Kontrola podatkowa to uproszczone postępowanie mające na celu sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Zazwyczaj kontrola podatkowa przeprowadzana jest przez pracowników urzędów skarbowych, którzy w jej toku weryfikują dokumentację podatników i ustalają poprawność wykonanych przez nich rozliczeń. Wyniki takiej kontroli mogą spowodować wszczęcie względem kontrolowanego postępowania wymiarowego.
Kontrola podatkowa może być prowadzona również przez pracowników urzędów kontroli skarbowej, w toku postępowania kontrolnego, a jej wyniki mogą wprost zadecydować o wysokości należności podatkowej.
Zweryfikują dokumentację...
Pracownicy urzędów skarbowych, przeprowadzając kontrolę podatkową, kierują się wytycznymi zawartymi w przepisach ordynacji podatkowej (o.p.). Co do zasady organy muszą również uprzedzać podatnika o zamiarze przeprowadzenia u niego kontroli podatkowej z co najmniej siedmiodniowym wyprzedzeniem. Wyjątki od tej reguły są ściśle określone w przepisach o.p. >patrz ramka.
Kontrola podatkowa co do zasady sprowadza się do weryfikacji dokumentacji prowadzonej przez podatnika, w celu sprawdzenia, czy odzwierciedla ona stan rzeczywisty.
Przebieg kontroli oraz ustalenia wynikłe z jej przeprowadzenia zawarte są w protokole. Dokument ten wskazuje w szczególności na ewentualne uchybienia stwierdzone ?u podatnika przez kontrolujących. W ciągu 14 dni od dnia doręczenia protokołu osoba, u której przeprowadzona była kontrola, może wnieść do niego swoje zastrzeżenia lub wyjaśnienia. Czynności te mają istotne znaczenie, gdyż w przypadku niewniesienia zastrzeżeń czy wyjaśnień uznaje się, że kontrolowany nie kwestionuje ustaleń zawartych w protokole. Może to rzutować na możliwość wszczęcia ?w przyszłości postępowania podatkowego.
Kontrola podatkowa kończy się ?w momencie doręczenia protokołu kontroli. Od tej chwili podatnikowi przysługuje prawo do dobrowolnego skorygowania deklaracji podatkowych.
Jeżeli podatnik nie skorygował dobrowolnie deklaracji, a zgłoszone przez niego zastrzeżenia bądź wyjaśnienia nie znalazły uznania u organów podatkowych, to wyniki takiej kontroli mogą być podstawą do wszczęcia postępowania podatkowego, którego celem jest wydanie decyzji wymiarowej. Organy podatkowe mają jednak na wszczęcie ewentualnego postępowania jedynie sześć miesięcy, licząc od dnia zakończenia kontroli. Jest to termin prawa materialnego, a zatem po jego upływie uprawnienie do rozpoczęcia postępowania wygasa. Warto zwrócić również uwagę na kwestię podkreśloną przez WSA w Kielcach w wyroku z 13 marca 2012 r. (I SA/Ke 23/12). W wyroku tym stwierdzono, że „przedawnienie to objąć może tylko zakres przedmiotowy uprzednio prowadzonej kontroli podatkowej i nie obejmuje zakresu ewentualnych postępowań podatkowych, które zostały wszczęte po przeprowadzeniu kontroli podatkowej, ?a których przedmiotu nie obejmowała uprzednio przeprowadzona kontrola".
Przykład
U podatnika Jana Kowalskiego przeprowadzono kontrolę podatkową ?w zakresie prawidłowości rozliczeń ?w podatku od towarów i usług ?za okres od maja do grudnia 2012 r. Protokół kontroli podatkowej został mu doręczony 1 marca 2013 r. Zatem ewentualne wszczęcie postępowania podatkowego w związku ?z nieprawidłowościami ujawnionymi ?w trakcie kontroli może nastąpić wyłącznie do 1 września 2013 r. ?Nie wyklucza to jednak możliwości wszczęcia po tej dacie postępowania podatkowego dotyczącego innych okresów, np. styczeń–kwiecień 2012 r.
