W czasach słabszej koniunktury na rynkach akcji i rynku długu coraz trudniej o spektakularne wyniki zarządzania aktywami klientów. W konsekwencji zarządzający zwracają coraz większą uwagę na koszty działalności funduszy. Koszty, jakimi ostatecznie obciążany jest uczestnik funduszu, są istotnym elementem konkurencyjnym. Często decydują one o zakupie przez klienta jednostek uczestnictwa danego funduszu lub o objęciu certyfikatów danego funduszu zamkniętego.
Sposób na optymalizację
Znaczna część funduszy działających na polskim rynku, podążając za trendami europejskimi i światowymi, stara się optymalizować koszty poprzez zlecanie pewnych wyspecjalizowanych usług podmiotom zewnętrznym. Outsourcing pozwala zapewnić wysoką jakość usługi oraz zminimalizować koszty. Taka sama usługa realizowana w ramach struktury wewnętrznej podmiotu zarządzającego (np. towarzystwa funduszy, dalej: TFI) wymaga zaangażowania na stałe dodatkowych zasobów technicznych i ludzkich.
W praktyce najczęściej outsourcowane są specjalistyczne usługi o charakterze administracyjnym, związane bezpośrednio z zarządzaniem funduszami. Jako przykład można wskazać obsługę rachunkowo-księgową funduszy, usługi wyceny jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych, jak również usługi agenta transferowego lub depozytariusza.
Dodatkowe koszty
Zgodnie z praktyką rynkową, ukształtowaną praktycznie od wejścia Polski do Unii Europejskiej, na część z tych usług naliczany jest VAT (obecnie w wysokości 23 proc.). Dla usługobiorców (najczęściej TFI lub funduszy) oznacza to dodatkowy koszt w znacznej wysokości, ze względu na brak prawa do odliczenia VAT przez TFI lub bezpośrednio przez fundusz (odpowiednio ze względu na rodzaj prowadzonej działalności lub brak statusu podatnika VAT). Taka sytuacja przekłada się bezpośrednio na inwestorów (uczestników funduszy), którzy są obciążani wyższymi opłatami. Są one wyższe o tzw. ukryty VAT, którego ekonomiczny ciężar muszą ponieść.
Jaki był stan faktyczny
Czy taka sytuacja jest prawidłowa? Odpowiedź na to pytanie przynoszą dwa wyroki wydane ostatnio przez WSA w Warszawie (wyroki z 17 stycznia 2013 r., III SA/Wa 1466/12 i III SA/Wa1467/12). W wyrokach tych WSA, uchylając indywidualne interpretacje wydane przez organy podatkowe, wskazał, jak należy interpretować zakres zwolnienia z VAT usług zarządzania funduszami, również w sytuacji, gdy część usług w tym zakresie została zlecona podmiotom trzecim.
Interpretacje indywidualne zostały wydane dla spółki, która na podstawie umowy zlecenia świadczy usługi w zakresie zarządzania administracyjnego i prowadzenia rachunkowości funduszy inwestycyjnych (funduszy inwestycyjnych otwartych, specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych, funduszy inwestycyjnych zamkniętych oraz ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych), w tym subfunduszy, w przypadku funduszy z wydzielonymi subfunduszami.
Świadczone przez nią usługi składają się z dwóch zasadniczych grup, tj.: prowadzenie ksiąg rachunkowych funduszy (subfunduszy) oraz wycena aktywów funduszy (subfunduszy), w tym: ustalanie zobowiązań, wartości aktywów, wartości aktywów netto funduszu (subfunduszu) na jednostkę uczestnictwa/certyfikat inwestycyjny.
Z tytułu świadczonych usług spółka otrzymuje miesięcznie jedno łączne wynagrodzenie. Spółka opodatkowywała te usługi podatkiem od towarów i usług według stawki 23 proc. Ciężar tego podatku był ponoszony przez nabywców usług, tj. TFI lub fundusze, a ostatecznie w znacznej mierze przez uczestników funduszy w postaci opłat i prowizji (tzw. ukryty VAT).
W takim stanie faktycznym sąd uznał, że ustalając zakres zwolnienia z VAT usług zarządzania funduszami, spółka prawidłowo odwołała się do prawa wspólnotowego oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE) w tym zakresie. Zdaniem sądu, polski ustawodawca nieprawidłowo implementował postanowienia szóstej Dyrektywy (obecnie Dyrektywy 2006/112/WE) w zakresie zwolnienia z VAT usług zarzadzania funduszami.
