Zezwolenie precyzuje indywidualne warunki korzystania z pomocy publicznej przez danego przedsiębiorcę. Określa ono przede wszystkim przedmiot działalności gospodarczej prowadzonej przez niego na terenie strefy, jak również podstawowe wymagania związane z prowadzeniem tej działalności, obejmujące zobowiązanie przedsiębiorcy do:
- poniesienia w wyznaczonym terminie określonego poziomu wydatków inwestycyjnych oraz
- zatrudnienia na określony czas ustalonej liczby pracowników.
Warunki ustalone w zezwoleniu są niezwykle istotne, rzutują bowiem praktycznie na cały okres działalności przedsiębiorcy w strefie. Co najważniejsze, zakres działalności objętej zezwoleniem wyznacza zamknięty katalog rodzajów działalności, z których przychody będą mogły korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego.
Pamiętajmy bowiem, że nie każdy rodzaj działalności wykonywanej przez przedsiębiorcę strefowego na terenie strefy będzie korzystał z tego zwolnienia. Tylko te rodzaje działalności, które zostały wprost wymienione w zezwoleniu, uprawniają do skorzystania z pomocy publicznej w formie zwolnienia podatkowego.
Zadeklarowany poziom wydatków inwestycyjnych oraz zatrudnienia to zobowiązania przedsiębiorcy, z których musi się on wywiązać pod rygorem utraty zezwolenia.
Ostatnio pojawił się pogląd, że przedmiotem zezwolenia jest zawsze jedna inwestycja skonkretyzowana w toku procedury wydawania zezwolenia, a pomoc publiczna powinna być rozliczana odrębnie w ramach każdej z inwestycji będącej przedmiotem odrębnego zezwolenia.
Zdaniem Ministerstwa Gospodarki poprzez zezwolenia powinno ono kontrolować ilość i wielkość inwestycji obejmowanych pomocą publiczną w strefach. Zgodnie z takim poglądem, jeśli przedsiębiorca zrealizował jeden projekt inwestycyjny, który był przedmiotem zezwolenia, i planuje następny, powinien wystąpić o nowe zezwolenie. Z obowiązujących przepisów to nie wynika. Jednak ze względu na wymagane w praktyce określenie planowanego terminu zakończenia inwestycji, połączenie w jednym zezwoleniu kilku projektów inwestycyjnych może być utrudnione.
W kwestii sposobu rozliczania kwoty zwolnienia podatkowego kluczowe powinny być przepisy podatkowe.
Ustawy o podatkach dochodowych wprowadzają jedynie podział na działalność opodatkowaną oraz wyodrębnioną działalność zwolnioną. Nie nakazują wydzielać różnych rodzajów działalności zwolnionej i traktować ich odrębnie, tym bardziej zatem nie ma obowiązku wydzielania w ramach działalności zwolnionej dochodów z poszczególnych projektów inwestycyjnych.
Wobec tego, jeżeli dany rodzaj działalności jest objęty zezwoleniem oraz jednocześnie ogólny maksymalny dostępny poziom pomocy publicznej nie został wykorzystany, nie powinno być formalnych przeszkód do skorzystania z pomocy publicznej w postaci zwolnienia z podatku dochodowego.
Innymi słowy dla sprawdzenia, czy dany przedsiębiorca strefowy posiadający więcej niż jedno zezwolenie na działalność w strefie, może nadal skorzystać ze zwolnienia podatkowego, należałoby określić maksymalny dostępny poziom pomocy publicznej wygenerowany przez wszystkie jego wydatki kwalifikujące się do objęcia pomocą oraz porównać go z wielkością pomocy już otrzymanej w jakiejkolwiek formie. Ustalanie wielkości dochodów w podziale na poszczególne projekty inwestycyjne, o ile w ogóle możliwe, i porównywanie wynikającej z tych dochodów pomocy publicznej z limitem pomocy ustalonym indywidualnie dla każdego z projektów, nie jest konieczne.
