Na liście wymogów, które trzeba spełnić, by móc odzyskać VAT od nieuregulowanych należności, są takie, które dotyczą zarówno osoby wierzyciela, jak i dłużnika.

Jeden z tych warunków musi być spełniony w momencie dostawy towarów/świadczenia usług, drugi – w momencie dokonywania korekty.

Z art. 89a ust. 2 pkt 1 ustawy o VAT wynika, że dostawa towaru lub świadczenie usług powinny być dokonane „na rzecz podatnika, o którym mowa w art. 15 ust. 1, zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny, niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji”.

To oznacza, że dłużnik musi – w momencie wykonania świadczenia na jego rzecz – prowadzić działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT i być czynnym VAT-owcem (uprawnionym do  rozliczania tego podatku i wystawiania faktur).

Nie będzie więc uprawniać do ulgi nieściągalna należność wynikająca z faktury wystawionej: osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, bądź tzw. rolnikowi ryczałtowemu czy przedsiębiorcy niezarejestrowanemu na VAT, korzystającemu ze zwolnienia podmiotowego ze względu na  niewielkie obroty albo zarejstrowanemu jako podatnik VAT zwolniony.

Upadłość nie jest przeszkodą

Wiele wątpliwości podatników budziło do niedawna to, czy wymóg, by kontrahent nie był „w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji”, dotyczy tylko momentu wykonania dostawy/ usługi na jego rzecz czy także chwili, gdy wierzyciel chce skorzystać z ulgi na złe długi. Obecnie organy podatkowe konsekwentnie potwierdzają, że warunek ten „należy odnosić wyłącznie do daty dostawy towaru lub świadczenia usług”.

Postawienie dłużnika w stan likwidacji lub ogłoszenie wobec niego upadłości już po powstaniu wierzytelności nie stoi na przeszkodzie w skorzystaniu z ulgi (zob. np. interpretacje izb skarbowych: w Warszawie z 20 kwietnia 2011 r., IPPP1-443-8/11-4/BS, w Bydgoszczy z 13 maja  2011 r., WITPP1/443-283/11/ DM, w Katowicach z 18 stycznia 2011 r., IBPP2/443-116/ 11/WN).

Konieczna rejestracja

Natomiast w momencie dokonania korekty dłużnik (także wierzyciel) musi być zarejestrowany jako podatnik VAT czynny stosownie do art. 89a ust. 2 pkt 3 ustawy o VAT. Niestety często nie jest łatwo stwierdzić, czy ma taki status.

Można zwrócić się z pytaniem w tej sprawie do naczelnika urzędu skarbowego, który ma obowiązek potwierdzić na wniosek zainteresowanego, czy dany podmiot jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny, wydając stosowne zaświadczenie. Wynika z niego, że dana osoba posiada status czynnego podatnika na dany dzień.

Szkopuł w tym, że niekiedy trudno szybko uzyskać takie potwierdzenie. Świadczy o tym przypadek podatnika, który składał wniosek o interpretację przepisów dotyczących ulgi na złe długi do Izby Skarbowej w Poznaniu (wydaną 19 sierpnia 2010 r., ILPP1/443-608/ 10-4/AI/). Skarżył się, że od pięciu miesięcy nie mógł uzyskać zaświadczenia z urzędu skarbowego, że dłużnik jest zarejestrowanym podatnikiem VAT. Otrzymał za to trzy postanowienia przedłużające termin wydania tego dokumentu.

Na to, że zdarzają się problemy z uzyskaniem zaświadczenia, wskazuje też interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 16 września 2011 r. (IBPP2/443-750/11/UH). Spółka zwróciła się o jego wydanie 18 lutego.

Nie uzyskała żadnej odpowiedzi do 25 maja 2011r. Uznała więc, że ma prawo przyjąć, że kontrahent jest zarejestrowanym VAT-owcem, i skorygowania deklarację, gdyż brak odpowiedzi ze strony organu podatkowego nie może jej pozbawić dochodzenia należnej ulgi na złe długi. Izba nie zgodziła się z tym stanowiskiem.

Stwierdziła, że skoro spółka nie posiada informacji, czy dłużnik na dzień dokonania korekty jest czynnym podatnikiem VAT, to nie ma prawa do skorygowania podatku należnego z tytułu dostawy towarów na jego rzecz, nawet wówczas, gdy rzeczywiście spełnia ona wszystkie pozostałe wymogi z art. 89a ustawy o VAT.

