Instytucja zadatku jest instrumentem bardzo często stosowanym przez przedsiębiorców przy zawieraniu umów. Może on pełnić funkcję zaliczki na poczet wynagrodzenia za przyszłe dostawy towarów lub usługi oraz zabezpieczać wykonanie kontraktu.

Od standardowej przedpłaty czy zaliczki, które są zwracane w przypadku rezygnacji z wykonania umowy przez jedną ze stron, zadatek różni się tym, że gdy do realizacji umowy nie dojdzie z powodów leżących po stronie nabywcy, sprzedawca zatrzymuje otrzymany zadatek. Jeżeli natomiast to dostawca zrezygnował z wykonania umowy, niedoszłemu nabywcy należy się kwota zadatku w podwójnej wysokości.

[srodtytul]Zapłata czy odszkodowanie[/srodtytul]

Na gruncie ustawy o VAT konsekwencje zatrzymania zadatku budziły w obrocie gospodarczym liczne wątpliwości nie tylko przedsiębiorców, ale także organów podatkowych. Kontrowersje dotyczyły odpowiedniego sposobu traktowania zadatku dla potrzeb rozliczeń VAT w przypadku odstąpienia od umowy przez nabywcę. Pojawia się wtedy bowiem pytanie: czy zatrzymany zadatek stanowi część wynagrodzenia za wyświadczoną w pewnym stopniu usługę i podlega w związku z tym opodatkowaniu VAT czy ma charakter odszkodowawczy i jako taki pozostaje poza zakresem ustawy o VAT.

[srodtytul]Wyrok ETS[/srodtytul]

Zagadnienie to było przedmiotem rozstrzygnięcia[b] ETS (orzeczenie z 18 lipca 2007 r. w sprawie C-277/05 Société thermale)[/b]. W tym przypadku zadatek był wpłacany na potrzeby rezerwacji pobytu w ośrodkach termalnych. Trybunał stwierdził, że w sytuacji odwołania rezerwacji przez klientów zatrzymane przez hotelarza zadatki nie stanowią wynagrodzenia za świadczenie usług, lecz ryczałtowe odszkodowanie pozostające poza zakresem opodatkowania VAT.

Moim zdaniem stanowisko przedstawione przez ETS w pełni zasługuje na aprobatę. Ponadto należy zauważyć, że przyniosło ono pozytywny skutek, przyczyniając się do rozstrzygnięcia wątpliwości pojawiających się w podobnych sytuacjach w praktyce polskich podatników działających nie tylko w branży turystycznej, ale także tam, gdzie zadatki są powszechnie stosowaną formą zabezpieczenia wykonania umowy.

[srodtytul]Gdy jest to zaliczka[/srodtytul]

Uważam, że na potrzeby rozliczeń podatkowych instytucję zadatku należy interpretować w taki sposób, że w momencie zapłaty kwota zadatku pełni de facto w sensie ekonomicznym funkcję zaliczki płaconej na poczet przyszłych dostaw towarów lub świadczenia usług. W związku z tym otrzymanie zadatku skutkuje obowiązkiem wykazania VAT według stawki właściwej dla dostawy lub usługi, której on dotyczy.

Natomiast w przypadku, gdy w związku z odstąpieniem kontrahenta od umowy ostatecznie nie dochodzi do dokonania dostawy lub wykonania usługi – zatrzymana kwota zadatku ma charakter odszkodowawczy i nie podlega opodatkowaniu. Dlatego też podatnik jest uprawniony do skorygowania wykazanego uprzednio VAT od zadatku, ponieważ nie stanowi on już kwoty należnej z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług.

[srodtytul]Niezbędna korekta[/srodtytul]

Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w aktualnej praktyce organów podatkowych. Jednomyślnie uznają one, że zapłata zadatku powoduje powstanie obowiązku podatkowego w VAT zgodnie z art. 19 ust. 11 ustawy o VAT (jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania). Jednakże w przypadku odstąpienia od umowy zatrzymany zadatek (lub zwrócony w podwójnej wysokości) pełni funkcję zryczałtowanego odszkodowania i nie podlega opodatkowaniu VAT. Podatnik natomiast jest uprawniony do skorygowania uprzednio wykazanej kwoty należnego podatku (np. [b]interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 15 stycznia 2008 r. IBPP2/443-205/07/EJ, interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 9 stycznia 2008 r. IBPP2/443-188a/07/BWo, interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 28 grudnia 2007 r. ITPP1/443-510A/07/MN[/b]). Należy mieć jednak na uwadze, że we wszystkich wymienionych interpretacjach organy podatkowe uznały stanowisko podatników za nieprawidłowe, ponieważ, jak się wydaje, wnioskodawcy w interpretacji wyroku ETS posunęli się o krok za daleko.

Uważali oni bowiem, że zadatek nie powinien być opodatkowywany w momencie jego otrzymania, lecz wyłącznie w sytuacji finalnego zawarcia i realizacji umowy. Organy stwierdziły jednak, że w świetle obowiązującego art. 19 ust. 11 ustawy o podatku VAT każde przyjęcie zadatku w chwili zawarcia umowy podlega opodatkowaniu VAT, a obowiązek podatkowy w zakresie tej płatności powstaje w momencie jej otrzymania.

Natomiast w interpretacjach potwierdzono, że zasadne jest stanowisko podatników odnośnie do braku konieczności opodatkowania otrzymanej kwoty zadatku w sytuacji, kiedy nie doszło do wykonania zawartej umowy oraz prawa do skorygowania rozliczeń w zakresie wcześniej pobranych i opodatkowanych zadatków.

[i]Autor jest doradcą podatkowym w kancelarii MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy[/i]