Przewłaszczenie na zabezpieczenia – czy podlega VAT

- Czy przeniesienie prawa własności w związku z zawarciem umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, zwrotne przeniesienie własności w związku ze spłatą wierzytelności oraz skorzystanie przez wierzyciela z przysługującego mu prawa do zbycia przedmiotu zabezpieczenia zawsze pozostanie neutralne podatkowo?

– pyta czytelnik.

Nie

Nie wszystkie z wymienionych zdarzeń są zawsze neutralne podatkowo. Przeniesienie prawa własności i zwrotne przeniesienie własności nie powodują powstania obowiązku podatkowego w VAT. Natomiast zbycie przedmiotu zabezpieczenia powoduje już konieczność rozliczenia VAT z tego tytułu.

Charakter prawny

Przewłaszczenie na zabezpieczenie – zgodnie z art. 353

1

kodeksu cywilnego – jest umową między właścicielem a wierzycielem-kredytodawcą. Ma ona na celu zabezpieczenie interesów wierzyciela (causa cavendi), co wprost wynika z treści i nazwy samej umowy. Przyjęcie takiej interpretacji pozwala na wykluczenie tezy, jakoby kredytobiorca przenosił własność rzeczy celem pokrycia swego długu z zawartej umowy kredytowej, a kredytodawca przyjmowałaby świadczenie celem spłaty długu.

Oczywiście, wierzyciel może zaspokoić swoją wierzytelność w razie niespłacenia kredytu, jest uprawniony do zbycia przedmiotu umowy bez dokonywania jakichkolwiek formalności czy procedur. Jednak trzeba podkreślić, że cechą przewłaszczenia na zabezpieczenie jest to, że nie powoduje ono wyłączenia z normalnego użytkowania rzeczy. Przedmiot umowy pozostaje w posiadaniu zbywcy do używania i korzystania jako rzeczy cudzej.

Przeniesienie prawa własności...

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania rzeczami jak właściciel. Ponadto w ustawie zostały zdefiniowane czynności uznane za dostawę towarów, bez identyfikacji pojęcia dostawy towarów z pojęciem przeniesienia prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Dostawa towarów powinna być interpretowana jako taka transakcja, w której dochodzi do przeniesienia ekonomicznego władztwa na tymi rzeczami.

Jednak: „Nie każde przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel w ujęciu ekonomicznym można uznać za dostawę towarów w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, lecz jedynie takie, które z punktu widzenia prawa cywilnego przenosi na nabywcę prawo własności lub prawo umożliwiające nabywcy dysponowanie towarem prawie jak właściciel" (wyrok WSA w Bydgoszczy z 5 maja 2009 r., I SA/Bd 105/09).

Odpowiadając na pytanie, czy w świetle ustawy o VAT przeniesienie własności przez podatnika tego podatku pozostanie obojętne podatkowo, należy stwierdzić, że nie dochodzi do dostawy towarów. Uzasadnieniem jest to, że przeniesienie własności jest dokonywane jedynie formalnie. Rzecz i tak pozostaje we władaniu podatnika. To zaś daje mu uprawnienie do swobodnego rozporządzania rzeczą. Dokonane formalne przeniesienie własności jest tymczasową formą zabezpieczenia wierzytelności. Jeżeli nie dojdzie do fizycznego wydania polegającego na przeniesieniu posiadania rzeczy, to obowiązek podatkowy nie powstanie.

... i czynność zwrotna

Cechą umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie jest to, że prawo własności jest przenoszone tylko do momentu całkowitego wykonania zobowiązania. W przypadku, gdy świadczenie zostanie spełnione przez dłużnika, dochodzi do powrotnego przeniesienia prawa własności.

Skoro przeniesienie prawa własności nie jest dostawą towarów i tym samym nie podlega opodatkowaniu VAT, to zwrotne zwolnienie własności tych rzeczy z ustanowionego zabezpieczenia nie jest czynnością powodującą powstanie obowiązku podatkowego.

Skutki braku spłaty długu

W przypadku, gdy dłużnik nie wykona swojego zobowiązania, kredytodawca może dokonać sprzedaży rzeczy bez dodatkowych uzgodnień z dłużnikiem. Wynika to z charakteru umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, której celem jest zabezpieczenie interesów wierzyciela. Staje się on właścicielem rzeczy. W momencie sprzedaży rzeczy dochodzi do faktycznego przeniesienia jej własności. W tej sytuacji dochodzi do dostawy towarów, zatem czynność ta nie pozostanie obojętna podatkowo. Momentem powstania obowiązku podatkowego w VAT będzie czas określony w umowie. Na dłużniku będzie spoczywał obowiązek wystawienia faktury na podstawie art. 106 ust. 2 ustawy o VAT.

Wówczas, jeżeli wierzyciel, na którego przeszła własność rzeczy, dokonana jej sprzedaży, dojdzie do drugiej dostawy towaru. Zatem zarówno dostawa towaru na rzecz wierzyciela, jak i osoby trzeciej będzie podlegała opodatkowaniu.

dr Mirosław Pawełczyk radca prawny, partner zarządzający w Pawełczyk & Szura Kancelaria Radców Prawnych Spółka Partnerska w Katowicach

Gdy sytuacja nabywcy jest porównywalna z pozycją właściciela, to nie jest istotne, czy jego prawo zostało nabyte według norm prawa cywilnego. Pomimo umownego przeniesienia własności nieruchomości brak jej fizycznego przekazania powoduje, że nie dochodzi do czynności opodatkowanej (dostawy opodatkowanej).

I tak w przypadku umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie w sytuacji, gdy wierzyciel nie będzie musiał dochodzić zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, nie będzie powstawał obowiązek podatkowy. Jednak gdy dłużnik nie wykona swojego zobowiązania i przewłaszczenie się uskuteczni, dojdzie do przeniesienia własności na rzecz wierzyciela.

W rozumieniu przepisów ustawy o VAT czynność ta będzie podlegała opodatkowaniu. Czynność opodatkowana wystąpi także wtedy, gdy wierzyciel dokona zbycia przedmiotu własności na rzecz osoby trzeciej.