Umowa cash poolingu jako forma efektywnego zarządzania środkami finansowymi nie jest umową uregulowaną przepisami prawa. Jest to umowa nienazwana. Cash pooling polega na zarządzaniu finansami i jest stosowany co do zasady pomiędzy podmiotami należącymi do jednej grupy kapitałowej lub podmiotami powiązanymi ekonomicznie. Jego istota sprowadza się do zapewnienia płynności finansowej grupy przy prawnie dopuszczalnym koncentrowaniu środków pieniężnych z jednostkowych rachunków poszczególnych podmiotów na wspólnym rachunku grupy i zarządzaniu zgromadzoną w ten sposób kwotą z wykorzystaniem korzyści skali. Pozwala to na kompensowanie w ramach grupy przejściowych nadwyżek środków finansowych wykazywanych przez jedne podmioty z przejściowymi niedoborami środków finansowych innych podmiotów.

Nie tylko bezpośrednie powiązania

Odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez podmiot posiadający bezpośrednio lub pośrednio (do 31 grudnia 2014 roku przepisy mówiły tylko o posiadaniu bezpośrednim) nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki (albo udzielonych łącznie przez podmioty posiadające łącznie bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki) nie uważa się za koszty uzyskania przychodów, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec ww. podmiotów, uwzględniającego również zadłużenie z tytułu pożyczek, przekroczy łącznie wartość kapitału własnego spółki. Odsetki od tych pożyczek podlegają wyłączeniu w proporcji, w jakiej wartość zadłużenia przekraczająca wartość kapitału własnego spółki pozostaje do całkowitej kwoty tego zadłużenia wobec tych podmiotów, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc zapłaty odsetek od pożyczek. Podobną zasadę stosuje się dla odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez inną spółkę, jeżeli w obu tych spółkach ten sam podmiot bezpośrednio lub pośrednio ma nie mniej niż po 25 proc. udziałów (akcji) (jest to tzw. cienka kapitalizacja; art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o CIT).

Oceniając skutki podatkowe przystąpienia przez przedsiębiorców do systemu cash poolingu realizowanego w obrębie danej grupy, a zwłaszcza określając, czy tego rodzaju system podlega ograniczeniom w zakresie cienkiej kapitalizacji, w pierwszej kolejności należy ustalić, czy w ramach realizowanego systemu dochodzi do zawarcia umów pożyczki. Ograniczeniu w ujęciu w kosztach podlegają bowiem odsetki od pożyczek na warunkach regulowanych przepisami ustawy o CIT.

Definicja

Zgodnie z art. 16 ust. 7b ustawy o CIT przez pożyczkę rozumie się każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Przez pożyczkę rozumie się także:

- kredyt,

- emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym,

- depozyt nieprawidłowy lub

- lokatę.

Uwaga! Pochodnych instrumentów finansowych nie uważa się za pożyczkę w rozumieniu tego przepisu.

Definicja pożyczki zarówno w aktualnym brzmieniu, jak i w wersji obowiązującej do 31 grudnia 2014 r., nie wskazuje wprost na umowę cash poolingu. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej od 1 stycznia 2015 r. ustawę o CIT w tym zakresie podkreślono, że zmiana regulacji obejmującej definicję pożyczki (art. 16 ust. 7b ustawy o CIT) ma charakter doprecyzowujący i ma na celu ułatwienie stosowania tego przepisu w praktyce.

Charakter prawny umowy cash poolingu jako umowy nienazwanej, a także swoboda stron w kształtowaniu jej postanowień sprawiają, że to od treści konkretnych zapisów umownych zależy podatkowa kwalifikacja umowy w rozliczeniach CIT. Postanowienia konkretnych umów mogą prowadzić do tego, że ich konstrukcja będzie zbliżona do umowy pożyczki, co z kolei powoduje ryzyko przyjęcia, że odsetki wypłacane w ramach tego rodzaju umów podlegają ograniczeniom w zakresie cienkiej kapitalizacji.

Podobieństwa...