Grzegorz Grablewski, menedżer w Dziale Doradztwa Podatkowego PricewaterhouseCoopers
Ta analiza pokazuje, jak istotna dla przedsiębiorcy ubiegającego się o rozpoczęcie działalności w strefie jest faza negocjacyjna, w ramach której ustalane są indywidualne warunki zezwolenia. Późniejsze rozszerzenie zakresu działalności objętej zezwoleniem może być trudne, gdyż wiąże się ze zmianą otrzymanego zezwolenia (pociągającą za sobą konieczność zadeklarowania dodatkowych nakładów inwestycyjnych i/lub wzrostu zatrudnienia).
W świetle rysującej się ostatnio praktyki Ministerstwa Gospodarki oraz zarządzających strefami taka operacja może wiązać się nawet z koniecznością uzyskania zupełnie nowego zezwolenia na nowy rodzaj działalności, co w praktyce może rodzić wiele trudności związanych przede wszystkim z koniecznością kontroli wysokości dostępnej i wykorzystanej wielkości pomocy publicznej.
Każdy, kto ubiega się o zezwolenie na działalność w SSE, musi liczyć się z koniecznością dopełnienia wymogów sformalizowanej procedury.
Zgodnie z ustawą o SSE przedsiębiorcy, którzy uzyskują zezwolenie, wyłaniani są w drodze przetargu lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Szczegółowy tryb ich przeprowadzania określają rozporządzenia ministra gospodarki i pracy, właściwe dla poszczególnych stref.
Celem przeprowadzania przetargów i rokowań jest wyłonienie tych przedsiębiorców, których przedsięwzięcie najbardziej przyczyni się do realizacji planu rozwojowego strefy.
W praktyce procedura udzielenia zezwolenia obejmuje następujące etapy:
1. Inwestor zainteresowany podjęciem działalności w strefie składa zgłoszenie do strefy.
2. Zarządzający strefą składa publiczne zaproszenie przedsiębiorców do przetargu lub rokowań.
3. Inwestor wykupuje specyfikację istotnych warunków zamówienia (siwz), precyzującą m.in. zakres dokumentacji, którą powinien przekazać zarządzającemu strefą.
4. Przedsiębiorca składa ofertę zawierającą w szczególności: wielkość, przedmiot i charakter ekonomiczny planowanych na terenie strefy przedsięwzięć oraz warunków ich realizacji, takich jak biznesplan i studium wykonalności, jak również dokumenty określone w siwz, oraz wpłaca wadium.
5. Zarządzający strefą przeprowadza przetarg (rzadziej) lub też inwestor oraz zarządzający strefą przeprowadzają rokowania. W toku tych procedur dochodzi do ustalenia warunków prowadzenia działalności gospodarczej inwestora, w tym przedmiotu jego działalności, oraz minimalnych nakładów inwestycyjnych i minimalnej liczby nowych miejsc pracy utworzonych w wyniku przeprowadzonej inwestycji.
6. Zarządzający strefą przekazuje ministrowi gospodarki wyniki postępowania przetargowego lub rokowań w celu wydania przez ministra zezwolenia.
7. Minister gospodarki udziela zezwolenia, następuje podpisanie umowy ustalającej wysokość opłat administracyjnych.
Przy okazji negocjacji treści zezwolenia warto zwrócić uwagę na wysokość opłaty administracyjnej. Teoretycznie wynika ona z ogólnych warunków określonych dla każdej z SSE przez zarządzającego strefą. W praktyce jednak są możliwości negocjowania wysokości opłat oraz zwolnień z obowiązku ich ponoszenia.
Łączna wysokość opłat administracyjnych ponoszonych przez inwestora zależy od:
- momentu rozpoczęcia działalności rozumianego jako moment wystawienia pierwszej faktury za wyrób wytworzony lub usługę wykonaną na terenie SSE,
- momentu upływu okresu, na jaki strefa została ustanowiona (na to z reguły inwestor nie ma większego wpływu),
- wysokości opłaty określonej w umowie z inwestorem,
- okresu, na jaki opłata została ustalona,
- zasad waloryzacji opłaty administracyjnej (te z reguły wynikają z regulaminu strefy i raczej nie są negocjowane).