Zakres zwolnienia
Przypomnijmy, że obecnie ustawa o VAT zwalnia z podatku zarządzanie funduszami rozumiane jako: zarządzanie aktywami, dystrybucję tytułów uczestnictwa, tworzenie rejestrów uczestników i administrowanie nimi, prowadzenie rachunków i rejestrów aktywów oraz przechowywanie aktywów. Natomiast w świetle prawa wspólnotowego oraz orzecznictwa TSUE zakres zwolnienia jest znacznie szerszy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE, pojęcie „zarządzanie" funduszami powierniczymi, o którym mowa w szóstej Dyrektywie (jak również w aktualnie obowiązującej Dyrektywie 2006/112/WE), jest autonomicznym pojęciem prawa wspólnotowego, którego treść nie może być zmieniona przez państwa członkowskie.
Trybunał w wyroku w sprawie C 169/04 Abbey National
wypracował definicję tego pojęcia dla potrzeb omawianego zwolnienia. Zdaniem Trybunału, poza czynnościami polegającymi na zarządzaniu zbiorowym portfelem (podejmowanie i realizowanie decyzji inwestycyjnych), pojęcie to obejmuje czynności wymienione w załączniku II do dyrektywy Rady 85/661/EWG z 20 grudnia 1985 r. (dalej: Dyrektywa UCITS) w rubryce „Administracja". Zatem zwolnieniem powinny być objęte:
- obsługa prawna i obsługa rachunkowo-księgowa w zakresie zarządzania funduszem;
- zapytania klientów;
- wycena i wyznaczanie ceny (w tym zwroty podatkowe);
- monitorowanie przestrzegania uregulowań;
- prowadzenie rejestru posiadaczy jednostek uczestnictwa;
- wypłata zysków;
- emisja i umarzanie jednostek uczestnictwa;
- rozliczanie umów (w tym wysyłanie potwierdzeń);
- prowadzenie ksiąg.
Ponadto Trybunał uznał, że zasada neutralności VAT pozwala instytucjom finansowym dowolnie kształtować model biznesowy w zakresie świadczenia usług zarządzania, nie narażając ich na to, że przeprowadzane przez nie transakcje nie będą objęte zwolnieniem z opodatkowania.
Innymi słowy, zlecenie wykonania pewnych usług wchodzących w zakres zarządzania podmiotom trzecim nie powinno mieć wpływu na ich zwolnienie z VAT, jeżeli tworzą one odrębną całość, która – jeśli ją oceniać globalnie – wypełnia specyficzne i istotne funkcje usługi zarządzania.
Korzystne rozstrzygnięcie
WSA w Warszawie, podzielając stanowisko Trybunału, uznał, że państwa członkowskie nie mogą samodzielnie tworzyć definicji zarządzania funduszami na potrzeby zwolnienia z VAT, gdyż jest ono autonomicznym pojęciem prawa wspólnotowego.
Wypracowana przez TSUE definicja zarządzania, oparta na dyrektywie UCITS, zawiera w sobie, oprócz usług typowego zarządzania aktywami, również usługi w zakresie zarządzania administracyjnego i prowadzenia rachunkowości funduszy świadczone przez spółkę.
W przypadku zlecenia usług w zakresie zarządzania administracyjnego i prowadzenia rachunkowości funduszy podmiotom trzecim, zwolnienie z VAT przysługuje, gdyż są one typowe dla działalności na rynku funduszy inwestycyjnych. Tworzą niewątpliwie odrębną całość, za którą pobierane jest jedno wynagrodzenie. Wypełniają specyficzne i istotne funkcje usługi zarządzania funduszami, gdyż bez tych usług nie byłoby możliwe świadczenie usługi zarządzania funduszami.
Z punktu widzenia interesów i bezpieczeństwa inwestorów (uczestników funduszy), kluczowe jest prowadzenie przez fundusz rzetelnej i zgodnej z przepisami rachunkowości. Jej efektem jest bowiem rzetelna wycena posiadanych przez nich jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych.
W konsekwencji usługi w zakresie zarządzania administracyjnego i prowadzenia rachunkowości funduszy, świadczone przez spółkę, powinny korzystać ze zwolnienia z VAT na mocy art. 135 (1) (g) Dyrektywy 2006/112/WE.
Natomiast polski ustawodawca, poprzez wprowadzenie własnej definicji zarządzania funduszami w art. 43 ust. 8 ustawy o VAT i w efekcie poprzez zbyt wąskie zdefiniowanie zakresu tej usługi, nieprawidłowo implementował art. 1351 (g) Dyrektywy 2006/112/WE.
