Prowadzenie działalności pod cudzą nazwą – co za to grozi

Podjęte za pomocą legalnych środków działania, które mają na celu uniknięcie zapłacenia podatku albo zmniejszenie obciążeń podatkowych nazywamy optymalizacją. Jej przykładem może być chociażby wybór przez podatnika takiej formy opodatkowania, która jest dla niego najkorzystniejsza, czy przekształcenie formy prowadzonej działalności gospodarczej poprzez wybór spółki takiego typu, który gwarantuje zmniejszenie kwot uiszczanych na rzecz fiskusa.

Jeżeli jednak podatnik podejmuje działania pozorowane, czy bezprawne, po to, aby uchylić się od zapłacenia podatku albo niezgodnie z prawem zmniejszyć jego wysokość, jego działalność – w razie wykrycia tego procederu - spotyka się z sankcjami stosowanymi przez organy podatkowe.

Na czym to polega

Przykładem takich niezgodnych z prawem działań jest firmanctwo. Polega ono na prowadzeniu działalności gospodarczej poprzez posługiwanie się podstawioną osobą, czy nazwą (firmą). Najczęściej chodzi o wykorzystanie takiego podmiotu (osoby fizycznej, spółki), która z różnych przyczyn płaci niższy podatek lub korzysta ze zwolnienia z podatku.

Może także chodzić o chęć utrzymania przez podatnika statusu podatnika zwolnionego z VAT, czy np. o zatajenie rzeczywistej wysokości dochodów, po to, by zachować prawo do emerytury albo renty. Firmantem jest zatem ukrywająca się osoba, która w rzeczywistości prowadzi działalność i powinna być z tego tytułu podatnikiem, a firmującym osoba użyczająca podatnikowi swojego nazwiska, bądź firmy.

Ważne jest przy tym, że aby mówić o firmanctwie, podatnik (firmant) nie musi w prowadzonej działalności posługiwać się dokumentami lub pieczęciami identyfikującymi firmującego. Wystarczy podawanie się za niego, posługiwanie się jego nazwiskiem, czy nazwą.

Obecnie problem firmanctwa pojawia się coraz częściej i ma związek z coraz powszechniejszym prowadzeniem działalności za pomocą internetu, gdzie sprzedawca ma zapewnioną anonimowość w kontaktach z klientem i łatwiej może ukrywać się pod cudzą firmą. Tak było m.in. w sprawie rozstrzygniętej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 12 czerwca 2012 r. (I SA/Bk 104/12).

Konsekwencje dla firmanta i firmującego

Firmanctwo zostało uregulowane w ordynacji podatkowej oraz w kodeksie karnym skarbowym.

Zgodnie z art. 113 ordynacji podatkowej (dalej: op), jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, to ta osoba ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia prze niego tej działalności.

Przepis ten znajduje się w rozdziale 15 op, który reguluje odpowiedzialność podatkową osób trzecich, ustanawia zatem odpowiedzialność firmującego jako osoby trzeciej. Firmant odpowiada bowiem jako podatnik całym swoim majątkiem za wynikające z jego zobowiązania podatki i jego odpowiedzialność jest uregulowana w art. 26 op.

Z kolei zgodnie z art. 55 § 1 kodeksu karnego skarbowego (dalej: kks), odpowiedzialność karną skarbową ponosi firmant za posługiwanie się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu. Sankcje karne skarbowe grożą mu, jeśli pod nazwiskiem lub nazwą innego podmiotu ukrywa fakt prowadzenia, bądź rzeczywiste rozmiary swojej działalności, przez co naraża Skarb Państwa na straty finansowe.

Istotne jest przy tym, że karalne jest już samo ryzyko narażenia podatku na uszczuplenia, co oznacza, że taki skutek wcale nie musi wystąpić, aby dana osoba mogła ponosić odpowiedzialność. Natomiast firmujący ponosi określoną w art. 18 § 3 kodeksu karnego (dalej: kk) odpowiedzialność za pomoc w dokonaniu czynu karalnego, jakim jest firmanctwo.