Przy negocjowaniu wysokości opłaty warto również zwrócić uwagę na okres, na jaki została ustalona. Zdarzało się bowiem, że proponowano inwestorom kwotę opłaty administracyjnej na pierwszy rzut oka atrakcyjną, lecz określoną np. na poprzedni rok. W momencie gdy inwestor zaczynał ją opłacać, była już podwyższona o dwie-trzy coroczne waloryzacje.
Zdarza się również, że zarządzający strefą żądają jednorazowych dodatkowych opłat np. za objęcie strefą nowego obszaru.
Dodatkowym warunkiem wynikającym z zezwolenia może być zobowiązanie się przedsiębiorcy do wystawienia w określonym terminie pierwszej faktury za produkt wytworzony lub usługę wykonaną na terenie strefy.
Historia tego zapisu wywodzi się jeszcze z przepisów strefowych obowiązujących do końca 2000 roku. Wówczas to zwolnienie podatkowe przysługiwało w praktyce w okresie dziesięciu lat od momentu rozpoczęcia działalności na terenie strefy (rozumianego jako wystawienie pierwszej faktury za wyrób wytworzony lub usługę wykonaną na terenie SSE). W związku z tym wiele firm usiłowało odwlec w czasie moment wystawienia tej pierwszej faktury, aby wstrzymać bieg okresu zwolnienia w początkowym okresie po zakończeniu inwestycji, kiedy w większości przypadków nie uzyskiwano jeszcze dochodów. Aby temu zapobiec, do treści zezwoleń wprowadzano zapisy określające najpóźniejszy moment rozpoczęcia działalności. W świetle obecnych przepisów umieszczanie takiego zastrzeżenia w treści zezwoleń ma już tylko takie znaczenie, że wyznacza moment ponoszenia opłat administracyjnych, które są zazwyczaj naliczane po rozpoczęciu działalności w SSE, a nie po uzyskaniu zezwolenia.
Uzyskanie zezwolenia na działalność w specjalnej strefie ekonomicznej nie oznacza automatycznego zwolnienia osiąganych przychodów z podatku dochodowego
Konieczne jest również spełnienie wielu warunków uniwersalnych, tj. niepodlegających negocjacjom, wynikających z przepisów strefowych. Zgodnie z ustawą o specjalnych strefach ekonomicznych warunki udzielania pomocy przedsiębiorcom realizującym inwestycję na terenie strefy określają rozporządzenia strefowe.
W pierwszej kolejności nakazują one zachować przy udzielaniu pomocy regionalnej przedsiębiorcom strefowym warunki wynikające z rozporządzenia Komisji (WE) nr 1628/2006 z 24 października 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 traktatu w odniesieniu do regionalnej pomocy inwestycyjnej.
Jednocześnie przepisy strefowe wymieniają wprost warunki, jakie muszą być spełnione, aby możliwe było udzielenie pomocy regionalnej. Oto one:
1) Pomoc regionalna w ramach SSE może być udzielona jedynie na nową inwestycję lub z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy – rozporządzenia strefowe wprost zabraniają udzielania pomocy na inwestycje odtworzeniowe, definiując pojęcia nowej inwestycji oraz nowych miejsc pracy.
2) Warunkiem otrzymania pomocy z tytułu nowej inwestycji jest udział środków własnych przedsiębiorcy w wysokości co najmniej 25 proc. całkowitych kosztów inwestycji – środki własne są rozumiane jako te, które nie zostały uzyskane w ramach pomocy udzielonej danemu przedsiębiorcy.
3) Dodatkowo, dla otrzymania pomocy z tytułu nowej inwestycji, przedsiębiorca powinien spełnić wiele wymogów dotyczących ponoszonych przez niego wydatków inwestycyjnych (patrz ramka).
4) Aby otrzymać pomoc z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy, również trzeba spełnić wiele warunków dotyczących nowo zatrudnionych pracowników (patrz ramka).
