Można zauważyć pogląd – wśród syndyków reprezentujących upadłych dłużników – że skorzystanie przez wierzyciela z ulgi na złe długi powoduje zmniejszenie kwoty wierzytelności (zgłoszonej do masy upadłości i objętej planem podziału) o kwotę skorygowanego VAT. Dlatego nie można korzystać z tego rozwiązania. Czy jest to pogląd prawidłowy? Moim zdaniem nie.

Trzeba spełnić warunki

Przepisy dotyczące ulgi na złe długi znajdują się w art. 89a – 89b ustawy o VAT. W myśl art. 89a ust. 1 ustawy o VAT podatnik – po dopełnieniu określonych warunków formalnych – może skorygować podatek należny z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została odpowiednio (we wskazany sposób) uprawdopodobniona.

Zasady postępowania dłużnika reguluje art. 89b ust. 1 ustawy o VAT. Mówi on, że jeśli wierzyciel korzysta z ulgi na złe długi, to dłużnik ma obowiązek odpowiedniego zmniejszenia podatku naliczonego podlegającego odliczeniu lub w razie jego braku – odpowiedniego powiększenia VAT należnego, o kwotę podatku wynikającą z nieuregulowanych faktur. W tym celu musi skorygować deklarację za okres, w którym odliczył VAT.

Zmieniają się rozliczenia z fiskusem, ale...

Konstrukcja tzw. ulgi na złe długi jest więc następująca:

- wierzyciel wzywa dłużnika do zapłaty świadczenia cywilnoprawnego;

- jeśli dłużnik nie spełni świadczenia, wierzyciel jest uprawniony do zmniejszenia swojego zobowiązania wobec fiskusa o należny VAT zawarty w kwocie brutto wierzytelności;

- w wyniku takiego działania dłużnik ma obowiązek prawny skorygować swoje zobowiązania wobec fiskusa (budżetu państwa) poprzez „oddanie" podatku naliczonego, który uprzednio odliczył.

Wskutek skorzystania przez wierzyciela z ulgi na złe długi zmienia się zatem nie tylko stan rozliczeń podatkowych pomiędzy wierzycielem a fiskusem, ale również stan rozliczeń podatkowych między dłużnikiem a fiskusem.

Ulga na złe długi jest więc instytucją, która wpływa na wielkość zobowiązań publicznoprawnych obu stron (dłużnika i wierzyciela). Skorzystanie z niej nie oddziałuje natomiast na kwotę (wysokość) wzajemnych rozliczeń cywilnoprawnych.

...cywilnoprawne są wciąż takie same

Nie jest w żadnej mierze tak, że w następstwie skorzystania przez wierzyciela z ulgi na złe długi dłużnik przekazuje pewną kwotę budżetowi państwa, a budżet państwa występuje w roli „posłańca" oddającego ją wierzycielowi.

Nie jest również tak, że wierzyciel potrąca sobie VAT z budżetem państwa, a budżet państwa potrąca sobie tę kwotę z dłużnikiem, w następstwie czego zmienia się wysokość zobowiązań między wierzycielem a dłużnikiem.

Brzmienie art. 89a ust. 4 oraz art. 89b ust. 4 ustawy o VAT wskazuje, że skorzystanie z ulgi na złe długi nie wpływa na stan wzajemnych rozliczeń cywilnoprawnych między wierzycielem a dłużnikiem.

Jeśli po skorzystaniu z ulgi na złe długi należność została uregulowana w jakiejkolwiek formie, wierzyciel ma obowiązek odpowiednio zwiększyć podatek należny, a dłużnik ma prawo zwiększyć VAT naliczony w rozliczeniu za okres, w którym należność została zapłacona.

W sytuacji częściowego uregulowania należności VAT należny i naliczony zwiększa się w odniesieniu do tej części. Potwierdza to, że w wyniku skorzystania z ulgi na złe długi strony stosunku cywilnoprawnego zmieniają wysokość swoich zobowiązań wobec fiskusa, a nie wobec siebie.

Adam Bartosiewicz doktor nauk prawnych, doradca podatkowy, wspólnik w EOL Kancelaria Doradztwa Podatkowego