Problemy związane z rozliczaniem składek ZUS pracownika i zaliczek na podatek dochodowy wynikają z istniejących rozbieżności pomiędzy przepisami regulującymi obowiązki podatkowe oraz zasadami poboru składek ubezpieczeniowych w przypadku egzekucji komorniczej zaległego wynagrodzenia za pracę.

Wyroki sądowe w sprawach zaległego wynagrodzenia pracownika (byłego lub obecnego) wskazują zazwyczaj kwotę brutto wynagrodzenia oraz kwotę ewentualnych odsetek za zwłokę pracodawcy (zgodnie z uchwałą SN z 7 sierpnia 2001 r., III ZP 13/01). Jeżeli kwota zasądzona prawomocnym wyrokiem nie zostanie wypłacona przez pracodawcę, to pracownik może uzyskać zaległe wynagrodzenie poprzez egzekucję komorniczą.

Po egzekucji komorniczej całego zaległego wynagrodzenia – a więc w kwocie brutto – obowiązki rozliczenia poszczególnych danin publicznoprawnych obciążają zarówno pracodawcę i komornika, jak i samego pracownika. I to niezależnie od woli zaangażowanych stron oraz tego, kto faktycznie dysponuje środkami na zapłatę należności.

Firma nie uiści daniny...

Zgodnie z art. 42e ust. 1 ustawy PIT „w przypadku, gdy wypłaty świadczeń określonych w art. 12 dokonuje komornik sądowy (...), a nie zakład pracy, jest on obowiązany, jako płatnik, do poboru zaliczki na podatek, stosując do wypłacanych świadczeń najniższą stawkę podatkową określoną w skali, o której mowa w art. 27 ust. 1".

W przypadku niezrealizowania tego obowiązku przez komornika obowiązek obciąża samego pracownika zobowiązanego do samodzielnego opłacenia zaliczek na poczet podatku, zgodnie z art. 40 ustawy PIT. Pracodawca nie ma zatem żadnych obowiązków związanych z rozliczeniem zaliczek na podatek.

...ale musi rozliczyć się z ZUS

Komornik nie jest jednak płatnikiem składek na ZUS. Składki na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzeń pracowniczych zawsze rozliczają pracodawcy, także od wynagrodzeń byłych pracowników (art. 4 pkt 2 w zw. z art. 17 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm.). Zgodnie z art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jednak kwota zasądzonych odsetek za zwłokę nie powinna być uwzględniana w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Pracodawca może domagać się od pracownika zwrotu poniesionych kosztów z tytułu opłacenia za niego składek na ubezpieczenia społeczne, ale tylko w tej części, w jakiej powinny być one sfinansowane przez ubezpieczonego (pracownika). Pracownik powinien zatem zwrócić pracodawcy wyegzekwowane środki, które zobowiązany był ponieść tytułem współfinansowania składek na ubezpieczenia społeczne. Konsekwentnie pracodawca musi pokryć z własnych środków składki w części finansowanej przez siebie. Forma wypłaty wynagrodzenia w wyniku egzekucji komorniczej jest bez znaczenia dla pracodawcy.

Podczas ustalania obciążenia przychodu pracownika składkami pracodawca powinien stosować wskaźniki obowiązujące w chwili wypłaty (egzekucji) wynagrodzenia, a nie w chwili, gdy należności pracownika powinny być wypłacone. Ponadto pracodawca powinien zrealizować wszelkie obowiązki sprawozdawcze w taki sposób, jakby kwota wyegzekwowanego przez komornika przychodu była typowym wynagrodzeniem, a tym samym podstawą obliczenia składek.

Do NFZ płaci bezpośrednio ubezpieczony

Aktualne brzmienie art. 84 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 581 ze zm.) nakłada bezpośrednio na pracownika obowiązek terminowego odprowadzenia składek do NFZ. W szczególności przepisy wprost wskazują, że „w przypadku, gdy wypłata przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne jest dokonywana przez komornika, składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca ubezpieczony bezpośrednio na rachunek bankowy wskazany przez właściwy oddział wojewódzki Funduszu".

Jeżeli płatnik sam nie wpłaci określonej daniny publicznej, w odpowiedniej kwocie i w terminie, to powstanie zaległość, ze wszystkimi jej konsekwencjami, w tym koniecznością zapłaty odsetek oraz ryzykiem nałożenia kar z kodeksu karnego skarbowego.

Nie wolno przenosić na inną osobę

Ponieważ daniny publicznoprawne odprowadza zasadniczo sam zobowiązany (zgodnie z uchwałą NSA z 26 maja 2008 r., I FPS 8/07), to wskazanych obowiązków nie można przenosić pomiędzy zaangażowanymi stronami, np. w drodze umowy.

Od wynagrodzenia, które pracownik otrzymał w wyniku egzekucji komorniczej:

1) komornik, który prowadził egzekucję, powinien pobrać zaliczkę na podatek dochodowy;

2) pracodawca powinien opłacić składki na ubezpieczenia społeczne;

3) pracownik powinien wpłacić samodzielnie składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Zasady te nie mają zastosowania w przypadku egzekucji wynagrodzenia z tytułu umów cywilnoprawnych, a nie umowy o pracę.

—Wojciech Krysztofiak, doradca podatkowy