5) Co do zasady, przedsiębiorca powinien prowadzić działalność objętą zwolnieniem wyłącznie na terenie strefy – co prawda możliwe jest prowadzenie działalności objętej zezwoleniem również poza strefą, ale w takim wypadku działalność prowadzona na terenie strefy musi być wyodrębniona organizacyjnie (wielkość zwolnienia określa się jedynie na podstawie danych jednostki prowadzącej działalność wyłącznie na terenie strefy).
Dodatkowo na przedsiębiorcę strefowego nałożone zostały pewne obowiązki administracyjne, związane m.in. z:
- monitorowaniem wysokości przyznanej pomocy publicznej – bieżące monitorowanie przysługującej oraz wykorzystanej pomocy publicznej jest kluczowe dla określenia, czy zwolnienie podatkowe jest nadal dostępne dla danego przedsiębiorcy strefowego;
- przestrzeganiem regulaminu SSE oraz przepisów prawa regulujących SSE – regulamin strefy określa sposób wykonywania zarządu strefą przez zarządzającego, w szczególności stosunek między zarządzającym a przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą na terenie strefy; jest on wydawany przez zarządzającego strefą przy zatwierdzeniu przez ministra właściwego do spraw gospodarki oraz wręczany przedsiębiorcom strefowym i podawany do wiadomości publicznej;
- składaniem dodatkowych formularzy w ramach rocznego rozliczenia podatkowego – wymóg ten dotyczy przedsiębiorców działających na podstawie zezwolenia wydanego przed 1 stycznia 2001 r., których podatek dochodowy przekazywany jest do tzw. Funduszu Strefowego.
W razie rażącego uchybienia warunkom określonym w zezwoleniu lub nieusunięcia w wyznaczonym terminie uchybień stwierdzonych podczas kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy strefowego istnieje ryzyko cofnięcia otrzymanego zezwolenia. W takim wypadku konieczny jest zwrot uzyskanej pomocy publicznej za cały okres korzystania z pomocy publicznej, wraz z odsetkami (patrz tekst niżej).
Do najważniejszych wymogów związanych z realizowaną inwestycją należy:
> poniesienie wydatków kwalifikowanych w minimalnej wartości 100 tys. euro według kursu ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski z dnia udzielenia zezwolenia;
> zapewnienie, że kupowane środki trwałe są nowe (wymóg ten nie dotyczy małych i średnich przedsiębiorców);
> nieprzeniesienie własności składników majątku, z którymi były związane wydatki inwestycyjne – przez okres pięciu lat od dnia wprowadzenia do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym (dla małych i średnich przedsiębiorców przez trzy lata);
> utrzymanie działalności gospodarczej przez okres nie krótszy niż pięć lat od momentu, gdy cała inwestycja zostanie zakończona (dla małych i średnich przedsiębiorstw przez trzy lata);
> w wypadku dużych przedsiębiorstw uwzględnienie w wydatkach kwalifikowanych wydatków na wartości niematerialne i prawne jedynie do wysokości 50 proc. kosztów kwalifikowanych;
> wykorzystanie wartości niematerialnych i prawnych przez przedsiębiorcę otrzymującego pomoc regionalną wyłącznie w przedsiębiorstwie, na rzecz którego przedsiębiorca ten otrzymuje pomoc – dodatkowo te wartości niematerialne i prawne powinny:
– być nabyte od osoby trzeciej na warunkach nieodbiegajacych od normalnych warunków inwestycyjnych,
– być ujęte w aktywach tego przedsiębiorstwa przez okres co najmniej pięciu lat (dla przedsiębiorcy małego lub średniego okres ten wynosi co najmniej trzy lata),
– podlegać amortyzacji zgodnie z przepisami ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości.
Aby otrzymać pomoc z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy, trzeba spełnić m.in. następujące warunki dotyczące nowo zatrudnionych pracowników:
> za nowo zatrudnionych uważa się pracowników zatrudnionych:
- po dniu uzyskania zezwolenia, ale nie później niż w okresie trzech lat od zakończenia inwestycji;
- w związku z realizacją inwestycji;
> każde nowo utworzone miejsce pracy powinno być utrzymane przez okres co najmniej pięciu lat (dla małych i średnich przedsiębiorców przez okres trzech lat);
> liczba pracowników oznacza pracowników zatrudnionych:
- w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie roku oraz
- w niepełnym wymiarze czasu pracy i pracowników sezonowych – w przeliczeniu na etaty w pełnym wymiarze czasu pracy.