Dodatkowo wątpliwości budzi to, że przepis wymaga, by dłużnik był zarejestrowany jako czynny VAT-owiec „na dzień dokonania korekty podatku należnego”. Czy chodzi tu o konkretny dzień, w którym w urzędzie skarbowym jest składana deklaracja z korektą?

Jak rozumieć dzień korekty

Jak zauważyła Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 11 stycznia 2011 r. (ILPP2/ 443-1717/10-2/EWW), „przepisy ustawy nie precyzują konkretnego dnia dokonania korekty podatku z tytułu nieściągalnych wierzytelności, wskazują jedynie okres rozliczeniowy, w jakim przy spełnieniu określonych warunków korekta taka może być dokonana”.

Uznała przy  tym za prawidłowe stanowisko podatnika, że jeśli w sierpniu otrzymał on potwierdzenie z urzędu skarbowego, że dłużnik jest czynnym podatnikiem VAT, ma prawo skorzystać z ulgi w deklaracji za sierpień.

Z kolei Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 27 września 2010 r. (IPPP2/ 443-434/ 10-6/RR) wyjaśniła, że „dzień złożenia rozliczenia podatkowego w postaci deklaracji VAT-7K należy przyjąć jako dzień dokonania korekty, o którym mowa w art. 89a ust. 2 pkt 3 ustawy o VAT”.

Jej konkluzja była jednak ostatecznie korzystna dla podatnika. Chciał on skorzystać z ulgi w deklaracji za IV kwartał 2009 r., składanej do 25 stycznia 2010 r. Jego kontrahent na początku lutego złożył jednak do urzędu gminy wniosek o wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej z datą 1 stycznia 2010 r.

W konsekwencji również urząd skarbowy wykreślił go z tą datą z rejestru podatników. Izba uznała, że „Strony za okres dokonywania korekty tj. IV kwartał 2009 r., były czynnymi podatnikami VAT (...).

Spełnienie zatem tego warunku nie powinno być w żaden sposób kwestionowane. Przedmiotowa korekta dotyczy okresu, kiedy zarówno wierzyciel, jak i dłużnik posiadali status podatników VAT czynnych, zatem obydwie strony były obowiązane za ten okres złożyć deklarację w zakresie podatku od towarów i usług, w której wykażą korygowane kwoty. (...)

Powołane wyżej regulacje prawne nie dają podstaw do  uznania, że w sytuacji, gdy dochodzi do wyrejestrowania się przez dłużnika z rejestru podatników VAT po okresie, którego dotyczy korekta, nie jest możliwe skorzystanie z uregulowań zawartych w art. 89a ustawy.

Okoliczność, iż 11.02.2010 r. dłużnik złożył do  Urzędu Gminy wniosek o wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej od  1.01.2010 r., a Urząd Gminy tego wykreślenia dokonał, co w konsekwencji spowodowało wykreślenie przez  Urząd Skarbowy dłużnika jako podatnika VAT czynnego, nie pozbawiła wnioskodawcy prawa do skorzystania z korekty podatku należnego przewidzianego przepisem art. 89a ustawy o VAT za  IV kwartał 2009 r.

Tym bardziej że zarówno na dzień dokonania korekty, tj. na dzień złożenia deklaracji, dłużnik figurował w rejestrze podatników VAT czynnych, a w przypadku wystąpienia wnioskodawcy do Urzędu Skarbowego  25.01.2010 r. otrzymałby on zaświadczenie, że dłużnik na ten dzień jest zarejestrowanym podatnikiem VAT czynnym”.

Podobne stanowisko zajęła Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 16 września 2011 r. (IPTPP2/443-216/11-4/PM).

Powiązania wykluczają ulgę

Wierzyciel nie może skorzystać z ulgi, gdy:

• między nim a dłużnikiem (lub osobami pełniącymi u nich funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne) zachodzą powiązania o charakterze rodzinnym lub z tytułu przysposobienia, kapitałowym, majątkowym lub wynikające ze stosunku pracy,

• którakolwiek z wymienionych osób łączy funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne u kontrahentów.

Zgodnie z art. 32 ust. 3 i 4 ustawy o VAT przez powiązania rodzinne rozumie się małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia.

Natomiast przez powiązania kapitałowe rozumie się sytuację, w której jedna z osób lub jeden z kontrahentów posiada prawo głosu wynoszące co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu lub dysponuje bezpośrednio lub pośrednio takim prawem.

