Zmiana, mająca niewątpliwie wpływ na rozliczenia wielu firm, polegała na wykreśleniu art. 27 i 28 i wprowadzeniu nowych art. 28a – 28o. Dzięki temu bezpośrednio wdrożono do [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=172827]ustawy o VAT[/link] reguły wprowadzone dyrektywą Rady Europy nr 2008/8/ WE z 12 lutego 2008 r. zmieniającą dyrektywę 2006/112/WE w zakresie miejsca świadczenia usług.

Zmiany te nie są czysto kosmetyczne, ale wprowadzają małą rewolucję w dotychczasowym opodatkowaniu usług. Wiążą się z nimi nowe, dodatkowe obowiązki przedsiębiorców nabywających usługi.

[srodtytul]Jak było dotąd[/srodtytul]

Na początek przypomnijmy, jak miejsce świadczenia (a więc i opodatkowania) usług było dotychczas uregulowane w ustawie o VAT.

Zgodnie z przepisami zawartymi w art. 27 i 28 zasadą ogólną było, że miejscem świadczenia usługi było miejsce, gdzie usługodawca posiada siedzibę, a w przypadku posiadania stałego miejsca prowadzenia działalności, z którego świadczy usługi – to miejsce.

Od tej reguły ustawodawca przewidział jednak wiele wyjątków. Usługi, których one dotyczyły, można podzielić na kilka grup:

1) związane z nieruchomościami,

2) transportowe,

3) niematerialne,

4) elektroniczne,

5) przesyłowe,

6) pozostałe (m.in. związane ze sportem, kulturą, nauką, usługi edukacji, rozrywki oraz usługi podobne).

Miejsce ich świadczenia uzależnione było m.in. od miejsca siedziby nabywcy oraz statusu ich odbiorcy jako podatnika VAT (w wypadku usług związanych z nieruchomościami – miejsca położenia nieruchomości).

[srodtytul]Jak będzie[/srodtytul]

Nowe regulacje (art. 28a – 28o) są odwróceniem dotychczasowej zasady ogólnej. Według dodanych przepisów [b]miejscem świadczenia usługi jest miejsce siedziby lub stałe miejsce zamieszkania podatnika – odbiorcy usługi[/b], choć od tego istnieją oczywiście pewne wyjątki.

Jak już wspomniałem, zasada taka została wprowadzona w celu ujednolicenia systemu opodatkowania usług w całej Wspólnocie Europejskiej.

[srodtytul]Gdy podatnik nie ma siedziby[/srodtytul]

Pierwszym wyjątkiem od tej ogólnej zasady opodatkowania usług w miejscu siedziby/zamieszkania podatnika jest sytuacja, gdy:

- podatnik odbiera usługi w innym miejscu niż siedziba/stałe miejsce zamieszkania (w stałym miejscu prowadzenia działalności) lub

- nie posiada siedziby (stałego miejsca zamieszkania, miejsca prowadzenia działalności).

Zgodnie z art. 28b ust. 2 i 3 ustawy VAT w pierwszym przypadku miejscem świadczenia/opodatkowania tych usług jest to stałe miejsce prowadzenia działalności. W drugim – miejsce, w którym podatnik zwykle prowadzi działalność lub w którym ma miejsce zwykłego pobytu.

[srodtytul]Gdy usługobiorca nie jest podatnikiem[/srodtytul]

Drugi wyjątek określony został w art. 28b ust. 4 oraz w art. 28c znowelizowanej ustawy o VAT i dotyczy sytuacji, gdy usługi świadczone są dla:

- odbiorców niebędących podatnikami, o których mowa w art. 28a,

- podatników, lecz przeznaczone są na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych lub członków stowarzyszenia.

Miejscem ich świadczenia jest miejsce, w którym usługodawca posiada siedzibę lub stałe miejsce zamieszkania. Zatem w tym wypadku nadal obowiązuje stara zasada. Jest to spowodowane tym, że trudne do wyobrażenia byłoby ustalanie miejsca świadczenia usług dla konsumentów przez odpytywanie ich o miejsce zamieszkania.

Kolejne wyjątki dotyczą usług o specyficznym charakterze, opisanych w art. 28d – 28n znowelizowanej ustawy o VAT. Zmiany te warto prześledzić przez ich porównanie ze starą wersją ustawy.