Przedsiębiorca, który nie wypełni zobowiązań określonych w warunkach zezwolenia, może utracić prawo do zezwolenia
Jeśli przedsiębiorca nie wywiąże się ze swych zobowiązań, w szczególności nie uzyska i/lub nie utrzyma w określonych terminach wymaganego poziomu zatrudnienia albo nie poniesie nakładów inwestycyjnych w odpowiedniej wysokości, istnieje ryzyko utraty zezwolenia na działalność w strefie.
Zgodnie z przepisami ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych zezwolenie to może być cofnięte lub zakres działalności określony w zezwoleniu może być ograniczony, m.in. gdy przedsiębiorca:
- rażąco uchybił warunkom określonym w zezwoleniu lub
- nie usunął uchybień stwierdzonych w toku kontroli przeprowadzonej przez ministra gospodarki w wyznaczonym terminie.
Przepisy nie precyzują, co należy rozumieć pod pojęciem „rażące uchybienie”. Stwierdzenie, że przedsiębiorca rażąco uchybił warunkom zezwolenia ma więc charakter uznaniowy, przy czym ocena uchybienia leży w gestii ministra gospodarki. Jak pokazuje praktyka, w wypadku nieznacznego odchylenia od wskazanych w zezwoleniu wartości, przy jednoczesnym przekonującym wyjaśnieniu przyczyn uchybienia (jak np. nieuzyskanie koniecznych pozwoleń w wyniku opieszałości organów decyzyjnych), minister może uznać, że naruszenie warunków nie ma charakteru rażącego uchybienia.
Przepisy nie określają także szczegółowej procedury postępowania w razie stwierdzenia w toku kontroli naruszenia warunków zezwolenia o charakterze nierażącym. W praktyce naruszenie warunków zezwolenia opisywane jest w protokole z kontroli. Przedsiębiorca strefowy zainteresowany zabezpieczeniem swojej sytuacji sporządza odpowiedź na protokół, w której zobowiązuje się do usunięcia uchybień w proponowanym przez siebie terminie. W odpowiedzi minister gospodarki wydaje pismo wzywające przedsiębiorcę do usunięcia naruszeń warunków w określonym terminie. Jak wynika wprost z przepisu, nieusunięcie naruszeń we wskazanym w wezwaniu ministra terminie może być podstawą do cofnięcia zezwolenia.
Jeśli minister gospodarki uzna, że inwestor przedsiębiorca dopuścił się rażącego uchybienia warunków określonych w zezwoleniu, może ono być cofnięte. Wówczas przedsiębiorca traci prawo do zwolnienia podatkowego i zobowiązany jest do zapłaty podatku za cały okres jego trwania. Odmienne skutki cofnięcia zezwolenia dotyczą przedsiębiorców, którzy uzyskali zezwolenia przed 1 stycznia 2001 r. Są oni zobowiązani do zapłaty podatku dochodowego za okres od powstania okoliczności będącej podstawą cofnięcia zezwolenia.
Cofnięcie zezwolenia to jeden z najistotniejszych obszarów ryzyka związanego z działalnością w strefie. Z tego powodu niezwykle istotnie jest realistyczne określenie parametrów planowanej inwestycji, jak również bieżące monitorowanie stanu wykonania zobowiązań określonych w warunkach zezwolenia.
Grzegorz Grablewski jest menedżerem w Dziale Doradztwa Podatkowego PricewaterhouseCoopers we Wrocławiu, Łukasz Janowski jest konsultantem w tym dziale, Anna Szymańska jest konsultantką w tym dziale
Eksperci z PricewaterhouseCoopers odpowiedzą na pytania czytelników związane z rozliczeniem podatkowym działalności gospodarczej w SSE.
Zachęcamy do zadawania pytań na adres: a.kolesnik@rp.pl.