Do stosowania tego środka dyscyplinującego wszystkich uczestników postępowania podatkowego czy kontrolnego uprawniają urzędników skarbowych art. 262 – 263 ordynacji podatkowej (op). Pamiętajmy, że nałożenie kary porządkowej nie wyklucza możliwości zastosowania innych środków przymusu przewidzianych w przepisach szczególnych. Utrudnianie przeprowadzania czynności kontrolnych może też być powodem wszczęcia postępowania karnoskarbowego.

[srodtytul]Kiedy można stosować, a kiedy nie[/srodtytul]

Regulacje dotyczące kary porządkowej zawarte są w dziale IV op Postępowanie podatkowe. Na mocy art. 292 tej ustawy stosuje się ją również w trakcie prowadzonej przez organ podatkowy kontroli podatkowej. [b]Nie ma natomiast podstawy prawnej do nałożenia kary porządkowej w toku czynności sprawdzających.[/b]

Dlatego też zignorowanie wezwania organu podatkowego do stawienia się lub wykonania określonej czynności, dopóki nie wynika ono z prowadzonego przez ten organ postępowania podatkowego lub kontrolnego, nie jest zagrożone karą porządkową. Taka postawa podatnika może natomiast spowodować wszczęcie postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, gdzie ewentualnie może znaleźć zastosowanie instytucja kary porządkowej.

[b]Nie stosuje się jej również w razie przesłuchania strony,[/b] które zgodnie z art. 199 op organ podatkowy ma prawo przeprowadzić wyłącznie za jej zgodą.

[srodtytul]Na jakiej podstawie[/srodtytul]

U podstaw nałożenia kary porządkowej leży zignorowanie prawidłowo doręczonego wezwania do osobistego stawienia się lub wykonania określonej czynności przez uczestnika postępowania (podatkowego, kontrolnego). Wezwanie musi spełniać wszystkie ustawowe wymogi, a więc m.in. zawierać także pouczenie przez organ podatkowy wezwanej osoby o skutkach prawnych niezastosowania się do wezwania (art. 159 § 1 op).

Warto podkreślić, że organ podatkowy musi mieć ustawowe umocowanie do żądania określonego zachowania od konkretnej osoby. Żądanie to musi być też skierowane do właściwej osoby. Jest to szczególnie istotne, gdy strona postępowania działa przez pełnomocnika. Na tym tle bardzo często dochodzi do sporów między podatnikami a organami podatkowymi (patrz ramka).

[srodtytul]Wezwanie nie zawsze uzasadnione...[/srodtytul]

Częstym błędem popełnianym przez organy podatkowe jest wzywanie strony do osobistego stawiennictwa, gdy nie jest to konieczne, np. w celu przedłożenia ksiąg podatkowych, dokumentów księgowych, oświadczeń majątkowych itp. Na mocy art. 155 § 1 op organ może wezwać stronę m.in. do wykonania określonej czynności osobiście. Jednak np. w razie wezwania strony tylko do dostarczenia dokumentów (a nie złożenia zeznań czy wyjaśnień) organ podatkowy nie może dodatkowo żądać, by podatnik stawił się osobiście. W takich wypadkach oczywiście nałożenie kary porządkowej za niestawiennictwo jest bezpodstawne (jest to bardzo częsta przyczyna uznania takich rozstrzygnięć organów podatkowych za wadliwe; tak m.in. [b]wyroki WSA w Gdańsku z 12 czerwca 2007 r., I SA/Gd 274/07, i z 11 grudnia 2007 r., I SA/Gd 822/07[/b]).

[srodtytul]...i kierowane do niewłaściwej osoby[/srodtytul]

Z bezprawnym nałożeniem kary porządkowej możemy mieć też do czynienia w razie nieprawidłowego określenia osoby, od której organ podatkowy żąda przedłożenia określonych dokumentów. Tak było w sprawie rozstrzygniętej przez[b] WSA w Gdańsku w wyroku z 20 marca 2007 r. (I SA/Gd 633/ 06)[/b]. Organy podatkowe ukarały pełnomocnika strony za bezzasadną odmowę złożenia pisemnych wyjaśnień i dowodów źródłowych dotyczących reprezentowanego podatnika, pomimo kierowanych do niego kilku wezwań. Sąd podkreślił, że ze względu na charakter żądanych dowodów i wyjaśnień wezwania powinny być kierowane nie do pełnomocnika, ale do strony (niezależnie od tego, że właściwym do ich odebrania był oczywiście ustanowiony w sprawie pełnomocnik). I to strona ewentualnie powinna ponosić konsekwencje swej (lub pełnomocnika) biernej postawy. Sąd przyznał też rację skarżącemu, że pełnomocnika podatnika można byłoby dyscyplinować jedynie w sytuacji, gdy będąc w posiadaniu dowodów niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy, odmówił ich wydania. Wówczas jednak dyscyplinowana byłaby osoba trzecia, inny uczestnik postępowania, a nie pełnomocnik strony.

