Korekta VAT uchroni firmę przed egzekucją

W wyroku z 8 listopada 2005 r. (I CK 167/05) Sąd Najwyższy stwierdził, że egzekucję należy uznać za dopuszczalną także wtedy, gdy dłużnik wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa niezbywalnego wystąpił już z roszczeniem o pewne świadczenie majątkowe.

Z podobną sytuacją mamy do czynienia, gdy na skutek złożenia przez dłużnika deklaracji w celu skorzystania z prawa do pomniejszenia VAT należnego uruchamiany jest mechanizm zwrotu kwoty różnicy podatku.

Oznacza to m.in., że już tylko z tych względów ograniczenie egzekucji na podstawie 831 § 1 pkt 3 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) nie dotyczy kwoty różnicy podatku podlegającej zwrotowi. Zgodnie z tym przepisem nie podlegają egzekucji prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu.

W ocenie SN tego stanowiska nie podważa okoliczność, że instytucja zwrotu tej kwoty jest uregulowana autonomicznie w ustawie o VAT. Przepisy tej ustawy dotyczące postępowania w przedmiocie zwrotu różnicy podatku nie zawierają bowiem wyraźnych wyłączeń odnośnie do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Ponadto tzw. autonomia prawa podatkowego (w tym ustawy o VAT) przemawia za poglądem, że art. 831 § 1 pkt. 3 k.p.c. nie ma w ogóle zastosowania do zwrotu VAT.

Korekta zawsze dopuszczalna, więc ...

Praktyką stało się dokonywanie przez komorników sądowych egzekucyjnego zajęcia kwoty zwrotu VAT. W zawiadomieniu o zajęciu wierzytelności komornik standardowo informuje wówczas organ podatkowy o skutkach niezastosowania się do wezwań komornika oraz do obowiązków wynikających z zajęcia.

Czasem komornik posuwa się dalej, niż powinien, kwestionując możliwość złożenia przez podatnika korekty deklaracji z zajętym zwrotem VAT, a nawet żądając od organu podatkowego zignorowania takiej korekty i przekazania zajętej kwoty zwrotu.

Instytucja korekty deklaracji, jak i jej ograniczenia uregulowana została w art. 81 i 81b ordynacji podatkowej (dalej op). Zasada autonomii i odrębności prawa podatkowego w stosunku do prawa cywilnego oznacza z kolei, że niedopuszczalne jest ograniczanie możliwości korekty deklaracji ze względu na zasady postępowania cywilnego.

Organ podatkowy nie może odmówić przyjęcia korekty deklaracji. Wynika to przede wszystkim z podstawowej zasady praworządności, wyrażonej w art. 120 op, nakazującej organom podatkowym działać na podstawie przepisów prawa. Ponieważ nie istnieje przepis zezwalający organowi podatkowemu na nieprzyjęcie korekty deklaracji, co więcej istnieje jasna norma uprawniająca podatnika do złożenia korekty deklaracji w określonym czasie, nieprzyjęcie korekty deklaracji przez organ podatkowy byłoby  naruszeniem prawa przez ten organ.

W VAT obowiązuje zasada samoobliczenia podatku przez podatnika. Natomiast art. 99 ust. 12 ustawy o VAT stanowi, że zobowiązanie podatkowe, kwotę zwrotu różnicy podatku, kwotę zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku, o której mowa w art. 87 ust. 1 ustawy o VAT, przyjmuje się w kwocie wynikającej z deklaracji podatkowej, chyba że naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej określi je w innej wysokości.

Wynika stąd, że w razie złożenia korekty deklaracji skutki prawne wywołuje deklaracja korygująca, a nie deklaracja pierwotna.

Ewentualne pominięcie przez organ podatkowy faktu złożenia przez podatnika deklaracji korygującej, a do tego sprowadzałoby się ewentualne nieprzyjęcie korekty deklaracji, byłoby naruszeniem przez ten organ art. 99 ust. 12 ustawy o VAT.

...urząd nie może jej zignorować

Zajęcie kwoty zwrotu różnicy podatku przez komornika sądowego oznacza, że dłużnik traci możliwość dysponowania kwotą tej różnicy, jednak pod tym warunkiem, że sam przedmiot zajęcia nadal istnieje.

Z zakazu dysponowania kwotą zwrotu różnicy podatku nie można wywodzić zakazu korekty dokonanego wcześniej samoobliczenia podatku ani tym bardziej zakazu określenia przez organ podatkowy innej niż zadeklarowana kwoty zwrotu różnicy VAT.

Prowadziłoby to bowiem wprost do absurdalnego wniosku, że zajęcie przez organ egzekucyjny kwoty zwrotu różnicy podatku nie tylko uniemożliwiałoby podatnikowi korektę deklaracji, ale także ewentualne określenie przez organ podatkowy podatku w prawidłowej wysokości.

Należy więc odróżnić rolę naczelnika urzędu skarbowego jako dłużnika wierzytelności z tytułu zwrotu VAT od roli naczelnika urzędu skarbowego jako organu podatkowego. Naczelnik urzędu skarbowego jako organ podatkowy nie ma prawa nieprzyjęcia korekty deklaracji, jeśli ta została złożona zgodnie z art. 81 i 81b op.

Jeśli przed terminem zwrotu podatnik złoży prawnie skuteczną korektę deklaracji, która na gruncie prawa podatkowego spowoduje, że kwota zwrotu różnicy podatku przestanie istnieć, organ podatkowy nie będzie mógł przekazać zajętej sumy komornikowi, gdyż tym samym przedmiot zajęcia przestanie istnieć.