieczające zidentyfikowane ryzyka. Te zapisy powinny zostać rozszerzone o zagadnienia globalnego podatku minimalnego, w tym kwestie dotyczące rozliczenia rezerw na podatek odroczony. Szczególną uwagę należy zwrócić na regulacje dotyczące ponownego ujęcia rezerwy po pięciu latach od jej utworzenia, co może wpłynąć na zobowiązania podatkowe nabywcy za okresy przed transakcją. Strony powinny odpowiednio uwzględnić tę kwestię w umowie, np. poprzez klauzule zobowiązujące sprzedającego do rekompensaty ewentualnych strat nabywcy z tego tytułu. Co do zasady w zakresie krajowego podatku wyrównawczego każda polska spółka jest odrębnym podatnikiem. Projekt ustawy dopuszcza jednak możliwość wskazania jednego podmiotu w Polsce, który zbiorczo zadeklaruje i zapłaci podatek. W takiej sytuacji wszystkie polskie podmioty będą solidarnie odpowiedzialne za zobowiązanie podatkowe, co przy negocjacjach między sprzedającym a kupującym jest dodatkowym obszarem do uregulowania.

Warto też zastanowić się nad mechanizmem korekty ceny. Na moment transakcji wysokość podatku wyrównawczego dotycząca targetu prawdopodobnie nie będzie jeszcze znana. To oznacza, że strony będą potrzebowały mechanizmów pozwalających na jego rozliczenie w przyszłości. Powinny też zapewnić właściwy poziom współpracy – bez tego odpowiednie rozliczenie podatku będzie utrudnione.

Mirosław Ciarkowski jest menedżerem w Dziale Doradztwa Podatkowego, Zespół ds. Fuzji i Przejęć, KPMG w Polsce

Podstawa prawna:

- ustawa z 6 listopada 2024 r. o opodatkowaniu wyrównawczym jednostek składowych grup międzynarodowych i krajowych (Dz.U. z 2024 r., poz. 1685)