Fiskus odpowiada za swą opieszałość

Podatnik musi jednak dowieść przed tym sądem, że przedstawiciele fiskusa dopuścili się przewlekłości, słowem że decyzja podatkowa mogła i powinna być wydana wcześniej. Takie wnioski płyną zuchwały Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2007 r. (162/06).

Chodziło o podatek od dochodów osobistych należny od małżonków Jana i Ewy K. za1996 r. W sierpniu 1999 r. urząd kontroli skarbowej rozpoczął badanie prawidłowości ich rozliczeń za ten rok. Inspektor wydał 22 września 1999 r. dwie decyzje. W pierwszej określił wysokość podatku małżonków na 292 tys. zł, z czego 165 tys. zł stanowiła zaległość, a w drugiej - "karne" odsetki za zwłokę narosłe od niej na ponad 180 tys. zł.

Po kolejnych odwołaniach, w wyniku kolejnych decyzji, malała zaległość, ale wskutek przedłużania się procedury podatkowej rosły proporcjonalnie odsetki za zwłokę. Sprawę zakończyła ostatecznie decyzja izby skarbowej z24 maja 2001 r., ustalająca podatek za 1996 r. na 214 tys. zł, zaległość na 87 tys. zł, a odsetki za zwłokę na 144 tys. zł.

Małżonkowie K. jej już nie kwestionowali. Wystąpili natomiast przeciwko Skarbowi Państwa - izbie skarbowej i urzędowi kontroli skarbowej do sądu cywilnego o odszkodowanie w wysokości równej odsetkom za zwłokę zapłaconym za okres od wydania decyzji izby skarbowej z 3 lutego 2000 r. uchylającej pierwszą decyzję inspektora kontroli skarbowej do dnia wydania decyzji ostatecznej z 24 maja 2001 r., kończącej ten spór. Sąd I instancji uwzględnił to żądanie częściowo.

Sąd II instancji uznał, że odszkodowanie należy się w wysokości odsetek za zwłokę za dłuższy okres, tj. od wydania przez inspektora pierwszej merytorycznej a wadliwej decyzji w tej sprawie, tj. od 22 września 1999 r. do dnia wydania ostatecznej decyzji izby. Ponieważ małżonkowie jednak żądali tylko odszkodowania równego odsetkom za okres od pierwszej decyzji uchylającej (z 3 lutego 2000 r.), tylko takie im przyznał.

SN uchylił werdykt sądu II instancji i 18 listopada 2005 r. (IV CK 190/05) przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. W jego ocenie odsetki za zwłokę w zapłacie zaniżonego podatku mogą być uznane za szkodę, do której naprawienia obowiązany jest Skarb Państwa. Dotyczy to jednak tylko odsetek przypadających za okres, w którym wystąpiła przewlekłość w postępowaniu podatkowym. Słowem Skarb Państwa - stosownie do art. 417 kodeksu cywilnego - musi zwrócić odsetki za zwłokę zapłacone za ten okres.

SN stwierdził przy tym, że odszkodowania za szkodę spowodowaną zwłoką w wydaniu decyzji podatkowej można dochodzić na drodze sądowej także wówczas, gdy podatnik nie skorzystał ze środków prawnych przeciwdziałania przewlekłości procedury podatkowej. Takim środkiem jest ponaglenie przewidziane w art. 141 ordynacji podatkowej.

SN w wyroku z18 listopada 2005 r. uznał, że konieczne jest przede wszystkim ustalenie, czy postępowanie podatkowe miało cechy przewlekłości. W razie stwierdzenia przewlekłości należy wyjaśnić, czy małżonkowie K. doznali wskutek niej uszczerbku majątkowego, czy pozostaje on w normalnym związku przyczynowym z tą przewlekłością i czy ewentualnie podatnicy przyczynili się do jego powstania.

Gdy sprawa wróciła do sądu II instancji, małżonkowie K. powołując się na stanowisko SN, domagali się przeprowadzenia nowych dowodów celem wykazania wszystkich tych okoliczności. Zgłosili dowód z ich przesłuchania, a także z opinii biegłego z zakresu księgowości, który miałby wypowiedzieć się co do tego, czy ich dokumentacja pozwalała na wyliczenie uszczuplenia podatkowego. Skarb Państwa domagał się oddalenia tych wniosków jako spóźnionych.

Sąd II instancji, ponownie rozpoznając sprawę, uznał, że wystąpiła w niej wątpliwość prawna, którą powinien wyjaśnić SN. Art. 381 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) pozwala sądowi II instancji pominąć nowe fakty i dowody, jeśli strona mogła je zgłosić w I instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Powstało pytanie, czy potrzebę powołania nowych faktów i dowodów mogą uzasadniać wskazania zawarte w wyroku SN przekazującym sprawę do II instancji w celu ponownego rozpoznania.

SN w uchwale z19 kwietnia 2007 r. udzielił na nie odpowiedzi twierdzącej. Jako podstawę wskazał oprócz art. 381 k.p.c. także art. 398k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd, któremu SN przekazał sprawę wskutek skargi kasacyjnej, związany jest wykładnią prawa dokonaną przez SN w tej sprawie.

Dla małżonków K. oznacza to możliwość udowodnienia wszystkich okoliczności, od których zależy ich prawo do odszkodowania za skutki opieszałości fiskusa.

W razie choćby częściowego uwzględnienia ich żądań, oprócz odszkodowania obejmującego karne odsetki za zwłokę, jakie zapłacili wskutek opieszałości przedstawicieli fiskusa, będą się im należały cywilne odsetki za zwłokę liczone od daty uiszczenia zaległości z odsetkami.