ESRS E4 – Różnorodność biologiczna i ekosystemy

Obejmuje on przede wszystkim wymogi dotyczące ujawniania informacji, które związane są z wpływem danej jednostki na siedliska lądowe, słodkowodne i morskie, ekosystemy oraz populacje powiązanych gatunków fauny i flory. Pod uwagę brana jest różnorodność w obrębie gatunków, między gatunkami i ekosystemami oraz ich wzajemne relacje np. ze społecznościami dotkniętymi wpływem.

Bioróżnorodność najprościej definiowana jest jako zróżnicowanie życia na naszej planecie we wszystkich jego formach. Zdrowe ekosystemy są kluczowym źródłem żywności, tlenu lub zasobów naturalnych, ekosystemy o stabilnej kondycji lepiej reagują na zakłócenia towarzyszące na przykład zmianom klimatu. Działalność gospodarcza i procesy urbanizacyjne prowadzą do coraz szybszego zanikania cennych i rodzimych gatunków roślin i zwierząt. W następstwie tego głównymi i bezpośrednimi czynnikami, które powodują zmiany w zakresie różnorodności biologicznej i ekosystemów są (oprócz wspomnianych zmian klimatu): zmiana sposobu użytkowania gruntów, wody słodkiej i mórz, bezpośrednia eksploatacja, wprowadzanie inwazyjnych gatunków obcych, zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby.

Biorąc pod uwagę problem i skalę pogarszania się różnorodności biologicznej, Parlament Europejski przyjął stanowisko w sprawie „Unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 – przywracanie przyrody do naszego życia”. Głównym celem unijnej strategii jest zapewnienie, że do 2050 roku ekosystemy na świecie zostaną odtworzone oraz będą odporne i odpowiednio chronione. Nie bez znaczenia jest również fakt, że w lutym 2024 roku europosłowie poparli nowe prawo o odbudowie zasobów przyrodniczych, które zobowiązuje wszystkie kraje Unii Europejskiej do działań na rzecz przywrócenia siedlisk przyrodniczych.

Dlatego też – głównie z powodu skali pogarszania się bioróżnorodności – w zakresie raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju różnorodność biologiczna i ekosystemy mają swój przeznaczony do tego standard (ESRS E4).

Trzeba zrozumieć wpływ firm

Standard E4 ma na celu przede wszystkim umożliwić zrozumienie, w jaki sposób spółka wpływa na różnorodność biologiczną i ekosystemy, w tym zakres, w jakim jednostka przyczynia się do powstania czynników powodujących utratę i degradację różnorodności biologicznej i ekosystemów. Oprócz wpływów ujawnienia odnoszą się także do podejmowanych działań, a także planów i zdolności w zakresie dostosowania swojej strategii i modelu biznesowego.

Ujawnienia według ESRS E4 powinny przedstawiać charakter, rodzaj i zakres istotnych ryzyk, istotnych zależności i istotnych możliwości związanych z różnorodnością biologiczną i ekosystemami oraz sposobu zarządzania tymi ryzykami, zależnościami i możliwościami, a także skutki finansowe dla spółki, w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej, które są generowane przez istotne ryzyka i szanse.

Ocena istotności

ESRS E4, podobnie jak pozostałe standardy tematyczne, podlega badaniu podwójnej istotności. Oznacza to, że spółka powinna ujawniać jedynie te kwestie, które są ważne z perspektywy istotności wpływu, istotności finansowej lub obu jednocześnie.

W przypadku standardu ESRS E4 dobrym narzędziem, które może wesprzeć cały proces badania podwójnej istotności, jest metodologia LEAP, czyli zintegrowane podejście do oceny kwestii związanych z przyrodą. Metodologia LEAP oparta jest na wytycznych TNFD (The Taskforce on Nature-related Financial Disclosures), czyli grupy zadaniowej ds. ujawniania informacji finansowych związanych z przyrodą, a sama metodologia opisana została szerzej w dokumencie „Guidance on the identification and assessment of nature-related issues: The LEAP approach”.

Spółki podlegające wymogowi raportowemu muszą zidentyfikować i ocenić swój wpływ pośredni i bezpośredni na różnorodność gatunkową i ekosystemową. Wymagane jest tu przeanalizowanie informacji o wszelkich działaniach, które mogą przyczyniać się do degradacji siedlisk naturalnych, utraty gatunków czy zmian w ekosystemach, jak również identyfikacja wpływów pozytywnych podejmowanych w celu ochrony przyrody, przywracania i zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi.

Bardzo ważnym aspektem w procesie badania istotności wpływu i istotności finansowej w ramach ESRS E4 jest rola łańcucha wartości w ocenie oddziaływań na bioróżnorodność. Zatem przedsiębiorstwa zobligowane są, aby wziąć pod uwagę nie tylko swój bezpośredni wpływ, bezpośrednie oddziaływania, ale również wpływ swoich dostawców i partnerów biznesowych. Proces identyfikacji wpływów na poziomie przedsiębiorstwa oraz dostawców i partnerów biznesowych jest kluczowy dla przeprowadzenia pełnej oceny oraz dla późniejszego monitorowania i ewaluacji wprowadzanych polityk i strategii.

