Także do tej pory, gdy podmiot zagraniczny (nieposiadający siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności w Polsce) świadczył usługi lub dokonywał dostawy towarów (których miejsce świadczenia, a więc i opodatkowania znajdowało się w Polsce), co do zasady, zobowiązanym do rozliczenia VAT z tego tytułu był nabywca.
przewidywała jednak wyłączenie tego obowiązku, w sytuacji gdy podatek należny został rozliczony w Polsce przez świadczącego usługę lub dostawcę.
W rezultacie możliwe były dwa sposoby rozliczenia VAT z tytułu świadczenia usług bądź dostaw towarów przez zagraniczne firmy:
- przez usługobiorcę/nabywcę towarów lub
- przez świadczącego usługi/dostawcę towarów (z wyjątkami).
Warunki samonaliczenia
Rozliczenie VAT przez nabywcę następuje na zasadzie samonaliczenia, tj. przez zadeklarowanie VAT należnego oraz naliczonego w tym samym okresie rozliczeniowym, i powinno być, co do zasady, neutralne dla podatnika.
Zgodnie z dotychczasowymi przepisami w przypadku usług samonaliczenie wchodziło w grę, gdy usługobiorcą był podatnik, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT (a gdy chodzi o usługi, do których stosuje się art. 28b, tj. podlegające opodatkowaniu w kraju siedziby usługobiorcy, również osoba prawna niebędąca takim podatnikiem, zarejestrowana jako podatnik VAT UE).
W przypadku towarów nabywca musiał być podatnikiem VAT, o którym mowa w art. 15 ustawy, posiadającym siedzibę, stałe miejsce prowadzenia działalności lub stałe miejsce zamieszkania w Polsce, albo osoba prawna niebędąca podatnikiem, o którym mowa w art. 15, posiadająca siedzibę w Polsce.
Istotną różnicą w stosunku do usług było to, że nabywca towarów musiał posiadać co najmniej stałe miejsce prowadzenia działalności w Polsce, aby rozliczyć VAT. W przeciwnym razie obowiązek rozliczenia spoczywał na dostawcy.
Gdy zagraniczny usługodawca/dostawca chciał rozliczyć VAT z tytułu świadczeń wykonanych w Polsce, mógł zarejestrować się dla celów VAT i dokonać takiego rozliczenia wystawiając fakturę z naliczonym podatkiem. Często tak było, gdy świadczący w celu spełnienia swoich świadczeń dokonywali zakupów w Polsce, otrzymując faktury z polskim VAT.
Ubieganie się o zwrot bezpośredni na podstawie XIII dyrektywy (przez firmy spoza UE) czy też dyrektywy 2008/9/WE (firmy unijne) jest bardziej czasochłonne i mniej efektywne finansowo, aniżeli rejestracja dla celów VAT i rozliczenie w deklaracji zarówno podatku należnego z tytułu wykonanych świadczeń, jaki i naliczonego od zakupów.
Należy zaznaczyć, że możliwość rozliczenia VAT przez usługodawcę/dostawcę nie dotyczyła dotąd:
- usług określonych w art. 28b ustawy o VAT (tj. podlegających VAT, zgodnie z zasadą ogólną, w kraju siedziby usługobiorcy), dla których w każdym przypadku podatnikiem jest usługobiorca oraz
- dostawy gazu w systemie gazowym lub energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym, energii cieplnej lub chłodniczej przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej, dla których w każdym przypadku podatnikiem jest nabywca towarów.
Co się zmieni
Od 1 kwietnia 2011 w przypadku świadczenia usług/dostawy towarów przez podmiot zagraniczny (nieposiadający u nas siedziby, stałego miejsca zamieszkania czy stałego miejsca prowadzenia działalności) obowiązanym do rozliczenia VAT będzie zawsze nabywca. Ustawodawca wyłączył możliwość rozliczenia VAT przez usługodawcę/dostawcę.
Jedynym wyjątkiem będą usługi związane z nieruchomościami, świadczone przez podmiot zarejestrowany jako podatnik VAT w Polsce; w tym wypadku podatek będzie mógł być rozliczony wyłącznie przez świadczącego.
Warto dodać, że w razie rozliczenia VAT przez zagranicznego usługodawcę/dostawcę (zamiast przez nabywcę) faktury z naliczonym przez nich podatkiem nie będą dawały nabywcy prawa do odliczenia (art. 88 ust. 3a pkt 7 ustawy o VAT).
