Są różne ich rodzaje. Ich podstawą prawną jest ustawa – prawo ochrony środowiska, a także rozporządzenie ministra środowiska z 14 października 2008 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (dalej: rozporządzenie). Część regulacji jest również w innych ustawach o tematyce środowiskowej. I tak, opłata za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza może być związana zarówno z podejmowaniem działalności gospodarczej, jak też prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Są to opłaty np. za wprowadzanie gazów i pyłów do środowiska w ramach funkcjonowania instalacji, procesów przeładunku benzyn silnikowych, z kotłów o nominalnej mocy cieplnej do 5 MW, procesów spalania w silnikach spalinowych oraz z procesów chowu lub hodowli drobiu. Wysokość konkretnych opłat wynika z obwieszczenia ministra środowiska, wydawanego zawsze do końca października roku poprzedzającego rok, w którym mają one obowiązywać. Opłata ta jest iloczynem stawek, rodzaju gazów lub pyłów oraz ich ładunków. Wnoszona jest na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego.
Opłata za wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi ponoszona jest za substancje wyrażone wskaźnikiem pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania tlenu, chemicznego zapotrzebowania tlenu, zawiesiny ogólnej, a także w postaci zryczałtowanej za każde rozpoczęte 100 kg przyrostu masy ryb innych niż łososiowate lub innych organizmów wodnych w ciągu cyklu produkcyjnego w obiektach chowu lub hodowli tych ryb lub tych organizmów. Tak więc przy kształtowaniu wysokości opłaty bierze się pod uwagę rodzaj substancji zawartych w ściekach, ich ilość i rodzaj, a przy wodach chłodniczych – temperaturę tych wód. Od opłaty zostały przewidziane zwolnienia. Dotyczą one wprowadzania do wód lub do ziemi wód chłodniczych i wód pochodzących z obiegów chłodzących, jeżeli ich temperatura nie przekracza 26 stopni, oraz wprowadzania do wód lub do ziemi wód zasolonych, jeżeli wartość sumy jonów chlorków i siarczanów w tych wodach nie przekracza 500 mg/l.
Opłata za pobór wód jest uzależniona od ilości i jakości pobranej wody oraz tego, czy woda jest powierzchniowa, czy podziemna. Informacje na temat ilości i jakości pobieranej wody powierzchniowej i podziemnej powinny być ujmowane w aktualizowanej co roku, prowadzonej przez podmiot korzystający ze środowiska ewidencji. Również od tego rodzaju opłat można otrzymać zwolnienia. Dotyczą one między innymi poboru wody dokonywanego na potrzeby: jej przerzutów, energetyki wodnej (pod warunkiem zwrotu wody o co najmniej takiej samej ilości i jakości), funkcjonowania pomp cieplnych oraz geotermii, nawadniania użytków rolnych i gruntów leśnych.
Opłata podwyższona za korzystanie ze środowiska jest wymierzana, gdy podmiot korzysta ze środowiska bez wymaganych zezwoleń. Może tak być z różnych powodów, np. pozwolenie straciło już moc albo działalność została rozpoczęta przed dniem jego obowiązywania. I tak, w przypadku braku wymaganego pozwolenia podmiot korzystający ze środowiska ponosi opłaty podwyższone aż o 500 proc. za wprowadzanie gazów lub pyłów, pobór wód oraz wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi.
