[b]– Ustanowiłem radcę prawnego swoim pełnomocnikiem w sprawie kwestionowanego przez organy podatkowe zwrotu nadwyżki [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=172827]VAT[/link] naliczonego nad należnym. Dowiedziałem się, że na rozprawie przed izbą skarbową mojego pełnomocnika zastępował inny radca prawny, któremu pełnomocnictwa nie udzielałem. Czy izba skarbowa mogła dopuścić takie zastępstwo?[/b] – pyta czytelnik DF.

Przepisy podatkowe nie zawierają unormowań dotyczących udzielania dalszego pełnomocnictwa. Będzie tu miał zastosowanie art. 106 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] (k.c.), zgodnie z którym pełnomocnik może ustanowić substytuta, ale tylko wtedy, gdy jest do tego umocowany.

[srodtytul]Substytucja nie zawsze wchodzi w grę[/srodtytul]

Umocowanie takie może wynikać z treści pełnomocnictwa głównego, ze stosunku będącego podstawą pełnomocnictwa (np. umowy-zlecenia – art. 738 § 1 k.c.) lub, jak to miało miejsce w przypadku czytelnika, z ustawy.

Właśnie na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o radcach prawnych radca prawny może udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu radcy prawnemu a także adwokatowi, prawnikowi zagranicznemu wykonującemu stałą praktykę w zakresie wynikającym z ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Polsce.

Podobnie reguluje to prawo o adwokaturze, zgodnie z którym gdy adwokat prowadzący sprawę nie może wziąć osobiście udziału w rozprawie lub wykonać osobiście poszczególnych czynności w sprawie, może udzielić substytucji.

Należy zwrócić uwagę, że substytucji z mocy ustawy nie mogą jeszcze udzielać doradcy podatkowi.

Dość klarowny stan prawny w zakresie substytucji zamieszało wprowadzenie urzędowego formularza upoważnienia do podpisywania e-deklaracji oraz zawiadomienia o jego cofnięciu, których wzór określił minister finansów (tak [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=307403]rozporządzenie ministra finansów z 8 kwietnia 2009 r., DzU nr 57, poz. 470)[/link], eliminując, moim zdaniem, możliwość podpisywania e-deklaracji przez substytuta.

[srodtytul]Jednakowo umocowani[/srodtytul]

Ustanowienie substytuta powoduje powstanie bezpośredniego stosunku pełnomocnictwa między mocodawcą i pełnomocnikiem. Substytut, mimo że jest ustanowiony przez pełnomocnika, działa w imieniu mocodawcy. Skutki jego działania następują bezpośrednio w sferze prawnej mocodawcy. Ustanowienie substytuta nie uchyla oczywiście umocowania pełnomocnika głównego. Substytut i pełnomocnik główny mogą działać samodzielnie, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa. Zakres umocowania dla substytutów nie może być szerszy niż umocowanie pierwotne; może być natomiast węższy. Umocowanie substytuta może zawierać upoważnienie do ustanowienia dalszych substytutów.

[srodtytul]O jeden dokument więcej[/srodtytul]

Gdy pełnomocnik działa na podstawie pełnomocnictwa substytucyjnego, wykazanie umocowania polega na przedstawieniu, oprócz oryginału lub uwierzytelnionego odpisu dokumentu pełnomocnictwa substytucyjnego, także dokumentu pełnomocnictwa udzielonego osobie, która wystawiła pełnomocnictwo substytucyjne, chyba że dokument ten został już wcześniej złożony do akt sprawy (tak [b]postanowienie Sądu Najwyższego z 28 sierpnia 2008 r., III CZP 22/08)[/b].

Radca prawny, adwokat i doradca podatkowy, umocowani na podstawie dalszego pełnomocnictwa (substytucji), są uprawnieni do uwierzytelnienia jedynie odpisu swego pełnomocnictwa. Takie stanowisko dominuje w orzecznictwie SN (np. [b]uchwała SN z 19 maja 2004 r., III CZP 21/04, postanowienia z 13 października 2005 r., I CZ 86/05, i z 9 marca 2006 r., I CZ 8/06, oraz z 2 marca 2006 r., I CZ 6/06, i z 16 maja 2006 r., III SZ 2/06).[/b]

Natomiast odmienne stanowisko zajął [b]SN w uchwale z 30 marca 2006 r. (III CZP 14/06).[/b]

[srodtytul]Odwołanie na ogólnych zasadach[/srodtytul]

Reprezentowany może z pominięciem pełnomocnika odwołać pełnomocnictwo substytucyjne. Zasadniczo do substytuta odnoszą się wszystkie przepisy dotyczące pełnomocnictwa, a więc i jego ustania. Zgodnie z art. 101 k.c. substytucja tak jak i pełnomocnictwo traci moc albo przez jej odwołanie, albo wskutek śmierci mocodawcy (wyjątkowo, w określonych w art. 101 § 2 k.c. sytuacjach, pełnomocnik może działać w imieniu spadkobierców zmarłego mocodawcy) lub pełnomocnika albo likwidacji osoby prawnej. Substytucja wygasa też, gdy zostanie zrealizowany cel udzielenia substytucji określony w jej treści.

Z uwagi na obowiązującą zasadę pisemności w postępowaniu przed organami podatkowymi wywieść można, że cofnięcie substytucji powinno nastąpić w takiej samej formie jak jej udzielenie, czyli poprzez przedłożenie odpowiedniego dokumentu (tak [b]wyrok WSA z 29 września 2004 r., III SA 1647/03)[/b], a także, moim zdaniem, przez ustne zgłoszenie do protokołu.

[b]Przepisy podatkowe jak i kodeksu cywilnego nie zastrzegają żadnej formy odwołania substytucji przez mocodawcę nawet w sytuacji, gdy forma taka była zastrzeżona dla udzielenia pełnomocnictwa (por. wyrok SN z 4 listopada 1998 r., II CKN 866/97)[/b].

Oznacza to, że dla ustalenia woli reprezentowanego mają zastosowanie reguły interpretacyjne obowiązujące przy tłumaczeniu oświadczeń woli. Inaczej mówiąc substytucja przestaje działać dopiero z chwilą uzyskania informacji przez organ skarbowy o jej cofnięciu (art. 105 k.c.). Nie wchodzi w grę domniemanie odwołania substytucji.

[b]Zastępstwo czytelnika przed izbą skarbową przez substytuta było więc dopuszczalne.[/b]

[i]Autor jest radcą prawnym z Łodzi[/i]