Popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej jest założenie spółki kapitałowej (z ograniczoną odpowiedzialnością bądź akcyjnej). Po nowelizacji kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.) z 2009 r. szczególnym zainteresowaniem zaczęła cieszyć się spółka z o.o., którą można założyć już z kapitałem zakładowym 5 tys. zł (w spółkach akcyjnych kapitał ten nie może być mniejszy niż 100 tys. zł).

Oczywiste jest jednak, że dla wielu rodzajów działalności kapitał zakładowy w wysokości 5 tys. zł może być zbyt skromny, zwłaszcza w początkowym okresie istnienia. Z tego powodu wspólnicy, którzy nie są zainteresowani inwestowaniem znacznych środków w posiadane przez siebie udziały, lecz pragną przeznaczyć tę kwotę na początkowy rozwój spółki, mogą rozważyć skorzystanie z instytucji agio.

Kapitał w formie agio podatkowo neutralny

Jest to możliwość objęcia przez wspólników udziałów bądź akcji po cenie wyższej od ich wartości nominalnej. W wyniku takiej operacji wartość inwestycji wspólników rozkładać będzie się na

• kapitał zakładowy (który odzwierciedlał będzie wartość udziałów lub akcji) oraz

• kapitał zapasowy, na którym zgromadzona zostanie nadwyżka środków zainwestowanych przez wspólników (akcjonariuszy) w związku z objęciem przez nich udziałów (akcji).

Dopuszczalność wniesienia do spółki środków w formie tzw. agio została wyraźnie przewidziana w art. 154 § 3 k.s.h. (w odniesieniu do spółki z o.o.) oraz art. 309 § 2 k.s.h. (w przypadku spółki akcyjnej).

Dla spółki, która otrzymuje dodatkowe kapitały w formie agio, wartość ta jest neutralna podatkowo w zakresie CIT. Jak bowiem stwierdza art. 12 ust. 4 pkt 11 ustawy o CIT, nie są przychodem kwoty i wartości stanowiące nadwyżkę ponad wartość nominalną udziałów (akcji) otrzymanych przy ich wydaniu i przekazanych na kapitał zapasowy.

Jeżeli wspólnikami spółki są osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, to wniesienie dodatkowego kapitału w formie agio będzie również korzystne dla spółki w kontekście opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC).

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy o PCC podstawę opodatkowania stanowi wartość kapitału zakładowego. Jak już wskazałem, środki wnoszone w formie agio przekazywane są na kapitał zapasowy, w związku z czym ich wartość nie jest opodatkowana.

Możliwe też podwyższenie

Mechanizm zasilania spółek dodatkowymi funduszami, z wykorzystaniem instytucji agio, można również z powodzeniem wykorzystać przy podwyższaniu kapitału zakładowego. Wspólnicy mogą bowiem postanowić, że obejmą nowe udziały (akcje) w podwyższonym kapitale zakładowym po cenie wyższej, niż wynosi ich wartość nominalna.

W takim wypadku różnica zostanie przekazana na kapitał zapasowy jako agio. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 8 lit. b ustawy o PCC podstawą opodatkowania przy podwyższeniu kapitału zakładowego w spółce kapitałowej jest wartość, o którą ten kapitał zwiększono. Kwota nadwyżki, przekazana na kapitał zapasowy, nie będzie zatem opodatkowana.

Potwierdziła to Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 4 września 2009 (ILPB2/436-101/09-3/MK): „opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlega tylko podwyższenie kapitału zakładowego, natomiast nie są opodatkowane wkłady powodujące podwyższenie kapitału zapasowego.

Tak więc nadwyżka ponad wartość nominalną udziałów (agio) przekazana na kapitał zapasowy spółki nie będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych”.

Dopłaty wspólników

Kolejnym sposobem na dofinansowanie spółki kapitałowej, w trakcie jej funkcjonowania, są dopłaty. Nie zyskały one jednak zbyt dużej popularności z uwagi na konieczność spełnienia przez wspólników uciążliwych warunków >patrz ramka, które nie są rekompensowane wydatnymi korzyściami podatkowymi.

Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt  11 ustawy o CIT nie uważa się za przychody dopłat wnoszonych do spółki, jeżeli ich wniesienie następuje w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Z kolei art. 16 ust. 1 pkt 53 tej ustawy wyłącza z katalogu kosztów uzyskania przychodu dopłaty oraz ich zwrot.