[srodtytul]Postanowienie o ukaraniu[/srodtytul]

O nałożeniu kary porządkowej decyduje organ podatkowy, przed którym toczy się postępowanie (kontrola podatkowa), w formie postanowienia. Trzeba ją zapłacić w ciągu siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia.

Ukarany może jednak złożyć:

- zażalenie na postanowienie o ukaraniu karą porządkową lub

- wniosek o jej uchylenie.

W razie wątpliwości co do tego, czy strona składa zażalenie, czy wniosek o uchylenie kary, zawsze decydujące znaczenie ma treść zarzutów i wniosków zawartych w jej piśmie (tak [b]NSA w wyroku z 6 marca 2002 r., I SA/Łd 344/00[/b]).

[srodtytul]Wniosek o uchylenie kary porządkowej[/srodtytul]

Składa się go do organu podatkowego, który nałożył karę, w ciągu siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia o jej nałożeniu. Trzeba w nim podać przyczyny usprawiedliwiające niestawiennictwo lub niewykonanie innych obowiązków. Muszą to być okoliczności, które nie były znane organowi w chwili nakładania kary porządkowej (w przeciwnym razie właściwym środkiem jest zażalenie). Gdy organ uzna, że usprawiedliwienie jest wystarczające, wydaje postanowienie o uchyleniu nałożonej kary porządkowej. W przeciwnym razie wydaje postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej, na które również służy zażalenie. Postanowienie takie powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne.

[srodtytul]Zażalenie na postanowienie o ukaraniu[/srodtytul]

Powinno zawierać zarzuty przeciw zawartemu w nim rozstrzygnięciu, a nie argumenty usprawiedliwiające nieobecność, o których organ nie wiedział. Wnosi się je w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia ukaranemu. Zażalenie jest rozpatrywane przez organ wyższego stopnia, który może uznać je za zasadne i uchylić postanowienie o ukaraniu, umarzając postępowanie w sprawie, bądź utrzymać je w mocy.

[srodtytul]W jakiej wysokości[/srodtytul]

Ustawodawca określił jedynie górną granicę kary porządkowej. Od 1 stycznia br. jest to 2600 zł (co prawda z art. 262 § 1 op wynika kwota 2500 zł, ale podlega ona waloryzacji). To organ podatkowy decyduje, w jakiej wysokości ją wymierzy. Jest to decyzja uznaniowa, ale organy podatkowe są zobligowane do rozważenia na podstawie zebranego materiału dowodowego zasadności, celowości orzeczenia kary porządkowej oraz jej ewentualnej wysokości, z uwzględnieniem całokształtu okoliczności danej sprawy. Orzekając karę porządkową w górnych granicach, powinny wykazać, jakie okoliczności w ich ocenie za tym przemawiały. Strona nie powinna być bowiem pozbawiona możliwości zweryfikowania ich stanowiska. W zażaleniu na postanowienie o ukaraniu karą porządkową może kwestionować zarówno zasadność nałożenia na nią kary, jak i jej wysokość. Musi mieć zatem zagwarantowaną możliwość poznania całokształtu okoliczności prawnych i faktycznych, jakimi kierował się organ podatkowy wydając postanowienie o ukaraniu, szczególnie gdy orzekł karę porządkową w jej górnej granicy.

Na zakończenie dodajmy, że nałożona kara (w razie jej niewpłacenia) przedawnia się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności.

[ramka][b]Gdy strona działa przez pełnomocnika[/b]

Ewentualne zaniedbania w dochowaniu należytej staranności przez pełnomocnika obciążają stronę, tak jakby to ona dopuściła się tych zaniedbań osobiście.

Jak czytamy w[b] wyroku WSA w Gdańsku z 12 czerwca 2007 r. (I SA/Gd 274/07)[/b]: „Słusznie zatem organy podatkowe oceniły, że działanie pełnomocnika skarżącego polegające na niezawiadomieniu organu o tym, że jego mocodawca przebywa poza Trójmiastem i niezłożeniu wniosku o przedłużenie terminu osobistego stawiennictwa, a także nieprzekazanie stronie wezwania nie mieściły się w pojęciu należytej staranności. Jednakże, wbrew stanowisku skarżącego, okoliczność powyższa obciąża stronę. (...) Mając powyższe na względzie, organy podatkowe słusznie zauważyły, że zaniechanie pełnomocnika skarżącego nie stanowi uzasadnionej przyczyny nieobecności strony w rozumieniu przepisu 262 § 1 pkt 1 op”. [/ramka]

[ramka][b]Na kogo można nałożyć karę porządkową[/b]

Karą porządkową mogą być ukarani:

- strona,

- pełnomocnik strony,

- świadek,

- biegły,

którzy mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego:

– nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub

– bezzasadnie odmówili złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności, lub

– bez zezwolenia tego organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.

Ma ona również odpowiednio zastosowanie do:

- osób, które wyraziły zgodę na powołanie ich na biegłego, a także tych, które odmówiły wyjawienia rzeczy lub praw majątkowych, mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego,

- osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin,

- uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie.[/ramka]