Zgodnie z jednym z poglądów dotyczących prawnopodatkowej kwalifikacji umowy cash poolingu, gdy jeden z uczestników umowy przekazuje własne środki finansowe innemu uczestnikowi umowy w celu pokrycia przez ten inny podmiot zobowiązań pieniężnych, a otrzymane przez podmiot środki finansowe podlegają zwrotowi wraz z wynagrodzeniem za korzystanie z nich określonym w formie odsetek, to umowy zawierające takie zapisy mogą być uznane za umowy pożyczki, o których mowa w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT. A to skutkuje ograniczeniem w zaliczaniu do kosztów uzyskania przychodu odsetek wypłaconych w ramach tego rodzaju umów. Pogląd ten potwierdziła przykładowo Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 13 stycz- nia 2015 r. (IPTPB3/ 423-348/ 14-2/KC).

...i różnice

Pogląd ten nie jest jednak jedyny. Na odmienny charakter umowy cash poolingu i umowy pożyczki wskazuje bowiem coraz liczniejsze w ostatnim czasie orzecznictwo sądów administracyjnych. Przykładowo można tutaj wskazać wyroki: WSA w Warszawie z 15 lipca 2014 r. (III SA/Wa 277/14), WSA w Krakowie z 23 czerwca 2014 r. (I SA/Kr 664/14) czy WSA we Wrocławiu z 11 lutego 2014 r. (I SA/Wr 1945/13) oraz (I SA/Wr 1946/13). W tym zakresie podkreśla się, że podatnicy przystępujący do systemu cash poolingu nie zobowiązują się do przeniesienia określonej ilości pieniędzy na inny określony w umowie podmiot. Uczestnicy systemu cash poolingu nie wiedzą również, kiedy ich środki zostaną wykorzystane, w jakiej wysokości i przez którego uczestnika (pożyczkobiorcę). Nie jest więc skonkretyzowana druga strona transakcji (pożyczkobiorca) i wysokość jej przedmiotu (kwota pożyczki). Jak się podkreśla, w ramach umowy cash poolingu brak jest również możliwości swobodnego dysponowania środkami przez uczestników systemu, co jest elementem koniecznym umowy pożyczki. Takie stanowisko można spotkać także w interpretacjach niektórych organów podatkowych, np. w interpretacjach Izby Skarbowej w Łodzi z 8 marca 2013 r. (IPTPB3/ 423-49/13-2/GG), z 21 grudnia 2012 r. (IPTPB3/423-346/12-2/PM) i z 26 lipca 2012 r. (IPTPB3/423-180/12-2/MF) czy w interpretacji Izby Skarbowej w Warszawie z 19 kwietnia 2012 r. (IPPB5/423-185/12-2/JC).

Kilka punktów do sprawdzenia

Przyjmując powyższy pogląd, można wyodrębnić ogólne cechy odróżniające umowę cash poolingu od umowy pożyczki, zdefiniowanej w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT, tj.:

1. brak zobowiązania do przeniesienia określonej ilości pieniędzy na określony w umowie podmiot,

2. brak możliwości ustalenia, czy środki w ramach cash poolingu zostaną wykorzystane, a jeśli tak, to w jakiej wysokości i przez którego uczestnika systemu,

3. brak skonkretyzowania drugiej strony transakcji (pożyczkobiorcy),

4. brak wymogu uzyskania zgody uczestnika z dodatnim saldem na przekazanie ściśle określonej ilości środków,

5. brak możliwości swobodnego dysponowania środkami przez uczestników systemu, co jest elementem koniecznym umowy pożyczki.

—Andrzej Garbula

Zdaniem autora

Andrzej Garbula, doradca podatkowy, dyrektor departamentu podatków bezpośrednich w ECDDP sp. z o.o.

Wnikliwa analiza umowy zapobiegnie negatywnym skutkom podatkowym

Prawnopodatkowa kwalifikacja, zgodnie z którą umowa cash poolingu nie może być uznana za umowę pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b ustawy o CIT, jest możliwa. Jednak najpierw konieczna jest wnikliwa analiza postanowień zawartych przez podatnika umów cash poolingu. W tym celu należy zidentyfikować charakterystyczne cechy konkretnego systemu cash poolingu i ocenić je w kontekście wskazywanych w artykule przesłanek odróżniających umowy cash poolingu od umów pożyczki.

Jeżeli analiza funkcjonowania konkretnych systemów cash poolingu pozwoli, w świetle wskazanych przesłanek, zakwalifikować je do umowy pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b ustawy o CIT, to odsetki wypłacane w ramach tego rodzaju umów pomiędzy podmiotami powiązanymi (zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio) będą podlegały ograniczeniom w zakresie cienkiej kapitalizacji.