Spółka kupiła zorganizowaną część przedsiębiorstwa. Czy taka transakcja wymaga rozpoznania wartości firmy po stronie aktywów spółki? Jak ją ustalić? Jakie są zasady wyceny wartości firmy?

– pyta czytelniczka.

W jednostkowym sprawozdaniu finansowym, w grupie wartości niematerialnych i prawnych, znajduje się pozycja „Wartość firmy". Jest to tzw. nabyta wartość firmy, którą rozpoznaje w bilansie spółka przejmująca inną spółkę. Wartość firmy powstanie przy rozliczeniu połączenia spółek metodą nabycia. Zagadnienie to uregulowane zostało w rozdziale 4a ustawy o rachunkowości (dalej: uor).

Wartość firmy występuje także w sprawozdaniach skonsolidowanych (rozdział 6 uor). W tym przypadku skonsolidowana wartość firmy powstaje przy przejmowaniu udziałów w jednostkach zależnych przez jednostkę dominującą i powstaniu grupy kapitałowej.

Ekonomiczna interpretacja nabytej wartości firmy sprowadza się do faktu, że kupujący firmę jest skłonny zapłacić za nią więcej, niż to wynika z wartości godziwej przejętych aktywów netto. Oznacza to, że cena nabycia przedsiębiorstwa przewyższa wartość godziwą jego aktywów pomniejszonych o zobowiązania. Wartościowo aktywa netto odpowiadają więc kapitałowi własnemu przejmowanej firmy. Wartość firmy powstanie, gdy dla kupującego przejmowana firma jest więcej warta jako całość niż poszczególne składniki jej aktywów. Wynika to z elementów nieujawnionych w bilansie spółki przejętej, takich jak jej pozycja rynkowa, know-how, baza klientów, struktura organizacyjna itp. Rozliczenie połączenia metodą nabycia polega na dodaniu aktywów spółki przejmowanej, wyrażonych w wartości godziwej, do aktywów spółki przejmującej wyrażonych w wartości księgowej. Taka prezentacja nie odzwierciedla jednak wartości i potencjału rynkowego przejmowanej spółki jako całości. I właśnie rozpoznanie nabytej wartości firmy pozwala na księgowe ujęcie i prezentację przejęcia jednostki po cenie wyższej od wartości jej aktywów netto. Jednocześnie wartość firmy pozwala na zbilansowanie aktywów i pasywów w bilansie spółki przejmującej po przejęciu.

Przykład

Firma X zakupiła za 20 000 zł zorganizowaną część przedsiębiorstwa Y i wprowadziła jej aktywa i pasywa do swoich ksiąg rachunkowych według wartości godziwej, uwzględniając następujące elementy:

Przy cenie nabycia równej 20 000 zł wartość firmy wynosi 15 000 zł, co wynika z wyliczenia:

- wartość firmy = cena nabycia - aktywa netto spółki przejmowanej w wartości godziwej, tzn. 20 000 - (20 000 + 10 000 - 25 000) = 15 000 zł.

Suma bilansowa po przejęciu spółki Y nie jest sumą arytmetyczną sum bilansowych obu spółek przed przejęciem. Różnice te wynikają z trzech pozycji:

- wartości firmy,

- eliminacji kapitału własnego spółki przejmowanej Y z kapitału spółki po przejęciu,

- wprowadzenia do pasywów bilansu po przejęciu zobowiązań z tytułu przejęcia spółki Y.

Arytmetycznie różnica w sumie bilansowej jest równa właśnie wartości firmy, czyli

– suma bilansowa spółki X 300 000 zł

– suma bilansowa spółki Y 30 000 zł

– suma arytmetyczna 330 000 zł

– wartość firmy 15 000 zł

– suma bilansowa po przejęciu Y przez X 345 000 zł.

Jak będą wyglądać bilanse spółek, jeśli nie rozpoznamy wartości firmy, czyli gdy cena nabycia spółki Y przez spółkę X będzie równa aktywom netto spółki przejmowanej Y, czyli 5000 zł? W takiej sytuacji suma bilansowa po przejęciu spółki Y będzie sumą arytmetyczną sum bilansowych obu spółek przed przejęciem, z tym tylko zastrzeżeniem, że kapitał spółki przejmowanej Y zostanie w pasywach wyeliminowany, a wprowadzone zostaną zobowiązania z tytułu nabycia spółki Y przez spółkę X >patrz przykład poniżej.

Przykład

Przyjmijmy wartości liczbowe z bilansów spółek X i Y przed przejęciem takie jak w poprzednim przykładzie. Jeśli cena nabycia spółki Y zostanie określona na poziomie 5000 zł (co odpowiada aktywom netto spółki przejmowanej), to wartość firmy wyniesie zero. Wynika to z wyliczenia:

- wartość firmy = cena nabycia – aktywa netto spółki przejmowanej w wartości godziwej, czyli 5000 – (20 000 + 10 000 – 25 000) = 0 zł.

Gdy cena przejęcia odpowiada rynkowej wartości przejętego majątku, po pomniejszeniu o zobowiązania, to wartość firmy nie wystąpi, a aktywa (i pasywa) spółki po przejęciu są równe sumie aktywów (i pasywów) obu spółek przed przejęciem, czyli:

300 000 + 30 000 = 330 000 zł.

W kolejnych latach

W polskim prawie bilansowym wartość firmy początkowo ujęta w wartościach niematerialnych i prawnych odpisywana jest w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych. Zmiana uor obowiązująca od 23 września 2015 r. w istotny sposób zmieniła możliwość ustalania okresu amortyzacji wartości firmy. Zgodnie z art. 44b ust. 10 uor liczba lat, w których dokonujemy amortyzacji wartości firmy, powinna uwzględniać okres jej ekonomicznej użyteczności. Jeżeli nie można wiarygodnie oszacować okresu ekonomicznej użyteczności, to wartość firmy może być odpisywana w koszty przez okres nie dłuższy niż pięć lat. Amortyzacja wartości firmy jest ustalana metodą liniową. Dla celów podatkowych okres amortyzacji nie może być krótszy niż pięć lat.

Po okazyjnej cenie

Gdy kupujący nabył firmę okazyjnie, po cenie niższej od wartości godziwej jej aktywów netto, to należy rozpoznać ujemną wartość firmy w pasywach bilansu spółki przejmującej.

Przykład

Przyjmijmy wartości liczbowe z bilansów spółek X i Y przed przejęciem takie jak w poprzednim przykładzie. Jeśli cena nabycia spółki Y zostanie określona na poziomie 3000 zł, to powstanie ujemna wartość firmy w kwocie 2000 zł, co wynika z wyliczenia:

wartość firmy = cena nabycia – aktywa netto spółki przejmowanej w wartości godziwej, czyli

3 000 – (20 000 + 10 000 – 25 000) = – 2000 zł.

Uwaga! MSSF nie rozpoznają ujemnej wartości firmy nakazując jednostce przejmującej ponowne oszacowanie wartości godziwej przejętych aktywów netto. Jeżeli nadal wystąpi ujemna różnica pomiędzy kosztem nabycia a wartością godziwą przejętych aktywów netto, to zwiększy ona wynik finansowy w roku, w którym nastąpiło przejęcie.