W wyroku z 22 grudnia 2010 r. (I SA/Ol 738/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie orzekł, że nie tylko formalne, ale również faktyczne powiązania między osobami pełniącymi funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne u kontrahentów wykluczają możliwość skorzystania z ulgi na złe długi.

Urząd ma siedem dni na potwierdzenie

Obowiązek wydania przez organ podatkowy potwierdzenia – na wniosek każdego, kto ma w tym interes prawny – czy dana osoba została zarejestrowana jako czynny podatnik VAT, wynika z art. 96 ust. 13 ustawy o VAT.

Przepis ten nie określa terminu wydania takiego potwierdzenia. Zastosowanie mają tu więc przepisy ordynacji podatkowej dotyczące zaświadczeń.

Z jej art. 306a § 5 wynika, że zaświadczenie powinno być wydane bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie siedmiu dni od dnia złożenia wniosku o jego wydanie. Trzeba za nie zapłacić 21 zł opłaty skarbowej.

Przerwa w działalności nie ma znaczenia

Przepisy nie wymagają, by wierzyciel i dłużnik przez cały czas – od momentu powstania wierzytelności do momentu korzystania z ulgi na złe długi – mieli status zarejestrowanych czynnych podatników VAT.

Ważne jest, by warunek ten był spełniony w momencie powstania wierzytelności i w momencie korekty. W odniesieniu do wierzyciela potwierdza to interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 19 października 2010 r. (IBPP2/443-618/10/ICz).

Wnioskodawca w 2008 r. utracił płynność finansową z powodu dłużnika, który nie zapłacił czterech dużych faktur. Był zmuszony do zamknięcia firmy. W 2010 r. otworzył ponownie działalność (ten sam zakres, NIP, REGON). Izba uznała, że „żaden z wymienionych w przepisach regulujących kwestie ulgi na złe długi warunków, które podatnik musi spełnić, aby mógł skorzystać z tej regulacji prawnej, nie dotyczy kwestii ciągłości czasowej jego działalności. (..)

O ile podatnik spełnia wszystkie wymienione w art. 89a ustawy o VAT warunki, może on skorzystać z regulacji prawnej przewidzianej ust. 1 tego artykułu, nawet w sytuacji gdy w okresie pomiędzy dostawą towarów (świadczeniem usług) a korektą miał on przerwy w prowadzonej działalności. (...) Okoliczność, iż przez pewien czas wnioskodawca nie był podatnikiem VAT, nie pozbawia go możliwości skorzystania z ulgi”.

Skorzysta następca prawny

Jeśli wierzyciel przestaje istnieć na skutek przekształcenia dotychczasowej formy prowadzenia działalności gospodarczej (np. przekształcenia, połączenia czy podziału spółek), prawo do korekty podatku należnego w ramach ulgi na złe długi przechodzi na jego następcę prawnego, o ile wstępuje on we wszystkie prawa i obowiązki podatkowe poprzednika. Oczywiście musi on spełnić wszystkie ustawowe warunki tej ulgi. Potwierdzają to interpretacje organów podatkowych.

W piśmie Izby Skarbowej w Poznaniu z 25 stycznia 2011 r. (ILPP1/443-1157/10-8/BD) czytamy: „Osoba prawna powstała w wyniku wydzielenia od dnia podziału staje się podatnikiem podatku VAT w stosunku do praw i obowiązków związanych ze zdarzeniami gospodarczymi zaistniałymi sprzed dnia podziału, wobec tego zasady dotyczące możliwości skorzystania ulgi za złe długi wynikające z art. 89a ustawy o VAT stosuje się do spółki przejmującej”.

Podobnie Izba Skarbowa w Bydgoszczy w piśmie z 11 stycznia 2011 r. (ITPP1/443-1004/10/KM) stwierdziła, że „na skutek połączenia się dwóch spółek prawa handlowego spółka jako następca prawny przejęła wszelkie prawa i obowiązki przejmowanych spółek, w tym także w zakresie dokonywania korekty podatku należnego z tytułu nieściągalnych wierzytelności powstałych w okresie funkcjonowania w obrocie prawnym tych spółek.

Zatem spółka, o ile spełni warunki określone w art. 89a ustawy – a zwłaszcza dotyczące daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność (nie upłynął okres dwóch lat, licząc od końca roku, w którym została wystawiona) – będzie miała prawo skorzystać z ulgi za złe długi”.