...a nawet ?kontrahenta
Nieco odmienne skutki może mieć kontrola podatkowa przeprowadzona przez organy skarbowe ?w ramach postępowania kontrolnego. Dotyczy ona oczywiście tych przypadków, których przedmiot postępowania kontrolnego umożliwia jej wykonanie. >patrz ramka.
W tym bowiem wypadku kontrola podatkowa następuje już w toku toczącego się postępowania (tj. kontroli skarbowej), a nie jest etapem poprzedzającym ewentualne postępowanie podatkowe. Zamiar przeprowadzenia kontroli podatkowej, w ramach postępowania kontrolnego, nie wymaga również uprzedniego powiadomienia kontrolowanego. Sama kontrola zaczyna się z chwilą doręczenia postanowienia o jej przeprowadzeniu.
Organy skarbowe, przeprowadzając kontrolę podatkową, mogą równocześnie przeprowadzić tzw. kontrolę krzyżową. Uprawnienie to polega na możliwości bezpośredniego zażądania przez inspektora skarbowego prowadzącego kontrolę dokumentów nie tylko od samego kontrolowanego, lecz również od jego kontrahentów. Ma to na celu weryfikację, czy zawierane pomiędzy tymi podmiotami transakcje rzeczywiście się odbyły.
Z przeprowadzonej kontroli podatkowej organy skarbowe sporządzają protokół, który doręczany jest kontrolowanemu. Może on zgłosić do niego swoje zastrzeżenia lub wyjaśnienia. Po przeprowadzonej kontroli podatkowej następuje zazwyczaj zakończenie postępowania kontrolnego. Tutaj pojawia się najbardziej istotna różnica pomiędzy skutkami kontroli prowadzonej przez organy podatkowe a tymi, gdy kontrola wykonywana jest przez organy skarbowe. Postępowanie kontrolne kończy się bowiem decyzją w rozumieniu przepisów ordynacji podatkowej, ?a organy skarbowe przed jej wydaniem są obowiązane zapewnić stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału. Dopiero w tym momencie (a nie po doręczeniu protokołu kontroli) strona może skorygować złożone uprzednio deklaracje podatkowe.
Zatem o ile w przypadku kontroli podatkowej prowadzonej przez organy podatkowe jej wyniki mogą, lecz nie muszą, być podstawą do wszczęcia postępowania podatkowego (a w efekcie wydania decyzji podatkowej), o tyle w przypadku kontroli prowadzonej przez organy skarbowe ustalenia te będą stanowić kanwę dla przyszłej decyzji podatkowej. Tym samym kontrolowany przedsiębiorca większą uwagę powinien skupić na właściwej współpracy z organami skarbowymi podczas kontroli podatkowej. Wyniki tej kontroli mogą bowiem mieć bezpośrednie przełożenie na jego przyszłe zobowiązania podatkowe.
W parze tylko wyjątkowo
Przepisy o.p. oraz ustawy ?o kontroli skarbowej nie regulują generalnie zagadnienia, czy możliwe jest przeprowadzenie u tego samego podatnika jednoczesnej kontroli podatkowej przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej. Zasadniczo nie powinna zdarzyć się sytuacja, gdy w dokładnie tej samej sprawie toczy się kontrola skarbowa (a w jej ramach kontrola podatkowa) oraz przeprowadzana jest kontrola podatkowa przez organy podatkowe. Przede wszystkim różne są bowiem zakresy kompetencji organów skarbowych i podatkowych. Może być tak, że w ramach postępowania kontrolnego zostanie przeprowadzona kontrola podatkowa dotycząca tego samego zagadnienia, które było lub ma zostać zbadane przez organy podatkowe. Kolizję w takim przypadku należy rozstrzygać zgodnie z przepisami ustawy ?o swobodzie działalności gospodarczej, która zasadniczo zakazuje prowadzenia równoległej kontroli u przedsiębiorcy przez dwa różne organy (art. 82 ust. 1 zd. 1 ustawy). Jednak od tej generalnej reguły istnieje wiele wyjątków, np. dotyczących zwrotu nadwyżki VAT. Może się zatem zdarzyć sytuacja, że w tej samej sprawie kontrolę podatkową będą prowadzić jednocześnie organy kontroli skarbowej i organy podatkowe.