[srodtytul]Usługi pośrednictwa[/srodtytul]

Art. 28d określa miejsce opodatkowania usług pośrednictwa na rzecz odbiorców niebędących podatnikami. Miejscem świadczenia usług na rzecz takich usługobiorców przez pośredników działających w imieniu i na rzecz osób trzecich jest miejsce, w którym dokonywana jest podstawowa transakcja. Podobna reguła wynikała z dotąd obowiązujących przepisów (art. 27 ust. 5 pkt 2 lit. b i art. 27 ust. 6).

Odmiennie uregulowano tylko przypadek, gdy nabywca usługi podał swój NIP w innym kraju członkowskim. Jest to jednak zasadnicza zmiana, bo teraz – niezależnie od tego, czy taki numer został podany, czy nie – usługa jest opodatkowana w miejscu wykonania podstawowej transakcji.

[srodtytul]Usługi związane z nieruchomościami[/srodtytul]

Zgodnie z art. 28e miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami (w tym świadczonych przez rzeczoznawców, pośredników w obrocie nieruchomościami, usług zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi, usług użytkowania i używania nieruchomości oraz usług przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak usługi architektów i nadzoru budowlanego) jest miejsce położenia nieruchomości.

Jak łatwo zauważyć, jest to odpowiednik wykreślonego dotychczasowego art. 27 ust. 2 pkt 1. Został on jednak poszerzony o dodatkowe usługi. Dodano do niego usługi zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi oraz użytkowania i używania nieruchomości.

W art. 28e wskazano również, że przepis ten obejmuje usługi wszystkich rzeczoznawców, jeżeli tylko te usługi związane są z nieruchomością.

[srodtytul]Usługi transportu pasażerów[/srodtytul]

Art. 28f zmienionej ustawy o VAT traktuje o miejscu wykonywania usług transportu. W myśl art. 28f ust. 1 miejscem świadczenia usług transportu pasażerów jest miejsce, gdzie odbywa się transport, z uwzględnieniem pokonanych odległości. Jest to odpowiednik dotychczasowego art. 27 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT, który określał miejsce opodatkowania wszystkich usług transportowych (z wyjątkami zawartymi w art. 28).

Według nowej regulacji nadal regułą pozostaje więc opodatkowanie transportu pasażerów w państwie, w którym ten transport się odbywa.

Jedyny wyjątek dotyczy usług transportu na rzecz niepodatników. Na podstawie art. 28f ust. 2 i 3 miejscem ich opodatkowania jest miejsce, w którym odbywa się transport, z uwzględnieniem pokonanych odległości, chyba że transport rozpoczyna się i kończy odpowiednio na terytorium dwóch różnych państw członkowskich, bo wtedy jest to miejsce, gdzie transport towarów się rozpoczyna.

Dla transportu wewnątrzwspólnotowego utrzymano więc zasadę uregulowaną dotąd w art. 28 ust. 1 i 3 ustawy o VAT.

[srodtytul]Usługi w dziedzinie kultury i sztuki[/srodtytul]

Kolejny nowy przepis – art. 28g ust. 1 i 2 – dotyczy usług kultury, sztuki, nauki, edukacji, rozrywki i im podobnych. Stary przepis – art. 27 ust. 2 pkt 3 lit. a – dotyczył wyłącznie bezpośredniego wykonywania usług tego typu, nie wspominał nic o wstępach na imprezy, nie uzależniał też sposobu opodatkowania od tego, kto jest odbiorcą usługi.

Teraz miejscem świadczenia usług wstępu na imprezy kulturalne, artystyczne, sportowe, naukowe, edukacyjne, rozrywkowe lub podobnych, takich jak targi i wystawy, oraz usług pomocniczych związanych z usługami wstępu, świadczonych na rzecz podatnika, jest miejsce, w którym te imprezy faktycznie się odbywają.

Natomiast miejscem świadczenia usług w dziedzinie kultury, sztuki, sportu, nauki, edukacji, rozrywki oraz podobnych, takich jak targi i wystawy, oraz usług pomocniczych do tych usług, w tym świadczenia usług przez organizatorów usług w tych dziedzinach, na rzecz usługobiorców niebędących podatnikami, jest miejsce, w którym ta działalność faktycznie jest wykonywana.

