Organy podatkowe niezwykle rzadko zwracają się do sądów powszechnych o ustalenie istnienia stosunku prawnego, generalnie koncentrując się na badaniu faktycznego wykonania umowy (dostawa towaru lub wykonanie usługi). W zasadzie instytucja ta zanikła.
Dochodzi nawet do tego, że organy podatkowe badają wykonanie usług lub dostawę towaru na podstawie umów, które uznają za fikcyjne (pozorne). Oczywiste jest, że taka umowa nie mogła być wykonana, ale takie ustalenie faktyczne powinno być poprzedzone orzeczeniem sądu powszechnego, że umowa faktycznie nie wiązała stron.
Można nabrać podejrzeń, że niechęć organów do ustalania przez sądy powszechne istnienia umów, jest związana z niepewnością organów podatkowych co do wyniku takiej sprawy. Z mojego doświadczenia wynika, że niejednokrotnie organom nie udałoby się przekonać sądu do istnienia lub nieistnienia umowy.
Nie chodzi również o to, żeby odebrać organom podatkowym kompetencje do oceny stanu faktycznego. Tych mają aż nadto. Rola sądu powszechnego to przede wszystkim kwestia kontradyktoryjności postępowania sądowego i równości stron. To także kwestia niezależności sądu, który nie działa we własnej sprawie tak, jak to robią organy podatkowe, oraz profesjonalizmu sędziów.
To ponadto kwestia przestrzegania zasad podziału władzy i zasady praworządności. Celem ustawodawcy było bowiem odebranie organom podatkowym kompetencji w ustalaniu istnienia stosunków prawnych i przyznanie ich niezawisłym sądom.
Ustalania istnienia stosunku prawnego nie można traktować jako ustalania stanu faktycznego sprawy. To dopiero prawidłowe określenie stosunków prawnych przez sąd powszechny pozwala organom podatkowym ustalić stan faktyczny sprawy.
Nie można również uznawać, że instytucja ustalania stosunków prawnych ma zastosowanie tylko tam, gdzie czynności prawne stanowią przedmiot opodatkowania (podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek od spadków i darowizn). Instytucja ta ma zastosowanie i powinna być wykorzystywana w podatkach dochodowych, podatku VAT i akcyzowym.
—oprac. olat
Autor jest radcą prawnym, partnerem w kancelarii podatkowej Irena Ożóg
