Co istotne, ustawodawca zdecydował o zróżnicowaniu konsekwencji podatkowych w zależności od trybu umorzenia udziałów lub akcji.

[srodtytul]Jak było dotąd[/srodtytul]

Niezależnie od tego która z form umorzenia udziałów/akcji jest realizowana, na gruncie dotychczasowych przepisów skutki podatkowe w PIT są dokładnie takie same.

Wynagrodzenie wypłacane wspólnikowi dotychczas było kwalifikowane jako dochód z udziału w zyskach osób prawnych, co można było uznać za rozwiązanie jak najbardziej uzasadnione i naturalne. Obowiązki płatnika podatku dochodowego ciążyły dotychczas na spółce wypłacającej wynagrodzenie wspólnikowi.

[srodtytul]Jak będzie od nowego roku[/srodtytul]

W trakcie prac w komisjach sejmowych nad rządowym projektem ustawy zmieniającej [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?n=1&id=346580]ustawę o PIT[/link] niespodziewanie zdecydowano o wyłączeniu nabycia udziałów/akcji w celu ich umorzenia (czyli czynności zmierzającej do dobrowolnego umorzenia) ze źródła przychodów „dochody z udziału w zyskach osób prawnych”. Tym samym od 1 stycznia 2011 r. wykreślony zostanie art. 24 ust. 5 pkt 2 ustawy o PIT.

Mogłoby się wydawać, że wprowadzana zmiana ma wyłącznie charakter porządkowy. Ustawodawca pozostawił bowiem bez zmian art. 24 ust. 5 pkt 1 ustawy o PIT dotyczący „dochodu z umorzenia udziałów (akcji)”. Skoro więc oba przepisy dotyczyły tej samej kategorii czynności „umorzenie udziałów (akcji)”, to mogłoby się wydawać, że wykreślony przepis był po prostu zbędny.

Potwierdzeniem dla takiej tezy mogłoby być również to, że organy podatkowe dotychczas powszechnie potwierdzały, że każda z form umorzenia udziałów (akcji) powinna być traktowana jednakowo, pomimo że niektóre przepisy ustawy o PIT odnosiły się wyłącznie do pojęcia, o którym mowa w art. 24 ust. 5 pkt 1, pomijając jednocześnie dochód, o którym mowa w pkt 2 tego przepisu.

Skutki wprowadzanej zmiany ostatecznie będą jednak zupełnie inne, niż mogłoby się to w pierwszej chwili wydawać. Będzie ona miała bardzo duże znaczenie i w efekcie dojdzie do zróżnicowania konsekwencji podatkowych umorzenia udziałów (akcji). Należy przyjąć, że dochody ze zbycia udziałów/akcji w celu ich umorzenia (dotyczy to zatem tylko umorzenia dobrowolnego) nie będą już kwalifikowane jako dochody z udziału w zyskach osób prawnych.

Taka ocena skutków wprowadzanej – pozornie drobnej – zmiany w przepisach znajduje również potwierdzenie w jednym z senackich dokumentów dotyczących prac nad ustawą nowelizującą.

Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu potwierdziło w swojej opinii, że skutkiem wprowadzanej zmiany będzie zakwalifikowanie dochodu uzyskanego z odpłatnego zbycia udziałów (akcji) na rzecz spółki w celu umorzenia do dochodów z tytułu zbycia udziałów (akcji) w miejsce dochodu z tytułu udziału w zyskach osób prawnych.

[srodtytul]Niższe koszty[/srodtytul]

Dla wielu podatników największe znaczenie będzie miało zapewne to, że odmienne będą zasady ustalania kosztów uzyskania przychodów z tytułu umorzenia dobrowolnego udziałów.

Nie będzie mógł mieć już zastosowania art. 24 ust. 5d ustawy o PIT, odnoszący się do udziałów lub akcji nabytych wcześniej w drodze darowizny, co wyeliminuje po części jedną z popularnych w ostatnich latach dróg optymalizacji podatkowej.

[srodtytul]Samodzielne rozliczenie[/srodtytul]

Ponadto na spółce wypłacającej wynagrodzenie nie będą już ciążyły obowiązki płatnika. Efektem wprowadzanej zmiany będzie również możliwość weryfikowania przez organy podatkowe zachowania warunków rynkowych realizowanych działań i ustalonego poziomu wynagrodzenia, co istotnie utrudni podatnikom wykorzystywanie umorzenia udziałów/akcji w różnego rodzaju działaniach związanych ze zmianami struktury właścicielskiej.