Zmiana ta jest jednak odsunięta w czasie, gdyż ustawodawca wprowadził przepis przejściowy, który obowiązuje do 31 grudnia 2010 r. W myśl art. 2 ustawy zmieniającej w przypadku świadczenia usług tego typu w 2010 r. miejscem świadczenia będzie miejsce, gdzie usługi są faktycznie świadczone. Przepis ten nie uzależnia miejsca świadczenia od statusu odbiorcy jako podatnika.

Zatem usługi objęte tym przepisem w nadchodzącym roku będą świadczone zawsze w miejscu ich wykonania (faktycznego świadczenia), a nie siedziby odbiorcy lub dostawcy usługi.

[srodtytul]Usługi na majątku ruchomym[/srodtytul]

Art. 28h ustawy o VAT dotyczy z kolei usług transportowych i wyceny rzeczowego majątku ruchomego oraz usług na rzeczowym majątku ruchomym na rzecz usługobiorców niebędących podatnikami. Są one opodatkowane w miejscu, w którym są faktycznie wykonywane. Ta regulacja jest odpowiednikiem starego art. 27 ust. 2 pkt 3 lit. b, c ustawy o VAT.

Natomiast według art. 28i ust. 1 po nowelizacji miejscem świadczenia usług restauracyjnych i kateringowych jest miejsce, w którym są one faktycznie wykonywane, z zastrzeżeniem ust. 2, który obejmuje przypadek wykonywania tych usług na pokładach statków, statków powietrznych lub pociągów podczas części transportu pasażerów na terytorium Wspólnoty. Wtedy są one opodatkowane w miejscu rozpoczęcia transportu pasażerów.

Przepis ten nie ma odpowiednika w dotychczasowej wersji ustawy o VAT. Stosowało się tu ogólną zasadę, że miejscem świadczenia była siedziba usługodawcy. Po nowelizacji o miejscu opodatkowania decyduje miejsce rzeczywistego wykonywania usługi restauracyjnej i kateringowej.

[srodtytul]Wynajem środków transportu[/srodtytul]

W art. 28j znowelizowanej ustawy o VAT zdefiniowano usługi krótkoterminowego wynajmu środków transportu i wprowadzono szczególną zasadę ustalania miejsca ich świadczenia. Jest nim miejsce, w którym te środki transportu są rzeczywiście oddawane do dyspozycji usługobiorcy (niezależnie od jego statusu, podatnik czy niepodatnik).

Krótkoterminowy najem w rozumieniu tego przepisu to ciągłe posiadanie lub korzystanie ze środka transportu przez okres nieprzekraczający 30 dni, a w przypadku jednostek pływających okres nieprzekraczający 90 dni. Zgodnie z poprzednim brzmieniem ustawy wynajem środków transportu był opodatkowany według ogólnej reguły w miejscu, gdzie usługodawca ma swoją siedzibę.

[srodtytul]Usługi elektroniczne[/srodtytul]

Miejsce świadczenia usług elektronicznych określa natomiast art. 28k zmienionej ustawy o VAT. Chodzi o usługi świadczone na rzecz niepodatników, posiadających siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu na terytorium Wspólnoty, przez podatnika, który posiada siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub stałe miejsce prowadzenia działalności, z którego świadczy te usługi poza terytorium

Wspólnoty, a w razie braku takiej siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności, posiada zwykłe miejsce prowadzenia działalności lub miejsce zwykłego pobytu poza terytorium Wspólnoty. Miejscem ich opodatkowania jest miejsce, gdzie usługobiorcy posiadają siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu.

Utrzymano zatem zasadę z dotychczasowego art. 27 ust. 5. Przepis ten gwarantuje opodatkowanie usług elektronicznych świadczonych przez przedsiębiorców spoza Unii Europejskiej na terytorium UE na rzecz konsumentów.

[srodtytul]Usługi niematerialne[/srodtytul]

Na podstawie art. 28l znowelizowanej ustawy o VAT miejscem świadczenia usług niematerialnych i niektórych innych na rzecz niepodatników spoza UE jest miejsce, gdzie usługobiorcy ci posiadają siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Przenosi to obowiązek podatkowy poza teren UE.

