Nowelizacja kodeksu karnego, która wejdzie w życie 1 marca br., wprowadza nowe typy przestępstw związanych z wyłudzeniem VAT.

Fałsz materialny ...

Jednym z nich jest podrobienie lub przerobienie faktury w celu użycia za autentyczną lub używanie jako autentycznej. Jest ono zagrożone karą pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat (art. 270a § 1 k.k.). Przestępstwo to będzie polegać na podrobieniu lub przerobieniu faktury w zakresie okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub na używaniu takiej faktury za autentyczną (tzw. fałsz materialny dokumentu w postaci faktury). Do popełnienia tego czynu (w typie podstawowym) wystarczające będzie podrobienie lub przerobienie pojedynczej faktury, jako że kwota należności ogółem, na którą będzie opiewać faktura, nie będzie miała znaczenia dla bytu tego przestępstwa.

...lub intelektualny dokumentu

Karalne będzie również wystawianie fikcyjnych faktur, których wartość jest znaczna, tzn. przekracza 200 000 zł w czasie popełnienia czynu (art. 271a § 1 k.k.). W tym przypadku ustawodawca penalizuje poświadczenie nieprawdy co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub używanie takiej faktury lub faktur (tzw. fałsz intelektualny dokumentu w postaci faktury). Tym samym karalność czynu została powiązana z kwotą należności ogółem, którą zawiera faktura lub faktury. Analogicznie jak w przypadku podrobienia lub przerobienia faktury, również ten czyn (w typie podstawowym) będzie zagrożony karą pozbawienia wolności w wymiarze od sześciu miesięcy do ośmiu lat.

Ponad 5 mln zł

Nowelizacja wprowadza również surowsze kary dla osób wystawiających fikcyjne faktury albo podrabiających lub przerabiających faktury, których wartość przekracza 5 mln zł lub gdy sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa stałe źródło dochodu. W tym przypadku wymiar kary wyniesie od trzech do 15 lat pozbawienia wolności (art. 270a § 2 k.k. i art. 271a § 2 k.k.).

Przestępstwa na większą skalę

Zmianą wzbudzającą najwięcej kontrowersji jest wprowadzenie kary 25 lat pozbawienia wolności za najcięższe przestępstwa związane z wystawianiem fikcyjnych faktur oraz ich podrabianiem lub przerabianiem w celu użycia za autentyczne, gdy ich wartość przekracza 10 mln zł (art. 277a § 1 k.k.). Zgodnie z nowelizacją, czyn ten będzie zagrożony karą pozbawienia wolności od lat pięciu albo karą 25 lat pozbawienia wolności. Tym samym, za przestępstwa związane z wyłudzeniem VAT na największą skalę, ustawodawca wprowadził sankcje grożące dotychczas za najpoważniejsze przestępstwa takie jak zabójstwo czy niektóre przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz za przestępstwa wojenne.

Wypadek mniejszej wagi

Zgodnie z nowelizacją nawet zakwalifikowanie czynu jako wypadku mniejszej wagi nie uchroni sprawcy przed karą pozbawienia wolności. Wypadek mniejszej wagi w przypadku wystawiania fikcyjnych faktur będzie bowiem zagrożony karą pozbawienia wolności w wymiarze do lat trzech, a w odniesieniu do sprawców najcięższych przestępstw, gdy wartość fikcyjnych lub przerobionych albo podrobionych faktur przekroczy 10 mln zł, karą pozbawienia wolności do lat pięciu. Jedynie wobec sprawców przestępstw polegających na podrobieniu lub przerobieniu faktury lub faktur w przypadku uznania czynu za wypadek mniejszej wagi będzie można orzec grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.

Więzienie i grzywna w pakiecie

Dodatkowo w następstwie skazania za przestępstwa związane z wyłudzeniem VAT (z wyłączeniem przypadków, w których czyn zostanie zakwalifikowany jako wypadek mniejszej wagi) ustawodawca wprowadza możliwość wymierzenia grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolności – w wysokości do 6 mln zł.

Nowe przepisy kodeksu karnego wprowadzają znacznie surowsze sankcje od tych, które przewidują przepisy kodeksu karnego skarbowego za przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym. Na marginesie należy zauważać, że od 1 stycznia tego roku ustawodawca zaostrzył również odpowiedzialność karną skarbową przewidzianą w art. 62 k.k.s.

Surowsze sankcje

Zgodnie z nowelizacją, wystawianie faktury lub rachunku w sposób nierzetelny albo posłużenie się takim dokumentem będzie zagrożone karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od roku, albo obu tym karom łącznie. Jeżeli natomiast kwota podatku wynikająca z faktury albo suma kwot podatku wynikających z faktur jest małej wartości (tzn. w czasie popełnienia czynu zabronionego nie przekracza dwustukrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia), to sprawca będzie podlegać karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Przed nowelizacją czyn ten był zagrożony karą grzywny do 240 stawek dziennych bez względu na kwotę podatku wynikającą z faktury.