W praktyce, z różnych względów, dotychczas dochodziło bowiem do umarzania udziałów/akcji poniżej wartości rynkowej lub nawet bez jakiegokolwiek wynagrodzenia.

[ramka][b]Na czym polegała optymalizacja[/b]

Dobrowolne umorzenie udziałów/akcji było dotychczas wykorzystywane ze względu na możliwość uzyskania znaczących korzyści podatkowych. W ostatnich latach popularna stała się optymalizacja podatkowa, polegająca na umorzeniu wcześniej podarowanych udziałów lub akcji.

Przy ustaleniu – na podstawie odpowiednich przepisów – kosztu uzyskania przychodu na poziomie wartości rynkowej udziałów lub akcji z dnia darowizny dochód do opodatkowania z tytułu wystąpienia lub ograniczenia zaangażowania w spółce kapitałowej poprzez umorzenie udziałów/akcji był często minimalny lub w ogóle nie powstawał. [/ramka]

[ramka][b]Komentuje Grzegorz Szysz specjalista w Departamencie Doradztwa Podatkowego Grant Thornton Frąckowiak[/b]

Trudno zgodzić się z zasadnością wprowadzania wskazywanej zmiany w przepisach dotyczącej umorzenia udziałów (akcji). Jej bezcelowość wynika między innymi z tego, że należy się spodziewać, że umorzenie dobrowolne zastąpione zostanie przymusowym lub automatycznym, które są co prawda nieco bardziej skomplikowane, ale pozwolą korzystać z dotychczasowego zwolnienia z opodatkowania.

Jeżeli celem zmiany miało być zlikwidowanie możliwości zyskującej w ostatnich latach na popularności optymalizacji podatkowej w podatku PIT, polegającej na umarzaniu dobrowolnym wcześniej podarowanych udziałów, można było to osiągnąć w prostszy sposób, zmieniając przepis regulujący zasady ustalania kosztu uzyskania przychodu przy takim umorzeniu. [/ramka]

[ramka][b]Trzy metody[/b]

Umorzenie udziałów/akcji jest jedną z możliwych form prawnych wystąpienia lub ograniczenia poziomu zaangażowania danego wspólnika w spółce kapitałowej. W przeciwieństwie jednak do innego rodzaju działań polegających na zbyciu udziałów/akcji, np. ich sprzedaży, docelowo nie dochodzi do przejścia praw z nich wynikających na dotychczasowego lub nowego wspólnika.

Nabywane przez spółkę udziały/akcje są umarzane i tracą w konsekwencji swój byt prawny. Kontrolę nad spółką zachowują pozostali wspólnicy, przy czym, co istotne, nie zaangażują oni przy tym swoich środków pieniężnych. Ciężar sfinansowania wynagrodzenia dla występującego ze spółki lub ograniczającego swój udział wspólnika spoczywa wyłącznie na spółce.

[b]Z postanowień kodeksu spółek handlowych wynika, że istnieją dwie (formalnie trzy) metody umorzenia udziałów/akcji:[/b]

[b]dobrowolne[/b], czyli nabycie przez spółkę od wspólnika własnych udziałów/akcji w celu ich umorzenia i umorzenie takich nabytych udziałów/akcji na dowolnych warunkach ustalonych pomiędzy spółką a wspólnikiem,

[b]przymusowe[/b], którego przesłanki i tryb umorzenia wynikają z umowy spółki,

[b]automatyczne[/b] – realizowane w razie ziszczenia się wcześniej określonych warunków (stosuje się w tym wypadku odpowiednio przepisy o umorzeniu przymusowym).

Każdy z tych wariantów prowadzi do osiągnięcia tego samego rezultatu, a pewne różnice dotyczą tylko kwestii proceduralnych. W razie umorzenia dobrowolnego można wyodrębnić dwa etapy (nabycie udziałów/akcji przez spółkę i samo umorzenie), natomiast w pozostałych sytuacjach dochodzi wyłącznie do jednej czynności, czyli umorzenia.

Zróżnicowanie dotyczy również kwestii swobody ustalenia wynagrodzenia należnego wspólnikowi, którego udziały lub akcje są umarzane. Zdecydowanie większa elastyczność w tym zakresie towarzyszy umorzeniom dobrowolnym. Przede wszystkim z tego względu ten właśnie wariant umorzenia udziałów lub akcji jest najczęściej stosowany w praktyce gospodarczej.[/ramka]

[ramka][b]Zobacz cały poradnik [link=http://www.rp.pl/temat/565105.html]Zmiany w PIT i CIT w 2011 r.[/link][/b][/ramka]