Firmant i firmujący mogą się zatem spodziewać, że będą ponosić za swoje działania zarówno odpowiedzialność podatkową, jak i karną skarbową.

Solidarnie całym majątkiem

Określona w ordynacji podatkowej odpowiedzialność firmującego ma charakter osobisty i solidarny z firmowanym. Co ważne, nie zależy ona od tego, czy firmant uzyskał z tytułu „udostępnienia" swojego nazwiska lub nazwy jakąkolwiek korzyść.

Solidarność oznacza, że wierzyciel (organ podatkowy) może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników (firmującego i firmanta) łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Jest to solidarność dłużników. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366. § 1 kodeksu cywilnego).

Jak już zaznaczono wyżej, firmujący odpowiada za zaległości podatkowe firmanta jak osoba trzecia. Warunkiem odpowiedzialności podatkowej firmującego jest zatem powstanie takich zaległości podczas prowadzenia działalności gospodarczej przez firmanta.

Ważne jest przy tym, że firmujący odpowiada również za odsetki, za podatki niepobrane oraz pobrane, ale niewpłacone w związku z pełnieniem przez firmanta funkcji płatnika lub inkasenta, za niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług wraz z oprocentowaniem, a także za powstałe koszty postępowania egzekucyjnego. Aby tak się jednak stało, organ podatkowy musi wydać decyzję o odpowiedzialności firmującego jako osoby trzeciej.

Organ musi wydać decyzję

W myśl art. 108 op o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej (m.in. firmującego), organ podatkowy orzeka w drodze decyzji. Postępowanie to nie może zostać wszczęte przed:

1) upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania;

2) dniem doręczenia decyzji:

a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,

b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,

c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,

d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę;

3) dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego – w przypadku wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji.

A zatem organ podatkowy musi najpierw wydać decyzję w stosunku do podatnika (firmanta) i w tej decyzji określić jego zobowiązania podatkowe, a dopiero potem może wydać decyzję o odpowiedzialności osoby trzeciej (firmującego). Wydaje ją po przeprowadzeniu postępowania, którego stroną jest osoba trzecia (firmujący).

Dopiero wydanie decyzji o odpowiedzialności firmanta, pozwoli na pociągnięcie do odpowiedzialności firmującego. W decyzji o odpowiedzialności firmującego organ musi wskazać podmiot odpowiedzialny i określić kwotę należności, za które ta osoba odpowiada.

Firmujący może się bać konsekwencji podatkowych swojej działalności polegającej na użyczaniu nazwiska, bądź firmy do czasu upływu terminu przedawnienia. Zgodnie z art. 118 op, nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat.

Jeżeli natomiast decyzja została wydana, przedawnienie zobowiązania, które z niej wynika, następuje po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej.

Grzywna, a nawet pozbawienie wolności

Jak już była o tym mowa, firmant naraża się na odpowiedzialnością karną skarbową uregulowaną w art. 55 § 1 kks. Za firmanctwo grozi kara grzywny do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do lat 3, albo obie te kary łącznie. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego (firmant) podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.

Natomiast jeśli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe, co oznacza, że sąd obok kary grzywny, może orzec również środek karny w postaci przepadku przedmiotów (art. 49 § 2 kks).

Z kolei firmujący odpowiada na zasadzie przewidzianej w art. 18 § 3 kk, czyli za pomocnictwo. Sąd wymierza karę za pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Co mówią przepisy

- ordynacja podatkowa

Artykuł 26 op mówi, że podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Z kolei stosownie do art. 113 op, jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.

- kodeks karny skarbowy

Zgodnie z art. 55 § 1 kks, podatnik, który w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu i przez to naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie.

Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości (czyli nie przekracza dwustukrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia), sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych (§ 2). Jeżeli natomiast kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu (czyli pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia) sprawca czynu zabronionego określonego w § 1, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe (§ 3).

- kodeks karny

W myśl art. 18 § 3 kk, odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji. Odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.