Istotność wpływu i istotność finansowa

Istotność wpływu to ocena tego, w jakim stopniu spółka wpływa swoimi działaniami na bioróżnorodność i ekosystemy. Ocena obejmuje zarówno pozytywne, jak i negatywne oddziaływania, które mogą występować na różnych etapach działalności firmy, tj. produkcji, dystrybucji i zarządzania odpadami wraz z uwzględnieniem łańcucha wartości. Wśród konkretnych przykładów takich oddziaływań możemy wymienić niszczenie siedlisk naturalnych, które prowadzi do spadku różnorodności biologicznej, zanieczyszczenia wód, które również mogą wpłynąć na negatywne zmiany w ekosystemach, wprowadzanie gatunków inwazyjnych zagrażających lokalnej florze i faunie. Kluczowym elementem badania jest zebranie i analiza danych środowiskowych, które są w posiadaniu spółki, jak np. wydane przez uprawnione organy administracyjne decyzje środowiskowe, zezwolenia, pozwolenia związane z eksploatacją i korzystaniem ze środowiska. Istotnymi narzędziami i instrumentami są wszelkie dane i bazy danych geoprzestrzennych. Analiza danych topograficznych pozwala już na wstępie ocenić chociażby występowanie konkretnych biomów, które znajdują się w sąsiedztwie danego przedsiębiorstwa. Źródła danych geoprzestrzennych znajdują się w dostępnych publicznie zasobach Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, jak również Regionalnych Dyrekcji Środowiska. Warto przeanalizować dane pochodzące ze stron Państwowego Monitoringu Środowiska (Głównego Inspektoratu Środowiska), Bazy Danych o Lasach, jak również z ogólnopolskich i regionalnych baz gromadzących dane ilościowe i jakościowe na temat występowania gatunków i siedlisk. W końcu warto sięgnąć po informacje od lokalnych ekspertów i organizacji zajmujących się ochroną przyrody. Ocena powinna uwzględniać konsultacje z zainteresowanymi stronami, takimi jak społeczności lokalne i organizacje ekologiczne.

Istotność finansowa

Na tym etapie oceniany jest wpływ kwestii związanych z bioróżnorodnością na sytuację finansową przedsiębiorstwa, tj. w jaki sposób ryzyka i możliwości związane z bioróżnorodnością mogą wpłynąć na wyniki finansowe, przepływy, dostęp do kapitału lub koszty operacyjne.

Kryteriami oceny są: ryzyka finansowe (np. związane z degradacją ekosystemów i wynikającym z tego wzrostem kosztu surowców w wyniku ich niedoboru), możliwości finansowe (np. szanse na podniesienie przychodów poprzez wprowadzenie produktów ekologicznych), wpływ na kapitał (zmiany w kosztach wynikające z postrzegania ryzyka przez inwestorów i kredytodawców). Spółka może ponosić konkretne i wymierne koszty związane np. z rekultywacją terenów zdegradowanych, co stanowi koszt bezpośredni. Natomiast negatywne postrzeganie takiej firmy przez konsumentów w wyniku prowadzonych negatywnych oddziaływań na bioróżnorodność zaliczymy już do kosztów pośrednich.

Ważnym zagadnieniem dla istotności finansowej są ryzyka systemowe. Odnoszą się one do potencjalnych zagrożeń, które mogą mieć szeroki i długoterminowy wpływ na gospodarkę oraz społeczność w wyniku negatywnych zmian – degradacji bioróżnorodności i ekosystemów. Wymienić tu można utratę usług ekosystemowych, wpływ na zdrowie publiczne, bezpieczeństwo żywnościowe.

Do ryzyk systemowych zaliczamy zmiany klimatyczne, których następstwem jest wzrost temperatur i częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, które z kolei prowadzą do zmian w ekosystemach, czyli w efekcie wpływają na dostępność zasobów naturalnych. Ryzykiem jest również utrata usług ekosystemowych, jak np. zapylanie, oczyszczanie wód, produkcja żywności w wyniku degradacji bioróżnorodności. Bardzo ważnym ryzykiem jest wpływ na zdrowie publiczne, jak np. większe ryzyko rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych przez zwierzęta. Warto tu wymienić gatunek kleszcza Hyalomma, który przenosi wirusa krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej (CCHF). Gatunek ten jest już rejestrowany w Niemczech i Szwecji. Ocenia się, że wkrótce może się pojawić także w Polsce.

Ocena istotności wpływu oraz istotności finansowej w ramach ESRS E4 jest kluczowym elementem zarządzania zrównoważonym rozwojem spółek. Dzięki temu możliwa jest identyfikacja tych obszarów, które wymagają naprawy. To z kolei prowadzi do lepszego zarządzania ryzykami oraz możliwościami, które wynikają z zarządzania bioróżnorodnością.

WAŻNE!