Katalog usług, o których tu mowa, jest lekko zmodyfikowanym katalogiem z dotychczasowego art. 27 ust. 4. Są to usługi:

1) sprzedaży praw lub udzielania licencji i sublicencji, przeniesienia lub cesji praw autorskich, patentów, praw do znaków fabrycznych, handlowych, oddania do używania wspólnego znaku towarowego albo wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego, albo innych pokrewnych praw,

2) reklamy,

3) doradcze, inżynierskie, praw- nicze, księgowe oraz podob-ne, w tym w szczególności usługi:

a) doradztwa w zakresie sprzętu komputerowego (PKWiU 72.1),

b) doradztwa w zakresie programowania (PKWiU 72.2),

c) prawnicze, rachunkowo-księgowe, badania rynków i opinii publicznej, doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania (PKWiU 74.1),

d) architektoniczne i inżynierskie (PKWiU 74.2), z zastrzeżeniem art. 28e,

e) w zakresie badań i analiz technicznych (PKWiU 74.3),

4) przetwarzania danych, dostarczania informacji oraz usług tłumaczeń,

5) bankowe, finansowe, ubezpieczeniowe i reasekuracyjne, z wyjątkiem wynajmu sejfów przez banki,

6) dostarczania (oddelegowania) personelu,

7) wynajmu, dzierżawy lub innych o podobnym charakterze, których przedmiotem są rzeczy ruchome, z wyjątkiem środków transportu, za które uznaje się również przyczepy i naczepy oraz wagony kolejowe,

8) telekomunikacyjne,

9) nadawcze radiowe i telewizyjne,

10) elektroniczne,

11) polegające na zapewnieniu dostępu do systemów gazowych lub elektroenergetycznych,

12) przesyłowe:

a) gazu w systemie gazowym,

b) energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym,

13) bezpośrednio związane z usługami, o których mowa w pkt 11 i 12,

14) polegające na zobowiązaniu do powstrzymania się od dokonania czynności lub posługiwania się prawem, o których mowa w pkt 1 – 13.

[srodtytul]Usługi telekomunikacyjne i turystyki[/srodtytul]

Art. 28m dotyczy świadczenia usług telekomunikacyjnych oraz usług nadawczych radiowych i telewizyjnych na rzecz usługobiorców niebędących podatnikami z terenu UE przez podatnika spoza UE. Miejscem ich wykonania jest miejsce siedziby odbiorcy. Jest to konstrukcja podobna do tej ze starej wersji ustawy zawartej w art. 27 ust. 6.

Na koniec w art. 28n znowelizowanej ustawy o VAT określano miejsce świadczenia dla usług turystyki. Zgodnie z tym przepisem pojedyncza usługa podlega opodatkowaniu w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba biura podróży, stałe miejsce zamieszkania lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, z którego podatnik świadczy usługi.

Nie zmieniło to zatem sposobu ustalania miejsca świadczenia tych usług w stosunku do stanu sprzed nowelizacji ustawy.

[ramka][b]Nowa definicja podatnika[/b]

Ustawodawca na potrzeby ustalania miejsca świadczenia usług stworzył nową definicję podatnika (w art. 28a pkt 1). Jest nim każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą (w rozumieniu ustawy o VAT).

Wyjątkiem są organy władzy publicznej i urzędy obsługujące te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane (z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych).

Podatnikami są też osoby prawne, które zostały zarejestrowane dla celów VAT, lecz nie prowadzą działalności gospodarczej.

Podatnikiem – w celu ustalenia miejsca świadczenia usług – jest również podatnik prowadzący działalność lub dokonujący transakcji nieuznawanych za podlegające opodatkowaniu dostawy towarów lub świadczenia usług.

Wynika z tego, że w zasadzie każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą jest podatnikiem na potrzeby ustalenia miejsca wykonywania usług.[/ramka]

[i]Autor jest doradcą podatkowym[/i]

[b]Czytaj więcej:

[link=http://www.rp.pl/artykul/6,412152_Kiedy_wykazemy_podatek_od_importu_uslug.html]„Kiedy wykażemy podatek od importu usług”[/link]

[link=http://www.rp.pl/artykul/6,412148_VAT_zaplacony_za_granica_bedzie_zwracany_na_nowych_zasadach.html]„VAT zapłacony za granicą będzie zwracany na nowych zasadach”[/link]

[link=http://www.rp.pl/artykul/6,412150_Poinformuj_fiskusa__ze_nadal_chcesz_byc_zwolniony.html]„Poinformuj fiskusa, że nadal chcesz być zwolniony”[/link] [/b]