Możliwa łagodniejsza odpowiedzialność

Wobec sprawców przestępstw polegających na wystawianiu fikcyjnych faktur oraz na ich podrabianiu lub przerabianiu w celu użycia za autentyczne (z wyjątkiem czynów zakwalifikowanych jako wypadki mniejszej wagi) ustawodawca przewidział możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary. Sprawca musi jednak zawiadomić o przestępstwie i ujawnić wszystkie istotne okoliczności przestępstwa oraz wskazać czyny pozostające w związku z popełnionym przez niego przestępstwem i ich sprawców, zanim organ uzyskał o nich wiedzę. Nadzwyczajne złagodzenie kary będzie następować na wniosek prokuratora.

Z kolei, wobec sprawców, którzy spełnili ww. warunki oraz zwrócili korzyść majątkową osiągniętą z popełnienia przestępstwa w całości lub w istotnej części sąd (również na wniosek prokuratora) będzie mógł odstąpić od wymierzenia kary, a w przypadku przestępstw na największą skalę, których wartość przekroczy 10 mln zł, zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Uzależnienie zastosowania tych instytucji od zwrotu osiągniętej korzyści majątkowej lub istotnej części tej korzyści nakłada na organy procesowe obowiązek ustalenia wielkości osiągniętej przez sprawcę korzyść majątkowej. W praktyce ustalenie tego może okazać się bardzo trudne, a nawet niemożliwe. Również pojęcie „istotna część" osiągniętej korzyści majątkowej może stwarzać wątpliwości interpretacyjne i rozbieżności w praktycznym zastosowaniu wobec sprawców instytucji odstąpienia od wymierzenia kary oraz nadzwyczajnego jej złagodzenia przynajmniej w początkowym etapie stosowania tych przepisów. Stworzenie kryteriów oceny tego, kiedy sprawca zwróci „istotną część" osiągniętej korzyści majątkowej z pewnością będzie wymagało czasu oraz wypracowania w tym zakresie spójnej i jednolitej linii orzeczniczej.

Nowelizacja zakłada stosowanie przepisów umożliwiających nadzwyczajne złagodzenie kary również wobec sprawców, którzy po wszczęciu postępowania ujawnią wobec organu powołanego do ścigania przestępstw wszystkie znane im, a nieznane organowi istotne okoliczności przestępstwa oraz wskażą czyny, które pozostają w związku z popełnionym przez nich przestępstwem i ich sprawców.

Kilka słów o postępowaniu

W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstw związanych z wyłudzeniem VAT postępowanie przygotowawcze będzie prowadził prokurator lub policja w zakresie wskazanym przez prokuratora. Tym samym postępowanie będzie prowadzone bez jakiegokolwiek udziału organów skarbowych. Nowelizacja wprowadza również możliwość prowadzenia kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych w tych sprawach, która – tak jak dotychczas – będzie odbywać się na podstawie postanowienia sądu wydanego na wniosek prokuratora, natomiast w przypadku niecierpiącym zwłoki, na podstawie postanowienia prokuratora, które wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Zmiany także w innych ustawach

Nowelizacja wprowadza również zmiany w ustawach o Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz Krajowej Administracji Skarbowej. Instytucje te mają zyskać możliwość prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych w przypadku najpoważniejszych typów przestępstw wprowadzonych nowelizacją.

—Dariusz Malinowski jest doradcą podatkowym, partnerem i szefem zespołu ds. postępowań podatkowych i sądowych w KPMG w Polsce

—Dominika Gaca-Jurkiewicz jest radcą prawnym w zespole ds. postępowań podatkowych i sądowych w KPMG w Polsce

podstawa prawna: ustawa z 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 244)

Konieczna wina umyślna

Odpowiedzialności karnej za przestępstwa związane z wyłudzeniem VAT będą podlegać wyłącznie sprawcy działający umyślnie. Innymi słowy, dla zastosowania sankcji przewidzianych w nowych przepisach kodeksu karnego nie wystarczy wystawienie nieprawdziwej faktury lub posłużenie się nią. Konieczne będzie również wykazanie, że sprawca działał umyślnie. Osoba, której zarzuca się popełnienie przestępstw związanych z wyłudzeniem VAT, musi zatem działać z zamiarem ich popełnienia. Warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za przestępstwa wystawiania fikcyjnych faktur oraz ich podrabiania lub przerabiania w celu użycia za autentyczne będzie udowodnienie winy umyślnej w toku prowadzonego postępowania. Ustalenie, że podatnik popełnił przestępstwo związane z wyłudzeniem VAT, będzie musiało znajdować jednoznaczne potwierdzenie w dowodach zgromadzonych w toku postępowania. Zamiar sprawcy, tak jak każdy inny fakt w toku postępowania karnego, będzie musiał zostać udowodniony na podstawie zebranych w nim dowodów. Umyślnego zachowania sprawcy nie będzie można zatem domniemywać, ale trzeba będzie je udowodnić. W przeciwnym razie zastosowanie znajdzie obowiązująca w procedurze karnej zasada in dubio pro reo, czyli rozstrzygania na korzyść oskarżonego niedających się usunąć wątpliwości.