Na szczęście coraz częściej korzystne dla podatników wyroki wydają sądy administracyjne.

Przepis, w myśl którego obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku nie stosuje się do podatników, którzy nie są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, od dawna jest kością niezgody między organami podatkowymi a przedsiębiorcami kończącymi działalność (art. 88 ust. 4 ustawy o VAT). Urzędnicy sukcesywnie odmawiają przedsiębiorcom zwrotu podatku. Ci natomiast, by uniknąć sporu, wstrzymują się ze zgłoszeniem zaprzestania prowadzenia firmy.

Zwrot różnicy podatku następuje na rachunek bankowy podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju wskazanym w zgłoszeniu identyfikacyjnym NIP. Tyle mówią przepisy. Opierając się na ich literalnym brzmieniu, organy podatkowe twierdzą, że zwrot może otrzymać wyłącznie podatnik, który w momencie jego dokonywania jest zarejestrowany jako podatnik VAT. Sam zwrot może nastąpić wyłącznie na rachunek bankowy utrzymywany w związku z prowadzoną przez niego działalnością, wskazany w zgłoszeniu identyfikacyjnym. Zdaniem fiskusa zarówno wykreślenie z rejestru podatników VAT, jak i likwidacja rachunku bankowego przed upływem terminu, jaki zgodnie z przepisami urząd skarbowy ma na dokonanie zwrotu, praktycznie wyklucza jego otrzymanie.

Przedsiębiorcy – mając na uwadze praktykę organów podatkowych oraz chcąc uniknąć ewentualnego z nimi sporu co do zwrotu VAT – wstrzymują się ze zgłoszeniem zaprzestania wykonywania działalności do czasu otrzymania zwrotu podatku. Rozwiązanie to ma jednak wady. Pierwsza to czas, przez który formalnie trzeba utrzymywać działalność gospodarczą, a tym samym ponosić związane z tym koszty. W skrajnych wypadkach zwrot podatku może nastąpić dopiero po 180 dniach (licząc od dnia złożenia deklaracji). Druga wada to możliwość narażenia się na zarzut naruszenia przepisów ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (ustawa o NIP). Nakłada ona na podatników obowiązek aktualizowania zgłoszeń identyfikacyjnych, które obejmują również informacje dotyczące prowadzonej działalności gospodarczej. Podatnicy VAT powinni dokonać takiej aktualizacji poprzez złożenie zgłoszenia. Mają na to 14 dni od zaistnienia zdarzenia powodującego zmianę danych.

Przedłużanie działalności gospodarczej wyłącznie po to, by odzyskać VAT, nie jest najlepszym rozwiązaniem, zwłaszcza że podatnicy dopełniający obowiązków w zakresie zgłoszenia zaprzestania działalności wynikających z ustaw o VAT i o NIP coraz częściej mogą liczyć na zwrot podatku. Wojewódzkie sądy administracyjne konsekwentnie orzekają na ich korzyść >patrz ramka. Z wydanych przez nie wyroków wynika, że w razie likwidacji działalności podatnicy nie tylko nie muszą spełniać warunku zarejestrowania na potrzeby VAT w momencie dokonywania zwrotu przez organ podatkowy, ale również nie muszą spełniać tego warunku w momencie składania deklaracji z wykazaną kwotą do zwrotu za ostatni okres rozliczeniowy prowadzenia tej działalności. Istotne jest tylko to, aby w tym oraz ewentualnie wcześniejszych okresach, w których uzyskiwali prawo do odliczenia podatku naliczonego wykazanego w deklaracji, byli zarejestrowani jako podatnicy VAT. Późniejsza zmiana ich statusu nie powinna mieć znaczenia dla wypłaty przez urząd skarbowy kwoty zwrotu podatku.

- Podatnik nie traci prawa do zwrotu podatku w razie zamknięcia rachunku bankowego związanego ze zlikwidowaną działalnością gospodarczą, jeśli był zarejestrowanym podatnikiem VAT w chwili składania deklaracji z wykazanym zwrotem bezpośrednim i nabył prawo do tego zwrotu – wyrok WSA w Warszawie z 30 października 2006 r. (III SA/Wa 1631/06).

- Art. 87 ust. 2 ustawy o VAT określa jedynie techniczny sposób przekazania nadwyżki podatku naliczonego nad należnym i nie stanowi materialnoprawnej podstawy do zwrotu tego podatku. Przyjęcie odmiennego poglądu prowadziłoby do absurdalnej sytuacji, w której podatnik byłby zmuszony ponosić koszty utrzymania rachunku bankowego związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, także po jej zakończeniu, jedynie z obawy, że zamknięcie rachunku narazi go na utratę prawa do zwrotu różnicy podatku. Podatnik jest uprawniony do zwrotu VAT za ostatni miesiąc prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Odmienny pogląd prowadziłby do uznania przepisów art. 14 ust. 1 – 9 ustawy o VAT za martwe, pozbawione normatywnego znaczenia – wyrok WSA w Warszawie z 19 stycznia 2007 r. (III SA/Wa 2790/06).

- Art. 88 ust. 4 ustawy o VAT dotyczy sytuacji, gdy podatnicy nie dokonali rejestracji lub zostali wykreśleni z rejestru i po tym zdarzeniu, czyli po tym jak stracili status podatnika VAT czynnego, dokonali czynności, w związku z którymi występują o zwrot nadwyżki podatku naliczonego. Sprzeczne z mechanizmem funkcjonowania podatku od towarów i usług byłoby pozbawienie podatnika prawa do zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, gdy uzyskał to prawo w okresie, kiedy był podatnikiem (prowadził zarejestrowaną działalność gospodarczą). Jest to bowiem fundamentalne prawo podatnika, leżące u podstaw mechanizmu funkcjonowania podatku od towarów i usług – wyrok WSA w Łodzi z 21 czerwca 2006 r. (I SA/Łd 401/06).

Autor jest menedżerem w KPT Doradcy Podatkowi