Przykład
U przedsiębiorcy wszczęto kontrolę skarbową w zakresie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania ?i wpłacania VAT za okres styczeń 2013 r. – luty 2014 r. Z uwagi ?na to, że podatnik wystąpił ?z wnioskiem o zwrot nadwyżki VAT za luty 2014 r. do właściwego naczelnika urzędu skarbowego, to również i ten organ może przeprowadzić w tym zakresie kontrolę podatkową. Obie kontrole w takim przypadku mogą być prowadzone jednocześnie.
Jest to jednak możliwość czysto teoretyczna, ponieważ rzadko zdarzają się sytuacje, aby organy podatkowe podejmowały czynności w sytuacji, gdy kontrolę przeprowadza już urząd kontroli skarbowej. Działania jednego z organów paraliżowałyby czynności drugiego (np. z uwagi na zabranie dokumentacji). Należy również zauważyć, że równoległa kontrola byłaby nieracjonalna z uwagi na to, że i tak nieprawidłowości wykryte przez organy kontroli skarbowej ostatecznie będą mogły być egzekwowane przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Również do tego organu podatkowego kierowane będą ewentualne korekty deklaracji podatkowych, złożone w toku postępowania kontrolnego.
Sławomir ?Śliwowski, prawnik, ?kieruje działem prawnym Kancelarii Perfect ?z siedzibą w Sosnowcu
Na skutek żądania zwrotu albo donosu życzliwych
Zdecydowana większość kontroli podatkowych prowadzona jest przez organy podatkowe. W ostatnich latach można zauważyć tendencję, ?że decydującą podstawą do ich wszczęcia jest zgłoszenie przez podatników żądania zwrotu podatku. Jeżeli kwota ta przekracza pewną przyjętą w danym urzędzie granicę, to kontrola podatkowa jest w zasadzie pewna.
Odmiennie prezentuje się natomiast schemat wszczęcia kontroli skarbowej. Z uwagi na swój cel ma ona stanowić instrument walki ?z nadużyciami fiskalnymi w większych rozmiarach. W odniesieniu ?do spraw podatkowych główny ciężar prowadzenia kontroli skarbowych spoczywa na dyrektorach urzędów kontroli skarbowej. Samo typowanie podmiotów objętych kontrolą skarbową odbywa się na podstawie planów kontroli dotyczących np. określonej branży. Ponadto podstawą wszczęcia kontroli skarbowej może być informacja (donos) uzyskany ad hoc przez organ. Postępowanie kontrolne może też być efektem kontroli krzyżowej u kontrahentów podmiotu już kontrolowanego. Dzięki temu ostatniemu sposobowi dochodzi najczęściej do ujawnienia i pociągnięcia do odpowiedzialności członków zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się wyłudzaniem podatków (np. w obrocie paliwami) albo grupy podmiotów korzystających z tzw. pustych faktur wystawianych ?przez przedsiębiorcę nieprowadzącego rzeczywistej działalności podatkowej.
Kiedy przedsiębiorca nie musi być powiadomiony o wizycie pracowników fiskusa
Organy nie muszą powiadamiać o zamiarze przeprowadzenia kontroli podatkowej m.in. wtedy, gdy kontrola:
1) ?dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług,
2) ?ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie ?przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
3) ?dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,
4) ?dotyczy niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,
5) ?ma być podjęta na bazie informacji uzyskanych na podstawie przepisów ?o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
6) ?ma charakter doraźny dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzania spisu z natury,
7) ?dotyczy podatku od wydobycia niektórych kopalin.
Który organ i w jakim zakresie
Organami kontroli skarbowej są:
1) ?minister właściwy do spraw finansów publicznych jako naczelny organ kontroli skarbowej,
2) ?generalny inspektor kontroli skarbowej jako organ wyższego stopnia ?nad dyrektorami urzędów kontroli skarbowej,
3) ?dyrektor urzędu kontroli skarbowej.
Zakres kontroli skarbowej obejmuje m.in.:
1) ?kontrolę rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz ?prawidłowości obliczania i wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pieniężnych budżetu ?państwa lub państwowych funduszy celowych,
2) ?ujawnianie i kontrolę niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,
3) ?kontrolę źródeł pochodzenia majątku oraz przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł ?nieujawnionych.