Spółka uważała, że urzędnicy fiskusa dopuścili się bezczynności i przewlekle prowadzili postępowanie w sprawie zwrotu VAT za grudzień 2014 r. Fiskus przedłużał bowiem termin zwrotu VAT w celu weryfikacji rozliczenia podatnika w trybie art. 87 ust. 2 ustawy VAT. Uważał, że może prowadzić dodatkowe postępowanie dotyczące zasadności zwrotu podatku, gdy od tego zależy zbadanie całego „łańcucha dostaw".
Podatniczka nie zgadzała się z taką praktyką. Podkreślała, że urzędnicy wielokrotnie przedłużali czas zakończenia kontroli podatkowej, bez sprecyzowania konkretnych przyczyn. Jej zdaniem nie można uznać, że decydującym materiałem dowodowym w zakresie weryfikacji podatnika są decyzje bądź wyniki kontroli przeprowadzone przez inne organy podatkowe na innym etapie tran- sakcji.
Tego stanowiska nie podzielił jednak ani Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, ani Naczelny Sąd Administracyjny.
Sąd kasacyjny nie miał wątpliwości, że fiskus ma prawo weryfikacji rozliczenia podatnika w trybie art. 87 ust. 2 ustawy VAT, tj. przedłużenia terminu zwrotu różnicy podatku. W tym celu może prowadzić dodatkowe postępowanie wyjaśniające, jako że jest to forma przeciwdziałania oszustwom lub nadużyciom w dziedzinie VAT, który to cel jest wspierany przez unijną dyrektywę 112.
W ocenie NSA, sama skarżąca nie kwestionuje, że w postępowaniu weryfikującym może być konieczne zweryfikowanie nie tylko dokumentów podatnika ubiegającego się o zwrot, ale i jego kontrahentów w łańcuchu dostaw. Paradoksalnie jednak, pomimo świadomości celów i funkcji instytucji przedłużenia terminu zwrotu różnicy podatku, skarżąca zdaje się utożsamiać stan przewlekłości postępowania z jego długotrwałością. A jak tłumaczył NSA, te pojęcia nie są równoznaczne.
Sąd zauważył, że w spornej sprawie struktura karuzelowa rozpoznana przez urzędników ma charakter rozbudowany, transgraniczny, a uczestniczy w niej wiele podmiotów pełniących modelowe funkcje tzw. znikającego podatnika („słupa"), bufora oraz brokera (którym według dotychczasowych ustaleń może być skarżąca). Działania organu nakierowane są na ustalenie zarówno poszczególnych ogniw łańcucha dostaw, którym przypisuje się możliwość oszustwa w zakresie VAT, jak i ich roli (w tym skarżącej spółki) w deklarowanym obrocie. Nie mogą się tym samym ograniczyć się tylko do skarżącej.
NSA zgodził się, że czas prowadzenia postępowania kontrolnego w spornej sprawie determinowany był przez długie terminy odpowiedzi zagranicznych i polskich władz skarbowych. Jego zdaniem zasada szybkości zwrotu podatku nie może w tej sytuacji być faworyzowana kosztem zasady słuszności zwrotu. Ta techniczna czynność zwrotu mogłaby bowiem skutkować daleko idącymi konsekwencjami prawnymi, tj. niemożliwością późniejszego odzyskania podatku w razie ustalenia, że ostatecznie zwrot nie był zasadny.
W zgodnej ocenie sądów obu instancji dokonywane w sprawie czynności, podejmowane były bez zbędnej zwłoki w następstwie informacji uzyskiwanych od skarżącej, jak i organów biorących udział w ustalaniu stanu faktycznego. Organ aktywnie występował do innych o wszczęcie kontroli podatkowej, monitorował stan tych postępowań, a także udzielał informacji o poczynionych samodzielnie ustaleniach.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 maja 2018 r.
Sygnatura akt: I FSK 579/18
Michał Borowski doradca podatkowy, Partner w Crido
Z uwagi na częste wykorzystywanie mechanizmów VAT w procederach przestępczych (np. karuzele), zasada neutralności VAT w praktyce staje się często fikcją, a podatnik w istocie ponosi ciężar ekonomiczny podatku. Jak ma się zachować podatnik, który oczekuje na zwrot zapłaconego przecież w cenie nabytych towarów podatku naliczonego dwa czy trzy lata? Szczególnie w branżach o niskiej marży, wstrzymywanie zwrotu VAT przez taki okres bezsprzecznie doprowadzi do upadku niemal każdą firmę i niestety takich przykładów jest w ostatnim czasie wiele. Z drugiej strony, organy podatkowe muszą mieć możliwość weryfikacji zasadności zwrotu VAT, co często wiąże się z koniecznością prowadzenia długotrwałych czynności, jak np. kontakty z zagranicznymi administracjami podatkowymi. Ważne jednak, aby takie kontakty były uzasadnione okolicznościami danej sprawy, a nie uruchamiane automatycznie w każdym przypadku, gdy podatnik sprzedaje towar za granicę.
NSA słusznie przyznał rację organom podatkowym. Skoro bowiem w toku weryfikacji organy podatkowe powzięły informację o istnieniu karuzeli, w którą wplątany był również podatnik, zasadność zwrotu musiała być poddana dogłębnej weryfikacji. Podatnik nie wskazał również w skardze kasacyjnej, aby działania organu podatkowego były niezasadne. Oczywiście samo istnienie wyłudzeniowej karuzeli nie pozbawia podatnika prawa do odliczenia VAT, ale tylko jeśli nie wiedział on o tym i pomimo dochowania należytej staranności nie mógł się dowiedzieć. Te okoliczności muszą być szczegółowo zweryfikowane przez organy podatkowe, co wymaga czasu. Warto jednak zaznaczyć, że w toku kontroli również podatnik może podejmować inicjatywę wyjaśnienia wątpliwości organu podatkowego. W okolicznościach z komentowanej sprawy warto współpracować z organem podatkowym i w zakresie dostępnych podatnikowi danych oraz informacji zgłaszać inicjatywę dowodową. Może to pomóc rozstrzygnąć sprawę szybciej w toku kontroli, niż miałoby nastąpić rozstrzygnięcie bezczynności czy też przewlekłości samej kontroli przez sąd.