Wątpliwości dotyczące spółki akcyjnej biorą się z literalnej wykładni przywołanego art. 12 ust. 4 pkt 11, która wskazuje na konieczność wnoszenia dopłat w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, podczas gdy tryb wnoszenia dopłat nie został w stosunku do spółki akcyjnej w ogóle opisany.

Sama możliwość finansowania spółki akcyjnej w ten sposób wynika jedynie pośrednio z brzmienia art. 396 § 3 k.s.h., który przewiduje, że do kapitału zapasowego wpływają również dopłaty, które uiszczają akcjonariusze w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom, o ile te dopłaty nie będą użyte na wyrównanie nadzwyczajnych odpisów lub strat.

W jednym z nielicznych orzeczeń dotyczących tej materii Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (wyrok z 11 lutego 2005, III SA/Wa 1288/2004) wskazał, że „z wykładni systemowej wewnętrznej – zestawienia treści art. 16 ust. 1 pkt 53, art. 12 ust. 4 pkt 3 i art. 12 ust. 4 pkt 11 (...) – wynika, iż terminu dopłaty w art. 12 ust. 4 pkt 11 (...) użyto w ustawie dla określenia zarówno dopłat wnoszonych do spółek z o.o., jak i dodatkowych dopłat wnoszonych do spółek akcyjnych”.

Wniesienie dopłat podlega PCC. Podstawą opodatkowania w tym wypadku będzie kwota dopłat. Podatek wyniesie 0,5 proc. podstawy opodatkowania. Również i na tym tle pojawiają się analogiczne wątpliwości związane z uznaniem za dopłaty świadczeń na rzecz spółki akcyjnej, wnoszonych w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień.

Z perspektywy korzyści podatkowych niezwykle atrakcyjną formą zasilania przez wspólników spółki kapitałowej jest umowa pożyczki.

Atrakcyjna pożyczka

Na gruncie CIT pożyczka udzielona spółce kapitałowej nie jest dla niej przychodem podatkowym. Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o CIT nie uważa się za przychody m.in. otrzymanych i zwróconych pożyczek. Spółka może jednak zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu kwotę odsetek od pożyczki, z zastrzeżeniem przepisów zapobiegających tzw. cienkiej kapitalizacji.

Jak stwierdza art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o CIT, nie uważa się za koszty uzyskania przychodu kwot odpowiadających odsetkom od pożyczki udzielonej spółce przez jej wspólnika (akcjonariusza) posiadającego nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji), jeżeli wartość zadłużenia spółki względem niego przekroczy trzykrotność kapitału zakładowego.

Wyłączenie dotyczy jednak tylko odsetek od kwoty przekraczającej wskazany limit. Po stronie wspólnika powstanie przychód w wysokości należnych mu odsetek od udzielonej pożyczki.

To nie jest zmiana umowy

Sporym zmianom podlegało opodatkowanie PCC pożyczek udzielanych spółkom przez wspólników.

Od 1 stycznia 2009 ponownie wprowadzono w art. 9 pkt 10 lit. i ustawy o PCC korzystne dla podatników zwolnienie przedmiotowe. Dotyczy ono pożyczek udzielanych przez wspólników (akcjonariuszy) na rzecz spółek kapitałowych. Opodatkowane są natomiast pożyczki przekazywane przez wspólników spółkom osobowym.

Nowelizacja wprowadziła zasadę, że pożyczek wspólników dla spółek kapitałowych nie uważa się już za zmianę umowy spółki (na podstawie ustawy o PCC). Było to spowodowane wdrożeniem prawa unijnego. Tym samym, zarówno w kontekście podatku dochodowego jak i PCC, operacja wniesienia pożyczki do spółki kapitałowej przez jej wspólnika będzie neutralna podatkowo.

Co wynika z kodeksu spółek handlowych

W stosunku do spółki z o.o. dopłaty zostały uregulowane w art. 177 – 179 k.s.h. Przepisy te stanowią, że instytucja dopłaty musi zostać wyraźnie przewidziana w umowie spółki, a wysokość dopłat wnoszonych przez poszczególnych wspólników powinna być związana z ilością posiadanych przez nich udziałów.

Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej w odniesieniu do spółki akcyjnej. Ustawodawca zdecydował się bowiem wprowadzić w tej jednostce swoistą odmianę dopłat.

W odróżnieniu od spółki z o.o. dopłaty wnoszone na rzecz spółki akcyjnej uiszczane są w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień określonym akcjom. Rozróżnienie to powoduje spore problemy przy wykładni odpowiednich norm prawa podatkowego.

Autor jest prawnikiem zatrudnionym w Kancelarii  Perfect mgr Marek Michnik z siedzibą w Sosnowcu