Podatnik ma prawo żądać podejmowania działań na podstawie przepisu prawa. Jest to tzw. zasada legalizmu. Stanowi ona rozwinięcie konstytucyjnego obowiązku działania organów władzy publicznej na podstawie przepisów prawa.

Ordynacja podatkowa w art. 120 potwierdza, że organy działają na podstawie przepisów. Mają bezwzględny obowiązek uzasadniania swoich działań z powołaniem się na przepis prawa.

[srodtytul]Muszą informować...[/srodtytul]

Organy podatkowe mają obowiązek wskazania podatnikowi podstawy prawnej swojego stanowiska. Nie wystarcza zatem założenie, że fiskus zna prawo i je stosuje. Musi na bieżąco informować o podstawie każdego swojego działania. Ma to szczególne znaczenie ze względu na możliwość kontrolowania przestrzegania praw podatnika. Brak wskazania podstawy prawnej działań uniemożliwiałby bowiem taką weryfikację.

Co to oznacza w praktyce? Tyle że organy podatkowe mają obowiązek pisemnego uzasadnienia decyzji. Odstąpienie od uzasadnienia jest jednak możliwe, gdy decyzja uwzględnia w całości żądanie strony.

Każde działanie organu podatkowego powinno być stronie (co najmniej) wyraźnie zakomunikowane. Organy podatkowe obowiązane są zatem udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem postępowania. Mają obowiązek aktywnie prowadzić postępowanie w tym znaczeniu, że spoczywa na nich ciężar informowania o przepisach prawa – o każdym etapie postępowania, prawach i obowiązkach podatnika.

[srodtytul]...rozstrzygać wątpliwości...[/srodtytul]

Ordynacja podatkowa przewiduje, że postępowanie powinno być prowadzone „w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych”. Dla urzędników oznacza to konkretne obowiązki. Jednym z nich jest konieczność takiego prowadzenia postępowania, aby nie stało się ono pułapką dla podatnika. W przypadku zatem istnienia rozbieżnych interpretacji przepisów, organ podatkowy jest obowiązany przyjąć tę, która jest korzystna dla podatnika.

[wyimek]Podatnik ma prawo oczekiwać, że na każdym etapie postępowania podatkowego to organ podatkowy, który je prowadzi i zna prawo, będzie go informował o aktualnym stanie postępowania oraz ewentualnym ryzyku z niego wynikającym.[/wyimek]

Pamiętajmy też o [b]wyroku WSA w Gdańsku z 12 czerwca 2007 r. (I SA/Gd 302/07)[/b]. Wynika z niego, że organy podatkowe są niejako „sędziami we własnej sprawie”, zatem „zaufanie mogą budzić tylko takie działania organów podatkowych, które nie będą miały charakteru jednokierunkowo profiskalnego”. Wszelkie niejasności zatem czy też wątpliwości dotyczące stanu faktycznego nie mogą być rozstrzygane na niekorzyść podatnika.

[srodtytul]...i wszechstronnie oceniać dowody[/srodtytul]

Kolejnym prawem podatnika jest możliwość czynnego udziału w postępowaniu. Przejawia się to w prawie do inicjowania postępowania, przez złożenie żądania jego wszczęcia oraz prawie do wypowiadania się co do treści żądania. Organy podatkowe są ponadto obowiązane zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

W toku postępowania organy podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy. Ma to ścisły związek z inną zasadą – stosowaną w postępowaniu dowodowym: jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Każdy zatem dowód zgłoszony przez stronę, niezbędny do przeprowadzenia, powinien być poddany analizie. Fiskus nie ma prawa arbitralnie decydować, których dowodów nie przeprowadzi.

[b]W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ podatkowy ma obowiązek wskazać fakty, które uznał za uzasadnione, dowody, którym dał wiarę, oraz przyczyny, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności.[/b]

Na organie podatkowym spoczywa nie tylko ciężar zgromadzenia materiału dowodowego, ale przede wszystkim obowiązek podjęcia wszelkich wysiłków na rzecz uznania dowodów podatnika. Nie ma bowiem podstaw do tego, by przyjąć, że działania organu mają zmierzać do obalenia stanowiska podatnika „za wszelką cenę”.

[srodtytul]Uprawnienia gwarancyjne[/srodtytul]

Wśród tych uprawnień wymienić należy prawo podatnika do złożenia odwołania od decyzji (czyli skorzystania z możliwości ponownego rozpatrzenia sprawy przez organ wyższej instancji). Ordynacja podatkowa przewiduje też możliwość kwestionowania wyników kontroli i wnioskowania o przywrócenie terminu. Formą gwarancji procesowej jest także prawo do działania podatnika w postępowaniu podatkowym przez pełnomocnika.

Szczególną funkcję pełnią interpretacje indywidualne. Rozszerzają bowiem zakres ochrony podatnika w toku postępowania podatkowego: zastosowanie się do treści interpretacji indywidualnej nie może bowiem szkodzić wnioskodawcy.

[i]Autor jest aplikantem adwokackim, starszym konsultantem w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy[/i]