Artykuł 178 § 1 ustawy ?z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.) wskazuje, że strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje jej również po zakończeniu postępowania. Czynności te wykonywane są w lokalu organu podatkowego ?w obecności pracownika tego organu.

Skoro zaś ustawodawca przyznał stronie prawo wglądu w akta postępowania podatkowego, to również przyznał jej uprawnienie do żądania uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy czy wydania jej ?z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów.

Dwa wyjątkowe przypadki

Prawo podatnika nie jest jednak nieograniczone, gdyż zgodnie z art. 179 § 1 o.p. prawo strony wglądu do akt nie dotyczy:

Instytucja odmowy udostępnienia dokumentów z akt jest wyjątkiem od podstawowej zasady postępowania podatkowego, jaką jest zapewnienie stronie czynnego udziału w każdym stadium postępowania (art. 123 o.p.), co przejawia się głównie w możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

Pojęcie zdefiniowane przez sądy

Przy czym przez pojęcie „interes publiczny", zgodnie ?z orzecznictwem sądowoadministracyjnym, należy rozumieć korzyść służącą ogółowi, dyrektywę postępowania, nakazującą respektowanie takich wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, jak: sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej (wyrok WSA w Szczecinie ?z 17 czerwca 2009 r., I SA/Sz 260/09). Pod tym pojęciem mieści się dobro osób trzecich niebędących stroną w toczącym się postępowaniu (wyrok WSA w Gdańsku z 11 stycznia 2012 r., I SA/Gd 1153/11). To organ podatkowy ma obowiązek wskazać w realiach konkretnej sprawy, w czym upatruje „interesu publicznego" i jaka jest jego treść.

Określenie „interes publiczny" należy łączyć z tajemnicą służbową, określoną w art. 2 pkt 2 ustawy z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn. DzU z 2005 r. nr 196, poz. 1631 ze zm.). Tajemnicą służbową jest informacja niejawna niebędąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej. W myśl art. 23 ust. 2 ustawy o ochronie informacji niejawnych,informacje niejawne sklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę służbową oznacza się klauzulą:

1) „poufne" – w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie powodowałoby szkodę dla interesów państwa, interesu publicznego lub prawnie chronionego interesu obywateli,

2) „zastrzeżone" – w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować szkodę dla prawnie chronionych interesów obywateli albo jednostki organizacyjnej.

Tylko przez jakiś czas

Organ podatkowy ma obowiązek ocenić na każdym etapie postępowania, czy zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 179 § 1 o.p., uzasadniające odmowę zapoznania strony z zebranymi dowodami. Jeżeli określony interes publiczny wymaga jedynie czasowej ochrony, np. do czasu zakończenia prowadzonego śledztwa w sprawie karnej, to organ skarbowy nie powinien dalej ograniczać stronie dostępu do dokumentów, na których zamierza oprzeć swoje ustalenia stanu faktycznego w sprawie (wyrok WSA w Białymstoku z 8 lutego 2012 r., I SA/Bk 488/11).

Odmowa jedynie ?z uzasadnieniem

W postanowieniu wydanym na podstawie art. 179 § 2 o.p. nie można jedynie w sposób ogólnikowy wskazać na bliżej nieokreślony interes publiczny, czy też operować takimi pojęciami, jak „interes fiskalny Skarbu Państwa" , „ochrona prawidłowego przebiegu postępowania kontrolnego prowadzonego wobec podatnika", „troska o prawidłowy przebieg postępowania podatkowego", „dążenie do zgromadzenia ?w sprawie pełnowartościowych dowodów, charakteryzujących się bezstronnością ?i obiektywnością" (wyrok WSA w Łodzi z 14 lutego 2013 r., ?I SA/Łd 1404/12). Strona powinna zostać poinformowana, jakie przesłanki legły u podstaw wydania takiego rozstrzygnięcia przez organ podatkowy. Organ, bez podawania szczegółów, powinien wyjaśnić pojęcie interesu publicznego, aby strona wiedziała, dlaczego jej prawa zostały w taki sposób ograniczone.

Zażalenie ?nie zawsze możliwe

W przypadku odmowy umożliwienia stronie zapoznania się z tymi dokumentami, sporządzania z nich notatek, kopii i odpisów, uwierzytelniania odpisów i kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów - organ podatkowy ma obowiązek wydać postanowienie, na które służy zażalenie. Podatnik może wnieść zażalenie w terminie 7 dni od daty otrzymania postanowienia, za pośrednictwem organu wydającego postanowienie, do organu wyższej instancji. Zażalenie przysługuje wyłącznie na postanowienie o odmowie umożliwienia stronie zapoznania się z dokumentami wyłączonymi. Nie przysługuje natomiast na postanowienie ?o wyłączeniu dokumentu z akt sprawy ze względu na interes publiczny (wyrok WSA w Łodzi z 13 marca 2013 r., I SA/Łd 1441/12).

Nie ma zatem możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie wyłączenia z akt sprawy dokumentów objętych ochroną tajemnicy państwowej oraz ze względu na ważny interes publiczny. Gdy organ podatkowy wyłączy z akt sprawy poszczególne dokumenty z powodu uchylenia ich jawności, postanowienie w tym przedmiocie podlega kontroli poprzez możliwość jego zaskarżenia, ale – zgodnie z art. 237 o.p. ?– tylko w odwołaniu od wydanej w sprawie decyzji (wyrok WSA w Rzeszowie z 27 maja 2010 r., I SA/Rz 210/10).

Wyłączenie materiału dowodowego wymaga wydania postanowienia o wyłączeniu dokumentów z akt sprawy. Okoliczność, że art. 179 § 1 o.p. nie formułuje wprost obowiązku wydania postanowienia ?o wyłączeniu dokumentów, nie oznacza, że organ podatkowy nie został do jego wydania zobowiązany treścią art. 216 ?§ 1 o.p. Przepis ten wprost formułuje obowiązek wydawania przez organ podatkowy postanowień w toku postępowania, w tym także postanowień dotyczących załatwienia poszczególnych kwestii wynikających z toku postępowania. Przepisy art. 216 § 1 i 2 w zw.? z art. 179 § 1 o.p. nie pozostawiają wydania postanowienia o wyłączeniu dokumentów ?z akt sprawy do swobodnego uznania przez organ podatkowy, ale formułują obowiązek wydania przez organ podatkowy w tym przedmiocie postanowienia (wyrok NSA w Warszawie z 20 listopada 2009 r., II FSK 998/08).

Mimo wszystko ?są dowodem

Wyłączenie ma charakter prawny i faktyczny. W sensie prawnym wyłączenie oznacza ograniczenie prawa strony płynącego z art. 178 o.p. Z kolei wyłączenie w aspekcie faktycznym oznacza tyle, że organ podatkowy może wyłączone dokumenty umieścić w odrębnej teczce (aktach) (wyrok WSA w Gliwicach z 10 marca 2011 r., ?I SA/Gl 1162/10).

Jednakże wyłączenie dokumentów nie odbiera im walorów dowodu w postępowaniu podatkowym. Samo wyłączenie odnosi się bowiem tylko do prawa strony do wglądu do tych dokumentów. Zgodnie ?z orzecznictwem sądowoadministracyjnym niedopuszczalna jest sytuacja, w której organ podatkowy opiera swoje rozstrzygnięcie wyłącznie na dowodach, w stosunku do których orzeczono wyłączenie ?z akt sprawy. W takim przypadku strona pozbawiona wglądu do tych dowodów nie ma możliwości możliwości obrony swoich praw (wyrok NSA w Warszawie z 2 sierpnia 2012 r., I FSK 1671/11).