Co do zasady, od 1 kwietnia 2011 zagraniczni kontrahenci nie powinni naliczać VAT w fakturach wystawianych polskim nabywcom (ci będą samonaliczać VAT).
Zobacz najnowszą nowelizację ustawy VAT:
Stałe miejsce działalności w Polsce
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy świadczeniodawca ma stałe miejsce prowadzenia działalności w Polsce, które jest wykorzystywane do wykonania świadczeń (uczestniczy w transakcji). Wówczas nadal naliczenie VAT przez świadczącego będzie zasadne, a prawo do odliczenia przez nabywcę zachowane.
W pozostałych sytuacjach, tj. przy braku stałego miejsca prowadzenia działalności w Polsce, naliczony VAT będzie nieodliczalny dla nabywcy.
Z uwagi na brak definicji stałego miejsca prowadzenia działalności w ustawie o VAT konieczne będzie posiłkowanie się wyrokami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i polskich sądów administracyjnych (które co do zasady powielają linię prezentowaną przez Trybunał), a także wydanymi 4 marca 2011 przez Komisję Europejską przepisami wykonawczymi do dyrektywy 2006/112/WE, w których zawarto definicję stałego miejsca prowadzenia działalności.
Komentarz
W uzasadnieniu do zmian ustawy o VAT wskazano, że obowiązujące dotąd uregulowania mogą prowadzić do nieporozumień co do tego, kto i kiedy powinien rozliczyć podatek. Podkreślono, że prostszym sposobem zarówno dla podatników, jak i administracji podatkowej jest wprowadzenie zasady, że VAT zawsze rozlicza nabywca towaru lub usługi.
Tymczasem aktualnie obowiązujące przepisy nie pozostawiają wątpliwości, że to nabywca w pierwszej kolejności zobowiązany jest do rozliczenia VAT od nabycia usług czy towarów od zagranicznych dostawców. Dopiero rozliczenie VAT przez świadczeniodawcę zwalnia go z tego obowiązku.
Fakt rozliczenia VAT przez dostawcę/usługobiorcę nie jest trudny do zweryfikowania przez nabywcę. Jeśli otrzymuje on fakturę z naliczonym VAT, oznacza to, że dostawca rozliczył ten podatek, więc nabywca jest zwolniony z tego obowiązku. Kwestię rozliczenia VAT strony transakcji mogą również ustalić w umowie. Nie ma więc tu dużego pola do nieporozumień między dostawcą a nabywcą.
W mojej ocenie dotychczasowe przepisy były korzystne dla podatników, gdyż pozwalały im kształtować swoje rozliczenia podatkowe w sposób najbardziej dla nich efektywny. Trudno jest zgodzić się z argumentacją Ministerstwa Finansów, że prowadziły do nieporozumień miedzy dostawcą a nabywcą.
Przestrzegając przepisów, sytuacja, w której VAT z tytułu danej transakcji nie zostałby rozliczony, nie powinna się wydarzyć. W konsekwencji wprowadzaną zmianę przepisów należy ocenić jako zbędną.
VAT od dostawy złomu też będzie naliczał kupujący
Z uwagi na nadużycia w obrocie złomem i uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych ustawodawca wprowadził obowiązkowe rozliczenie VAT naliczonego przez nabywcę w przypadku dostaw złomu oraz sprzedaży uprawnień do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji.
Nabywca rozlicza VAT, gdy dostawcą złomu lub sprzedającym uprawnienia do emisji jest podatnik, o którym mowa w art. 15, niekorzystający ze zwolnienia z art. 113 (przewidzianego dla drobnych przedsiębiorców), a w przypadku dostawy złomu dostawa nie korzysta ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT (zwolnienie dla towarów używanych).
Oznacza to, że również gdy dostawcą złomu czy sprzedającym uprawnienia jest polska firma, zarejestrowana dla celów VAT, zawsze obowiązanym do rozliczenia VAT od tych transakcji będzie nabywca (podatnik, o którym mowa w art. 15).
Autorka jest doradcą podatkowym, starszym menedżerem w KPMG
Czytaj też:
Zobacz też:
» VAT i akcyza » VAT » Dostawy, od których podatek płaci nabywca
Zobacz nasz poradnik:
