Podstawowym uprawnieniem podatnika VAT jest prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z nabycia towarów i usług służących wykonywaniu czynności opodatkowanych. Uprawnienie to jest przejawem zasady neutralności VAT, zgodnie z którą podatek ten ma obciążać ostatecznego nabywcę (konsumenta), pozostając zarazem neutralny na poszczególnych etapach produkcji bądź świadczenia usług. Zasada ta jest realizowana przez podatników VAT w deklaracjach składanych za poszczególne okresy rozliczeniowe. W zdecydowanej większości przypadków podstawą dla odliczenia podatku naliczonego jest otrzymana od kontrahenta faktura stwierdzająca przeprowadzenie konkretnej dostawy towarów lub świadczenie usługi.

Ustawa o VAT określa jednak duży zbiór przypadków, w których uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego zostało w sposób istotny ograniczone lub całkowicie wyłączone. Stąd konieczne jest zawsze przeanalizowanie konkretnej sytuacji pod kątem istnienia ewentualnej przesłanki wyłączającej prawo do odliczenia podatku naliczonego. Sytuacje te da się podzielić na kilka rodzajów, wśród których można wskazać na:

- wyłączenia przedmiotowe, a więc odnoszące się do konkretnych rodzajów dostaw towarów lub usług,

- sytuacje, w których brak prawa do odliczenia podatku naliczonego wynika z przesłanek podmiotowych (np. brak rejestracji podatnika jako podatnik VAT czynny, o czym stanowi art. 88 ust. 4 ustawy o VAT),

- wyłączenia mające przeciwdziałać nadużyciom w zakresie prawa do odliczania VAT.

I tak, przykładowo wyłączenie przedmiotowe zostało uregulowane w art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się do nabywanych przez podatnika usług noclegowych i gastronomicznych z wyjątkiem nabycia gotowych posiłków przeznaczonych dla pasażerów przez podatników świadczących usługi przewozu osób. Do tej grupy można także zaliczyć wiele przypadków wskazanych w art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, a więc m.in. wyłączenie prawa do odliczenia podatku naliczonego przy opodatkowaniu usług taksówki osobowej ryczałtem w wysokości 3 proc. (art. 114 ust. 2 ustawy o VAT). Obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku nie stosuje się także do wydatków, które zgodnie z art. 29a ust. 7 pkt 3 ustawy o VAT zostały zwrócone podatnikowi.

Wyłączenia prawa do odliczenia podatku naliczonego zostały uregulowane także w art. 88 ust. 3a ustawy o VAT. Przepis ten ustala zbiór przypadków, w których otrzymane faktury, faktury korygujące, ale też dokumenty celne nie stanowią podstawy do odliczenia podatku naliczonego lub zwrotu różnicy podatku. Wśród nich wskazano na przypadki, w których:

- sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący,

- transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku,

- wystawione faktury lub faktury korygujące albo dokumenty celne:

– stwierdzają czynności, które nie zostały wykonane (w tym przypadku wyłączenie prawa do odliczenia podatku naliczonego dotyczy części odnoszącej się do tych czynności),

– podają kwoty niezgodne z rzeczywistością (wyłączenie dotyczy tej części faktury (jej pozycji), dla których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością),

– potwierdzają czynności uznawane zgodnie z kodeksem cywilnym za sprzeczne z ustawą, mające na celu obejście prawa lub pozorne (wyłączenie dotyczy części faktury dotyczącej tych czynności),

- faktury zostały wystawione przez nabywcę zgodnie z obowiązującymi przepisami i nie zostały zaakceptowane przez sprzedającego,

- wystawiona została faktura, na której wykazano kwotę podatku w stosunku do czynności, dla których nie wykazuje się kwot podatku na fakturze – w tym przypadku wyłączenie omawianego uprawnienia dotyczy części faktury dotyczącej tych czynności.

Autor jest doradcą podatkowym