Obrót dla transakcji na instrumentach pochodnych

Tak uznała Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 17 września 2012 r. (IPPP1/443-653/12-2/IGo).

Bank, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, zawiera różnego rodzaju transakcje, których przedmiotem są instrumenty pochodne, tj. opcje bez rzeczywistej dostawy instrumentu bazowego, forward bez rzeczywistej dostawy instrumentu bazowego, futures bez rzeczywistej dostawy instrumentu bazowego, swap walutowy bez rzeczywistej dostawy instrumentu bazowego, IRS (Interest Rate Swap), CIRS (Currency Interest Rate Swap), OIS (Overnight Indexed Swap).

W związku z tym, bank zwrócił się do organu podatkowego z wnioskiem o interpretację i zapytał, czy w przypadku transakcji na instrumentach pochodnych, podejmowanych przez bank jako podatnika w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, obrotem dla celów VAT jest wynik (zysk) osiągnięty przez bank w danym okresie rozliczeniowym z tytułu transakcji zrealizowanych w danym okresie na danej kategorii instrumentów pochodnych.

Zdaniem banku, odpowiedź na to pytanie powinna być pozytywna. Z uwagi na brak w przepisach ustawy o VAT szczegółowej regulacji odnośnie do ustalania wartości obrotu w przypadku transakcji na instrumentach pochodnych, zastosowanie znajdą bowiem przepisy ogólne regulujące sposób ustalania podstawy opodatkowania.

Powołując się na wyrok TSUE C-172/96 First National Bank of Chicago bank podkreślił także, że generalną zasadą przy usługach finansowych jest ustalanie jako obrotu wyniku osiągniętego w danym okresie rozliczeniowym. Tym samym, zdaniem banku, w przypadku transakcji na instrumentach pochodnych, wynagrodzeniem (obrotem) banku jest wartość otrzymanych przez bank przepływów finansowych, pomniejszona o wartość przepływów finansowych zapłaconych przez bank na rzecz drugiej strony transakcji, obliczana dla każdego z instrumentów pochodnych z osobna.

Organ podatkowy uznał stanowisko banku za nieprawidłowe. Wyjaśnił, że wynagrodzeniem banku z tytułu realizacji transakcji na instrumentach pochodnych będzie wszystko to, co jest zapłatą. Jednocześnie, zdaniem organu, niezasadne jest wykazywanie w podstawie opodatkowania wynagrodzenia rozumianego jako dodatni wynik zrealizowany przez bank w danym okresie rozliczeniowym z tytułu transakcji zrealizowanych na danej kategorii instrumentów pochodnych, bowiem nie przewidują tego przepisy ustawy o VAT.

Organ wyjaśnił, że podstawą opodatkowania mogłoby być „wynagrodzenie" rozumiane jako różnica pomiędzy ceną zakupu określonego instrumentu finansowego a ceną jego sprzedaży. W ocenie organu, każda transakcja pomiędzy stronami dotycząca instrumentów pochodnych powinna być rozliczana jako odrębna transakcja dla celów opodatkowania VAT.

Wojciech Słapczyński konsultant w Dziale Prawnopodatkowym PwC, aplikant radcowski

Wojciech Słapczyński konsultant w Dziale Prawnopodatkowym PwC, aplikant radcowski

Problem określenia właściwej podstawy opodatkowania w VAT dla transakcji na instrumentach pochodnych jest od dłuższego czasu przedmiotem sporu podatników z organami podatkowymi.

Istota tego sporu sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii co powinno być obrotem w przypadku transakcji na instrumentach pochodnych. Czy jest nim wynik dodatni (zysk) osiągnięty:

- w danym okresie rozliczeniowym z tytułu transakcji zrealizowanych na danej kategorii instrumentu pochodnego (tj. wartość otrzymanych przepływów finansowych pomniejszona o wartość przepływów finansowych zapłaconych na rzecz drugiej strony transakcji) – za którym to rozwiązaniem opowiadają się podatnicy,

- z tytułu realizacji pojedynczego kontraktu – takie stanowisko forsowane jest przez organy podatkowe.

W celu rozstrzygnięcia tego sporu co do sposobu kalkulacji wyniku (podstawy opodatkowania) dla potrzeb VAT, warto zwrócić uwagę na funkcję instrumentów pochodnych w gospodarce. Instrumenty te nie są samoistnymi instrumentami finansowymi, a ich wartość jest pochodną bazowych (rzeczywistych) instrumentów finansowych. Służą one zabezpieczeniu pozycji finansowej podmiotu, który zawarł określone kontrakty, przeciwstawnymi pozycjami (tzw. domykanie pozycji).

W konsekwencji, pojedyncze kontrakty dotyczące instrumentów pochodnych nie funkcjonują w rzeczywistości gospodarczej. Mając to na uwadze, trzeba uznać, że stanowisko organów podatkowych w tej kwestii jest nieprawidłowe.

Zważywszy, że ani Dyrektywa 2006/112/WE, ani polska ustawa o VAT, nie zawierają szczególnych przepisów dla obliczania podstawy opodatkowania przy transakcjach na instrumentach pochodnych, zastosowanie będą miały zasady ogólne określania podstawy opodatkowania przewidziane w ustawie o VAT (tj. jej art. 29 ust. 1). Należy jednak mieć na względzie, że pomimo konieczności zastosowania zasad ogólnych, mamy do czynienia ze specyficznymi transakcjami, tj. transakcjami finansowymi.

Mając właśnie na uwadze ową specyfikę transakcji finansowych, TSUE w wyroku z 14 lipca 1998 r. w sprawie C-172/96 First National Bank of Chicago orzekł, że w odniesieniu do zwolnionych transakcji finansowych podstawą opodatkowania jest ogólny wynik zrealizowany przez bank na zawieranych przez niego transakcjach w danym okresie rozliczeniowym.

Obrotem VAT z tytułu świadczenia tego rodzaju usług jest wyłącznie kwota rzeczywistego wynagrodzenia za świadczoną usługę, tj. wynik uzyskany przez podatnika na działalności w tym zakresie, uzyskany w danym okresie rozliczeniowym. Co prawda orzeczenie to zapadło w kontekście transakcji wymiany walut składających się z transakcji typu spot i forward, jednak Trybunał wskazał w nim zasadę, która znajduje zastosowanie do pozostałych transakcji finansowych (także dla ustalenia podstawy opodatkowania w VAT dla transakcji na innych instrumentach pochodnych).

Powyższa teza TSUE znajduje potwierdzenie również w niektórych orzeczeniach polskich sądów administracyjnych, które uznają, że podstawą opodatkowania w transakcjach dotyczących instrumentów pochodnych jest wynik (zysk) osiągnięty w danym okresie rozliczeniowym.