Orzeczenia WSA w Warszawie z 17 stycznia br. na nowo definiują, w stosunku do dotychczasowej praktyki, zakres zwolnienia z VAT usług zarządzania funduszami. Nie powinno budzić wątpliwości, że oprócz typowych czynności zarządzania, związanych bezpośrednio z aktywami, zwolnione powinny być chociażby usługi: call-center i IVR (czyli Interactive Voice Response), księgowość i wycena funduszy, obsługa prawna czy usługi agenta transferowego. Wątpliwości natomiast może powodować zakres zwolnienia usług depozytariusza.
Konkluzje te zdaje się potwierdzać praktyka europejska.
Praktyka w Unii Europejskiej
Władze skarbowe Wielkiej Brytanii w oficjalnej interpretacji przepisów VAT dotyczących usług finansowych z czerwca 2009 r. (zob. Notice 701/49 VAT: Finance, June 2009) potwierdziły, że pojęcie zarządzania obejmuje, poza zarządzaniem inwestycyjnym aktywami, również czynności administracyjne, związane z funduszami inwestycyjnymi.
Ponadto, jeśli podmiot trzeci jest zobowiązany do świadczenia pakietu usług administracyjnych, które jako całość mają wyraźną cechę charakterystyczną dla pojedynczej usługi zarządzania funduszem, to jego usługi również powinny zostać zwolnione z VAT (źródło: http://customs.hmrc.gov.uk).
Z kolei oficjalna interpretacja władz skarbowych Luksemburga z 29 grudnia 2006 r. (zob. Cilcular no 723), obowiązująca od 1 kwietnia 2007 r., potwierdza, że usługi administracyjne związane z obsługą funduszy inwestycyjnych, o których mowa w załączniku II Dyrektywy UCITS, podlegają zwolnieniu również w sytuacji, gdy zostaną zlecone podmiotom trzecim (źródło: KPMG tax S.a.r.l. Luxemburg, marzec 2007). -
Warto także zwrócić uwagę na zmiany w przepisach ustawy o VAT, w zakresie art. 43 ust. 8, opublikowane w DzU z 9 stycznia 2013 r., poz. 35. Wynika z nich, że 1 kwietnia 2013 r. zostanie uchylony ust. 8 w art. 43, zawierający definicję usług zarządzania. Z uzasadnienia dowiadujemy się, że powodem uchylenia jest dostosowanie przepisów ustawy do orzecznictwa TSUE.
Okazuje się zatem, że outsoursing znacznej części usług o charakterze administracyjnym związanych z zarządzaniem funduszami może okazać się dużo bardziej efektywny finansowo niż do tej pory.
Michał Galejczuk doradca podatkowy, partner w Polish Advisory Group
Komentuje Michał Galejczuk, doradca podatkowy, partner w Polish Advisory Group
17 stycznia br. uzyskaliśmy dla naszego klienta dwa pozytywne i bezprecedensowe wyroki WSA w Warszawie, w sprawie zwolnienia z VAT usług obsługi rachunkowo-księgowej funduszy, w tym usług wyceny jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych.
Sąd podzielił argumentację spółki i uchylił niekorzystne interpretacje fiskusa w tym zakresie. Wyroki te przełamują całkowicie dotychczasową praktykę rynkową w zakresie opodatkowania tego typu usług świadczonych na rzecz TFI przez podmioty zewnętrzne. Stwarzają podstawy, aby działalność zarządzania funduszami w Polsce była mniej kosztowna dla zarządzających, a w efekcie także dla inwestorów będących uczestnikami funduszy. Co więcej, otwierają możliwości uruchomienia procedury zwrotu nadpłaconego podatku za okres nieprzedawniony.
Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że opisywana sprawa zainspirowała Ministerstwo Finansów do zaproponowania zmian legislacyjnych w ustawie o VAT, które wejdą w życie 1 kwietnia 2013 r. Zmiany te spowodują uchylenie art. 43 ust. 8 ustawy o VAT, zawierającego definicję usług zarządzania funduszami, jako sprzecznego z prawem wspólnotowym, a w efekcie wprowadzającego zbyt wąskie zwolnienie, nieobejmujące wielu usług zarządzania o charakterze administracyjnym.
Analizując uzasadnienie do wprowadzanych zmian do ustawy o VAT, można dojść do wniosku, że powinny one zostać uchwalone znacznie wcześniej.
Wyrok TSUE w sprawie C-169/04 Abbey National,
na który powołuje się ustawodawca w uzasadnieniu do zmian prawnych, został wydany w 2006 roku. Wtedy też wprowadzano stosowne zmiany w ustawodawstwach innych państw członkowskich, stwarzając znacznie lepsze warunki funkcjonowania funduszy inwestycyjnych.