Przedsiębiorstwa, które uwzględnią oceny istotności wpływu oraz istotności finansowej w ramach ESRS E4 w swoich strategiach mogą osiągnąć korzyści ekologiczne i finansowe, przyczyniając się do ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

Przepisy przejściowe związane z ESRS E4

Bezsprzecznie standard ESRS E4 jest jednym z trudniejszych standardów dotyczących kwestii zrównoważonego rozwoju. Dlatego też ESRS-y określają przepisy przejściowe (głównie dla spółek, które pierwszy raz będą objęte tego typu sprawozdawczością) – po to, aby lepiej przygotować się do raportowania w ramach ESRS E4. Przepisy przejściowe dotyczą spółek, które zatrudniają mniej niż 750 pracowników. Takie spółki mogą pominąć wszystkie wymogi ujawnieniowe określone w standardzie dotyczącym różnorodności biologicznej (ESRS E4) w pierwszych dwóch latach stosowania standardów. Natomiast ten przepis przejściowy nie zwalnia z konieczności przeprowadzania badania podwójnej istotności, a co więcej – jeżeli temat dotyczący różnorodności biologicznej i ekosystemów zostanie uznany za istotny, to pewne ujawnienia, w sposób zwięzły, spółka i tak będzie musiała opisać.

Zakres poszczególnych ujawnień

Jak już wskazano, spółki podlegające wymogowi raportowemu muszą zidentyfikować i ocenić swój wpływ pośredni i bezpośredni na różnorodność gatunkową i ekosystemową, co wykonywane jest właśnie na etapie badania podwójnej istotności. W przypadku, kiedy standard ESRS E4 okaże się tematem istotnym dla spółki, konieczne będzie dokonanie odpowiednich ujawnień.

Budowa ESRS E4 jest nieco inna niż budowa pozostałych standardów środowiskowych. Wymogi dotyczące ujawniania informacji można podzielić na trzy obszary. Pierwszy obszar dotyczy ujawnień, które odnoszą się do strategii, drugi obszar ujawnień odnosi się do zarządzania oddziaływaniem, ryzykiem i możliwościami, natomiast trzeci odnosi się do mierników i celów.

Strategia

W ramach obszaru pierwszego spółka przedstawia m.in. plan transformacji (E4–1). Ujawnienie to wymaga przedstawienia informacji w zakresie strategii i modelu biznesoweg, w odniesieniu do bioróżnorodności i ekosystemów, w tym m.in. przedstawienia oceny odporności obecnego modelu biznesowego i strategii na związane z różnorodnością biologiczną i ekosystemami ryzyko fizyczne, ryzyko przejścia czy ryzyko systemowe, przyjęte kluczowe założenia i perspektywy czasowe oraz zaangażowanie zainteresowanych stron.

Zarządzanie oddziaływaniem, ryzykiem i możliwościami (IRO)

W ramach obszaru drugiego, tj. ujawnień w zakresie IRO (IRO – impact, risk and opportunity), spółka powinna zaraportować opis procesów identyfikacji i oceny istotnych oddziaływań, ryzyka, zależności i możliwości związanych z różnorodnością biologiczną i ekosystemami – czyli opis procesu badania istotności. Następnie należy odnieść się do przyjętych polityk (E4–2) w zakresie bioróżnorodności i ekosystemów. Warto tutaj pamiętać, że ujawnienie E4–2 wymaga informacji, czy spółka przyjęła konkretne polityki np. w zakresie gruntów i rolnictwa lub w zakresie wylesiania.

Kolejne ujawnienie w tym obszarze dotyczy działań i zasobów (E4–3). W ramach tego ujawnienia wymagane jest przedstawienie informacji na temat m.in. podejmowanych działań w celu minimalizacji negatywnych oddziaływań na przyrodę, na przykład zmniejszanie emisji zanieczyszczeń, kontrolowane wprowadzanie lub eliminacja gatunków inwazyjnych, zarządzanie zasobami wodnymi. W tym ujawnieniu przedstawione powinny być również wszelkie informacje na temat podejmowanych działań kompensacyjnych.

Mierniki i cele

Ostatni obszar ujawnień dotyczy mierników i celów. ESRS E4 kładzie duży nacisk ma określenie procedur monitorowania i oceny efektywności prowadzonych działań. W standardzie wymagane jest ujawnienie konkretnych wskaźników dotyczących różnorodności gatunków i ekosystemów, takich jak np. dane o chronionych gatunkach występujących na terenach zarządzanych przez przedsiębiorstwo, udział i powierzchnia obszarów chronionych, stopień odtwarzania ekosystemów zdegradowanych. Warto zaznaczyć, że w przypadku bioróżnorodności nie mamy narzuconych konkretnych wskaźników – ich charakter powinien być indywidualnie dobierany w zależności od rodzaju wpływu.

Zdaniem autorów

Raportowanie zgodnie z ESRS E4 pozwoli przedsiębiorstwom na identyfikację ryzyk i możliwości związanych z bioróżnorodnością, poprawę zarządzania zasobami naturalnymi, budowanie zaufania wśród interesariuszy przez transparentność działań i wzmacnianie strategii zrównoważonego rozwoju. Regularne monitorowanie i aktualizowanie oceny istotności jest bardzo ważne z punktu widzenia zmiennych warunków rynkowych i środowiskowych.

Artykuł powstał we współpracy z siecią Kancelarie RP