W odróżnieniu od zwykłych postępowań karnych organy skarbowe mogą prowadzić postępowanie przeciwko osobie, która przebywa stale za granicą albo której miejsca pobytu nie można ustalić. Dodatkowym istotnym warunkiem jest to, by wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budziły wątpliwości. Głównym celem postępowań karnych skarbowych jest bowiem wyrównanie uszczerbku finansowego Skarbu Państwa wywołanego czynem zabronionym, a nie za wszelką cenę złapanie i ukaranie sprawcy.
Oczywiście istnieją prawne środki poszukiwania przestępców za granicą, ale fiskus w pierwszej kolejności będzie dążył do tego, by znaleźć źródło wyrównania uszczerbku w kraju. Jeśli zatem z popełnieniem przestępstwa skarbowego wiązało się uzyskanie określonej korzyści majątkowej, organy ścigania będą mogły ustanowić zabezpieczenie na majątku sprawcy. Następnie sąd w wyroku będzie mógł ograniczyć orzeczenie w sprawie kary lub środka karnego do przepadku przedmiotów (korzyści majątkowej lub jej równowartości pieniężnej).
Jeśli uciekinierem jest księgowy albo wspólnik firmy, to organy zastosują zapewne przepisy o odpowiedzialności posiłkowej z art. 24 kodeksu karnego skarbowego. Wymierzeniu kary grzywny sprawcy przestępstwa skarbowego towarzyszyć zatem będzie orzeczenie o odpowiedzialności posiłkowej podmiotu, który był przez sprawcę zastępowany oraz który odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową. Inaczej mówiąc, ukarana może zostać spółka, jeśli zbiegły za granicę sprawca prowadził jej sprawy, był jej pełnomocnikiem, a firma odniosła lub mogła odnieść jakąkolwiek korzyść majątkową wskutek przestępstwa. To samo dotyczy księgowych oraz innych osób, które prowadzą lub prowadziły sprawy firmy – może chodzić nawet o jej pracowników.
Gwarancje procesowe dla nieobecnego są niezbyt silne, a na postanowienie o wszczęciu postępowania w tym trybie nie przysługuje zażalenie. Jednak Trybunał Konstytucyjny uznał, że gwarancyjną funkcję pełnią ścisłe proceduralne warunki tego postępowania. TK odniósł się tu jedynie do części prawa do obrony – tej, która jest możliwa do urzeczywistnienia w wyjątkowej sytuacji nieobecności oskarżonego.
Jedną z gwarancji procesowych jest z pewnością obowiązkowe wyznaczenie nieobecnemu obrony z urzędu. W praktyce jednak brak kontaktu z oskarżonym utrudnia obrońcy skuteczne działanie. Ponadto sytuacja nieobecnego oskarżonego, a później nawet skazanego, może w każdym czasie ulec zmianie, np. gdy stawi się do dyspozycji organów ścigania lub sądu, tak by w pełni urzeczywistnić prawo do obrony gwarantowane przez procedurę karną skarbową. W takiej sytuacji nawet prawomocny wyrok utraci moc na wniosek skazanego z chwilą stawienia się na rozprawie. —oprac. pro
Rafał Mikulski, adwokat w kancelarii Salans
